Icipandwa 8

Ukutukusha Ukuba Bakacimfya

SMURNA

1. (a) Cilonganino nshi mu kukonkapo cipokelelo bukombe ubufuma kuli Yesu wakatamikwa? (b) Ku kuita “Uwa kutendeka kabili Uwa kulekelesha,” cinshi ico Yesu aleibukisha Abena Kristu muli cilya cilonganino?

ILELO, Efese wa pa kale alaala mu fitantala. Lelo ubuyo bwa bukombe bwa cibili ubwa kwa Yesu bucili cifulo ca musumba watitima. Mupepi na makilomita 56 ku kapinda ka ku kuso aka fitantala fya Efese kwaba umusumba wa ku Turkey uwa Izmir, uko icilonganino capimpa ica Nte sha kwa Yehova cili no kusangwa na muli lelo. Kuno, mu mwanda wa myaka wa kubalilapo, e kwabelele Smurna. Ishibeni, nomba, amashiwi yakonkapo aya kwa Yesu: “Na kuli malaika wa [cilonganino ca, “NW”] mu Smurna lemba, auti: E fyo asosa Uwa kutendeka kabili Uwa kulekelesha, uwali uwafwa kabili ali no mweo.” (Ukusolola 2:8) Mu kulondolole ci kuli abo Bena Kristu ba mu Smurna, Yesu abebukisho kuti e wali kasunga wa bumpomfu wa ntanshi uo Yehova abuushishe mu kulungatika ku bumi bwa bumunshifwa ubwa ku mupashi kabili e wa kulekeleshako ukubuushiwe fyo. Yesu umwine wine akabuusha bambi Abena Kristu basubwa. Muli fyo aliba uwalingisha ukufikapo ukupeelo kufunda kuli bamunyina, abasubila ukwakana na wene ubumi bwa bumunshifwa mu mulu.

2. Mulandu nshi Abena Kristu bonse basansamushiwa ku mashiwi ya Umo “uwali uwafwa kabili ali no mweo”?

² Yesu atungulwile inshila ya kushipikisho kupakaswa pa mulandu wa bulungami, kabili apokelele icilambu calinga. Ukuba ne citetekelo cakwe ukufika ku mfwa no kubuushiwa kwakonkelepo fyaba citendekelo ce subilo ku Bena Kristu bonse. (Imilimo 17:31) Icishinka ca kuti Yesu “ali uwafwa kabili ali no mweo” cishininkisho kuti icili conse icili no kushipikishiwako mu kulinga kwa cine taciba apa fye. Ukubuushiwa kwa kwa Yesu ni ntulo ya kukoselesha kwine kwine ku Bena Kristu bonse, no kucila lintu baitwa ku kuculila icitetekelo cabo. Bushe iyi e mibele yobe? Lyene kuti wabuulo kukoseleshiwa na kabili ukufuma ku mashiwi ya kwa Yesu yakonkapo ku cilonganino ca mu Smurna:

3. (a) Kukoselesha nshi uko Yesu apeele ku Bena Kristu ba mu Smurna? (b) Nelyo Abena Kristu mu Smurna bali ababusu, mulandu nshi Yesu asosele ati bali ‘aba fyuma’?

³ “Naishibo kucushiwa kobe, no bubusu bobe (lelo uli uwa fyuma); naishiba no kuponta kwa bailumbula abaYuda (kabili tababe fi, lelo lisunagoge lya kwa Satana). (Ukusokolola 2:9) Yesu takwete kulengulula bamunyina mu Smurna, lelo ukubatasha kwakaba. Baculile ukucushiwa ukwingi pa mulandu wa citetekelo cabo. Kufikwatwa bali ababusu, mu kupalako pa mulandu wa kuba ne citetekelo cabo. (AbaHebere 10:34) Ukwangwako kwabo kukalamba, nangu cibe fyo, kwali ku fintu fya ku mupashi, kabili balonganike ifyuma mu mulu, nge fyo Yesu afundile. (Mateo 6:19, 20) E co, Kacema Mukalamba amona bene nga ‘aba fyuma.’—Linganyako Yakobo 2:5.

4. Kufuma kuli bani uko Abena Kristu ba mu Smurna baculile ukukanishiwa ukwingi, kabili ni shani fintu Yesu amwene bakakaanya babo?

