Bushe Ukwikatana kwa Calo Kukabako Shani?

UKUPALA icikuulwa caonaulwa ububi ku bantu bekalamo abashisakamana, imicitile ye sonde iilipo ilingile fye icintu cimo—ukonaulwa no kupyanikwapo. Iyi te mimwene fye na imbi iya bakasobela ba nshiku sha kupwa kwe sonde. Ukulingana na Baibolo, e mimwene fye yeka iya cine cine. Mulandu nshi?

Ifya kukuulapo fya bwikashi bwa nomba tafyaba bwino. Icikuulwa conse caisula no bubenshi ne mbao shalibola. Icimpangilile ca nshimbi caba ne ndalawa. Ifibumba tafyakosa. Umutenge waliwa. Imipaipi ya menshi ilasuuma. Amalaiti tayaba bwino kabili yalikwata ubusanso. Abekalamo balwa fye lyonse kabili balonaula icikuulwa ku mufulo. Icikuulwa ne ncende ya ciko kuti fyaipaya nelyo ukucena ububi kabili ifishishi fyaba fye mpanga yonse fya bonaushi.

“Ku Nembenembe ya Kuloba”

Ukulingana ne fyo kalemba wa lyashi lya kale Gwynne Dyer alandile, “umuntunse ali ku nembenembe ya kuloba” pa mulandu wa kukansana kwa mutatakuya ukwa bupolitiki, ubufunushi, ubukalushi, no bulwani bwashika ubwa mikowa ne mitundu. Mwi sonde lyonse, utumabumba twapusana ne cinabwingi—amabumba yalwisha, abalwila ubuntungwa, utubungwe twa bapula amafunde, bakalulunkanya ba pa kati ka fyalo, na bambi—bakonkelela amapange yabo ayabamo ukuitemwa kabili bamoneka ifyo kuti baonaula isubilo ilili lyonse ilingabako ilya mutende pe sonde. Ukupala abantu ba bonaushi abekala mu cikuulwa, kuti balenga ubumi bwa bonse ukuba ubwa bulanda.

Nangu cibe fyo, ukulingana na balandapo abengi, amabumba yaipaatula nelyo bamapusu tababa fye beka mu kucilikila ukwikatana kwa calo. Icicingo cakulisha buteko bwa calo bwine. Kalemba pa lwa nkondo S. B. Payne, Jr. asosele ukuti, ifyalo fiiteka fyaba mu “mibele ya cimfulumfulu ca pa kati ka fyalo.” Ficita ifiiwamina sana, ukukanalangulukilako bambi nelyo ukubalangulukilako fye panono. Icafumamo ca kuti, ukutula ku kale “abantu bacito lukambo ku bantu ku kubabifya.”—Lukala Milandu 8:9.

Ca cine, amabuteko ya fyalo yamo yalitungulukako mu kulwisha ulufyengo no mutitikisha mu fyalo fya yako, na pa kati ka fyalo fye. Yaliletako ukwikatana kwa pa kati ka fyalo ku nshita ne nshita. Lelo nangu ca kuti ifyalo fimo fyalikatana mu kulwisha icalo ca bukalushi, ilingi line ukutunganya kuba kwa kuti fyacitile ci ukuti finonkelemo te mu kuitemenwa kwa cine. Icishinka ca kuti amabuteko ya muntu tayakwata inshila yafikapo kabili iibelelela iya kupwishishamo ukukanaikatana kwe sonde. Gwynne Dyer asosa ukuti: “Imfundo ya kuti ifyalo fyonse fikekatana ku kulesha nelyo ku kukanda ubukalushi bwa calo ca bucaibela cishinte cisuma, lelo nani akapingula ukuti uyu e mukalushi, kabili nani akalipila indalama nelyo ukutumako aba kuyafwilapo ku kuyacilesha?”

Kwena, ubukalushi bwa calo cimo kuli cimbi kuti bwacitikako fye ilyo icinabwingi ca bekashi ba ciko bashicincintile ubo bukalushi. Ilyashi lya kale lilangilila mu kubwekeshabwekeshapo ukuti te mu “fyalo fya bucaibela” mweka umo abekashi baasuminisha intungulushi, nampo nga nashilungika nelyo iyo. Na kuba, icinabwingi ca bekashi be sonde balicite ci. Nga fintu magazini wa Time asosa, bakonkelela bupofu bupofu “ubufi, no kukubanya” ifyafuma ku ntungulushi ishingi isha bupolitiki na bashimapepo.