⁴ Yesu mu kucilisha amono kuti Abena Kristu ba mu Smurna bashipikishe ukukaanya ukwingi pa maboko ya baYuda ba ku mubili. Mu nshiku sha mu kubangilila, abengi aba ubu butotelo bakeenye ukwananya kwa buKristu no mupampamina. (Imilimo 13:44, 45; 14:19) Nomba, imyaka amakumi yanono pa numa ya kuwa kwa Yerusalemu, abo baYuda mu Smurna balelangisha umupashi wa busatana umo wine. Te ca kupapa Yesu abamona nge “sunagoge lya kwa Satana”!a

5. Mesho nshi yalaalilile ku ntanshi ya Bena Kristu mu Smurna?

⁵ Mu kulolenkana no lupato lwa musango yo, Abena Kristu ba mu Smurna basansamushiwe kuli Yesu ukuti: “Witiina ifyo walaswa uculeko. Moneni, [Ciwa, “NW”] alaswa apoosepo bamo ba muli imwe mu cifungo, ukuti mukeshiwe; kabili mukaba mu bucushi inshiku ikumi. Ube uwa cishinka ukufika ku mfwa, na ine nkakupeele cilongwe ca mweo.” (Ukusokolola 2:10) Pano Yesu abomfya imiku itatu imibele ya kufula iya ciGreek iya “imwe,” ukulangishe fyo amashiwi yakwe yafukatile icilonganino conse fye. Yesu te kuti alaye ifyo amesho ya Bena Kristu ba mu Smurna yali no kupwa bwangu. Bamo ababo bali no kutwalilila ukupakaswa no kupooswa mu cifungo. Bali no kukwata ukucushiwa pa “nshiku ikumi.” Ikumi ni mpendwa iilangilila ukupwililika kwa pano isonde nelyo ukukumanina. Nangula ni bakasunga ba bumpomfu bakwate fyuma fya ku mupashi bakapokelela ukweshiwa kwakumanina lintu bali mu mubili.

6. Mulandu nshi Abena Kristu ba mu Smurna tabali na kutiinina? (b) Ni shani fintu Yesu asondwelele ubukombe bwakwe ku cilonganino ca mu Smurna?

⁶ Nangula ni fyo, Abena Kristu ba mu Smurna tabafwile kutiina nelyo ukusuusuka. Nga baikalilila aba citetekelo ukufika ku mpela, kwabikilwa bene icilambu “icilongwe ca mweo,” mu mulandu wabo ubumi bwa bumunshifwa mu myulu. (1 Abena Korinti 9:25; 2 Timote 4:6-8) Umutumwa Paulo amwene ici cilambu ica mutengo nge cawaminwo kupeela ilambo lya cili conse cimbi, nangu fye bumi bwakwe bwa pano isonde. (Abena Filipi 3:8) Mu kushininkisha, abo aba citetekelo mu Smurna bayumfwa mu nshila imo ine. Yesu asondwelelo bukombe bwakwe ukusosa ati: Uuli no kutwi, omfwe ico [umupashi] ulesosa ku [filonganino, “NW”]: Uwacimfya takafyengwe ku mfwa ya cibili.” (Ukusokolola 2:11) Bakacinfya baebekeshiwa ubumi bwa bumunshifwa mu mulu ubo bushingakumishiwako ne mfwa.—1 Abena Korinti 15:53, 54.

“Ubucushi Inshiku Ikumi”

7, 8. Ukupala icilonganino ca mu Smurna, ni shani icilonganino ca Bwina Kristu cabikilwe ‘mu kweshiwa’ mu 1918?

⁷ Ukupalisha Abena Kristu ba mu Smurna, ibumba lya buYohane na banabo ilelo baliba kabili balatwalilila ‘ukweshiwa.’ Ukuba ne citetekelo kwabo pe samba lya bwesho kubeshibisha nga abantu ba kwa Lesa umwine. (Marko 13:9, 10) Mu kwipipa pa numa ubushiku bwa kwa Shikulu bwali pe samba lya kucitika, amashiwi ya kwa Yesu ku Bena Kristu mu Smurna yaletele ukusansamusha kwine kwine kwi bumba lyacepa ilya pa kati ka nko ilya bantu ba kwa Yehova. (Ukusokolola 1:10) Ukutula fye 1879, aba batwalilile ukwimba ukufuma mu Cebo ca kwa Lesa ifyuma fya ku mupashi ifyo ukwabulo mutengo baakene na bambi. Lelo mu kati ka Nkondo ya Calo iya I, bakumenye ulupato lwa kulisha no kukaanya, lubali pa mulandu wa kuti tabaikashiwe mu mpepo ya nkondo kabili mu lubali lumbi pantu mu kubulwo mwenso balesansalika ifilubo fya Kristendomu. Ukupakaswa uko bapokelele pa kusonga kwa ntungulushi sha Kristendomu shimo kwafikile ku lutwe mu 1918 kabili kwalinganishiwe ku co Abena Kristu ba mu Smurna baebelwe ukupokelela ukufuma ku bwikashi bwa ciYuda kulya.

⁸ Ibimbi lya kupakaswa mu United States of America lyafikile pa kalume lintu presidenti mupya uwa Watch Tower Society, Joseph F. Rutherford, pamo pene na bambi cinelubali batwelwe ku cifungo pa June 22, 1918, ubwingi bwabo ukupingwilwa ukukakwa imyaka 20. Bakakwilwe pa numa ya myeshi pabula pa cikatilo ca ndalama. Pa May 14, 1919, icilye ca apilu cafumishepo icilubo ca kupeelwa kwabo umulandu; kwalangilwe ukubako ifilubo 125 mu kulubulwisha. Kapingula wa ciRoma Katolika Manton, mushika wa mulongo wa kwa St. Gregory Mukalamba, uyo mu 1918 akeene icikatilo ca ndalama kuli aba Bena Kristu, alipingwilwe pa numa, mu 1939, ukubikwa mu cifungo imyaka ibili no kulipilishiwa $10,000 pa milandu mutanda iya kulombelesha no kupokelela amafisakanwa.