Ukupupo luko kwalilenga abantu bakondenkana kabili aba cililishi ukucita ifya lukaakala fyabipisha ku baume, abanakashi, na bana ba ku calo cimbi. Ku ca kumwenako, ukulosha ku Nkondo ya Calo iya 1, kalemba wa lyashi lya kale J. M. Roberts alandilepo ukuti: “Cimo ica kupilika ica 1914 ca kuti mu fyalo fyonse cinkupiti wa bantu, ba tubungwe twa bupolitiki tonse, aba cisumino ca fya mipepele ne ntuntuko, ku ca kupapusha baile ku nkondo mu kuitemenwa kabili mu nsansa.” Bushe abantu balilapila ukutula lilya? Iyo! Nga fintu kalemba wa lyashi Rod Usher aciitile, “ububi bwa kupupo luko ubwa bupofu bupofu” buletwalilila ukonaula ishuko ilili lyonse ilya kwikatana kwe sonde.

Ifimipashi fya ku nse Filabomba

Nangu cibe fyo, kwalibako icicingo icikalambapo ku kwikatana kwe sonde. Baibolo isokolola ukuti ifimipashi fya ku nse filabomba. Ifi fyaishibikwa nga Satana Kaseebanya na banku bakwe, ababa fibanda. Ukulingana na Baibolo, Satana e “mulungu wa nshita ino wapofwishe imitima ya bashitetekela,” ukuti “ulubuuto lwa mbila nsuma ya bukata bwa kwa Kristu,” lwibabalikila.—2 Abena Korinti 4:4; Ukusokolola 12:9.

Kwena, ici tacilubula abantu ku kuba aba mulandu pa fyo bacita. Lelo cilondolola umulandu amabuteko ya muntu yashingekatanishisha isonde mu cine cine. Satana Kaseebanya akalasonga abaume na banakashi ukulundulula ico Baibolo ita “imilimo ya bumubili,” ukusanshako ‘ulupato, ifikansa, akafindwe, na kapaatulula’ kulila fye acilipo.—Abena Galatia 5:19-21.

Ubuteko bwe Sonde

Lyene, cinshi cikapikulula? Imyaka 700 iyapitapo, kashika wa nshintu umwina Italy kabili uwa mano ya buntunse uwalumbuka Dante alyaswike. Alondolwele ukuti buteko bwe sonde bweka e bwingaletela umuntu umutende no kwikatana. Ku bengi isubilo lya buteko bwe sonde ubuli bonse caba kukopeka fye, te cintu ca kucetekela. Kalemba ulandilwepo kale Payne asondwelele ukuti: “Ubuteko bwe sonde te kuti bubeko pali ino nshita umuntu afikilepo.” Mulandu nshi? Pa mulandu wa kuti ubuteko bwe sonde ubuli bonse ubwingatunguluka bulingile ukulaya ukucita ifintu fibili ifimoneka ukuti umuntu te kuti aficite, ifi fintu fya kuti “ubuteko bwe sonde bukapwisha inkondo no kuti ubuteko bwe sonde tabwakabe bwa culukusu.”

Calishininkishiwa ukuti takuli ubuteko bwa muntu ubukatala abucite ci. Nangu cibe fyo, ubufumu bwa kwa Lesa mu maboko ya kwa Yesu Kristu kuti bwafumyapo inkondo kabili e fyo bukacita. (Ilumbo 46:9, 10; Mateo 6:10) Cine cine, bukafumyapo bonse abalenga inkondo. Kasesema Daniele alangilila ukuti pa mpela ya nshita yasontwa iya kwa Lesa iya kuteka kwa muntu pe sonde, ubuteko bwa muntu ‘bukabo bwapaatukana’ ukupala ‘icela catobenkana ne bumba lya matipa.’ (Daniele 2:41-43) Ici cikalenga amapolitiki ukubotelela no kukansana kushingasengaukwa. Nalyo line, Daniele asosa ukuti Ubufumu bwa kwa Lesa “bukashonaula no kupesha aya mabufumu yonse [ayapupo luko kabili ayashaikatana],” nelyo amabuteko, ukuyapyanikapo Ubufumu mu maboko ya kwa Yesu Kristu ubwalolelwa pa nshita ntali.—Daniele 2:44.

Te kuti cibemo amano ukupangila abantu ubwikashi ubusuma nga ca kuti isonde lyatwalilila ukwikalwamo na bantu abaitemwa abatwalilila ukulenga ubumi bwa bambi ukuba ubwa bulanda. Nangu cibe fyo, “incitatubi shikafitwa.” (Ilumbo 37:1, 2, 9, 38; Amapinda 2:22) E co, Kristu akafumyapo bonse abakaana ifipimo fya kwa Lesa ku mufulo nelyo abafwilisha bakateka ba mwi sonde aba bonaushi. Lesa alaya “ukonaula abaleonaule calo.”—Ukusokolola 11:18.

Ici tacakabe kwati culukusu ce sonde. Yesu Kristu akacite ci “pa mulandu wa cishinka no kufuuka no bulungami” ilyo akapaatukanya abasuma ku babi. (Ilumbo 45:3, 4; Mateo 25:31-33) Ico Yesu akacita tacakabe kufwaya fye ukucite cibi no konaula, nelyo kwati kubomfya bubi bubi amaka. Iyo! Tacakabe kwati icikuulwa ca kale icisuma cikonaulwa na kakuula umufunushi. Cikaba kwati konaula icikuulwa caonaika ku kuleta icifulo ca kulenga ukusangalala kabili ica busaka.

Lelo cinshi cikacitika ku fimipashi fibifi ifyalenga ukukanaikatana kwafule fi mu nshita yapita? Bushe fikasuminishiwa ukusokelela iyi micitile ipya ukuti abekashi ba iko bakatendeka ubonaushi cipya cipya, ukulwa pa kati kabo no kulenga ubumi ukuba ubwa bulanda kuli bonse? Iyo. Ukufumishiwapo no kuwamya fya kulekelesha kabili fya mupwilapo. “Ukumanama takwakabukuluke na kabili.”—Nahumu 1:9, NW.

Baibolo ipalanya ukonaulwa kwa kwa Satana ukwa mu kupelako ku koca ifisoso. Isosa ukuti ‘Kaseebanya uwalelufya [abekashi ba mwi sonde] apooselwe muli bemba wa mulilo kabili wa libwe lya mingu.’ (Ukusokolola 20:10) Mwandi cimpashanya ca maka! Citontonkanyeni, ubonaushi ubwapashanishiwa te kwi lungu linono ilya ncende inono, lelo kuli bemba wa mulilo, uuleoca no kufumyapo conse icibi ne cakowela. Abe muntu nelyo cibanda, takasuminishiwe ukutwalilila ukucita ifintu ifikabika umuyano wa mu kubumbwa konse mu busanso, ifitoba ifipimo fya kwa Lesa ifya calungama ne cishalungama, nelyo ificululusha umuntu munankwe. Bonse abalesha ukwikatana tabakabeko!—Ilumbo 21:9-11; Sefania 1:18; 3:8.

Abantu Baikatana Ukufuma mu Nko Shonse

Bakapusunsuka ba uku kuwamya kukalamba bakapanga “ibumba likalamba . . . abafuma ku luko lonse ne mikowa ne misango ya bantu na bantu na ba ndimi.” (Ukusokolola 7:9) Ukupusana kwa luko no mukowa tafyakabapaatule. Bakaba nabasambilila ukwikala pamo mu kumfwana kwa mutende. (Esaya 2:2-4) Icacishapo no kuwama ca kuti kukesa na baikelepo pe sonde abakesaikala pe sonde lyasangululwa ukupitila mu kupayanya kwawamisha ukwa kubuuka ku bafwa.—Yohane 5:28, 29.

Bushe kuti mwatemwa ukwikala mwi sonde lya musango yu? Ni abo fye beka abakakatila ku fyo Lesa afwaya e bakekalamo, kabili ne fyo afwaya fyalilondololwa mu kumfwika mu Baibolo. (Yohane 17:3; Imilimo 2:38-42) Inte sha kwa Yehova shaliitemenwa ukumwafwa ukusambilila ifyo Lesa afwaya pa kuti mukabe ne subilo lya kuipakisha ubumi kuli pe na pe mwi sonde lyaikatana mu cine cine.

[Icikope pe bula 7]

Nangu cibe shani ubuteko mu maboko ya kwa Yesu Kristu bukalenga isonde ukwikatana