9. Ni shani Inte sha kwa Yehova mu Nazi Germany shasungilwe kuli Hitler, kabili mu kuba na kwankulako nshi kuli bashibutotelo?

⁹ Mu kati ka kuteka kwa ciNazi mu Germany, Hitler abindile umupwilapo umulimo wa kushimikila uwa Nte sha kwa Yehova. Pa myaka iingi, amakana ya Nte mu kukaluka bafungilwe mu nkambi sha kucushiwilwamo, umo abengi bafwilile, lintu imyanda iingi iya balumendo abakeene ukulwa mu fita fya kwa Hitler baputunkanishiwe. Ukwaafwilisha kwa bashibutotelo ukwa conse ici kwashininkishiwe ku mashiwi ya kwa shimapepo wa ciKatolika, ayasabankanishiwe mu nyunshipepala The German Way ya May 29, 1938. Lubali, atile: “Kuliko nomba icalo cimo pe sonde umo abo betwa . . . Abasambi ba Baibolo [Inte sha kwa Yehova] babindwa. Uko e kuti mu Germany! . . . Lintu Adolph Hitler aishile mu maka, kabili Ibumba lya Bashikofu ba ciKatolika mu Germany lyabwekeshepo ukulomba kwabo, Hitler atile: ‘Abo betwa Abasambi ba Baibolo Bapamfiwa [Inte sha kwa Yehova] ni bakalenga ba mpasase; . . . mbalanguluko kuba bakasebaseba; nshitekelesho kuti baKatolika ba ku Germany balekantaikwa mu musango yu kuli uyu umwina America Judge Rutherford; napasa [Inte sha kwa Yehova] mu Germany.’” Kuli ici, shimapepo alundileko ukuti: “Cawama!”

10. (a) Nge fyo ubushiku bwa kwa Shikulu bwatwalilila, kupakaswa nshi kuntu Inte sha kwa Yehova shalolenkana na ko? (b) Cinshi ilingi line cafuminemo lintu Abena Kristu balwilile ubuntungwa bwa butotelo mu filye?

¹⁰ Ilyo ubushiku bwa kwa Shikulu bwatwalilila, Icisoka no lubuto lwa ciko tafyaleka kulwisha Abena Kristu basubwa na banabo. Ubwingi bwa aba balibikwa mu cifungo no kupakaswa bubi bubi. (Ukusokolola 12:17) Abo balwani batwalilila ‘ukupanga impasase kwi funde,’ lelo abantu ba kwa Yehova bapampamina pa kuti: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.” (Ilumbo 94:20, King James Version; Imilimo 5:29) Mu 1954 magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda acitile lipoti ukuti: “Ukucila pa fyalo amakumi cinelubali pa nshita imo nelyo inankwe mu kati ka myaka iyapitapo amakumi yane fyalicita ifipope fya kubinda kabili fyalipakasa inte sha kwa Yehova.” Uko caba icingacitika ukulwila ubuntungwa bwa butotelo mu filye, aba Bena Kristu balicita ico kabili bafumamo no kucimfya kwaumfwika mu mpenda ya fyalo. Mu Cilye Cikalamba ica United States mweka, Inte sha kwa Yehova shanonkele amapingulo yabamo ukusenamina 23.

11. Busesemo nshi ubwa kwa Yesu ukukuma ku cishibilo ca kubapo kwakwe bwafikilishiwa pa Nte sha kwa Yehova mu kati ka bushiku bwa kwa Shikulu?

¹¹ Takwaba ibumba limbi ilyabikishako umutima ku kumfwile funde lya kwa Yesu ilya kupeela kuli Kaisare ifintu fya kwa Kaisare. (Luka 20:25; Abena Roma 13:1, 7) Lelo, takwaba ibumba limbi ilyakwate filundwa fya liko ukubikwa mu cifungo mu fyalo fyafulisha pe samba lya mibele yalekanalekana iya kamfulumende, kabili ici catwalilila ukufika na kuli ino nshita muli ba America, mu Europe, mu Africa, na mu Asia. Ubusesemo bukalamba ubwa kwa Yesu bwakuma ku cishibilo ca kubapo kwakwe bwasanshishemo aya mashiwi: “E lyo bakamupeela ku bucushi, no kumwipaya; kabili mukaba abapatwa ku nko shonse pa mulandu we shina lyandi.” (Mateo 24:3, 9) Ici mu kushininkisha cafikilishiwa pa nte sha Bwina Kristu isha kwa Yehova mu kati ka bushiku bwa kwa Shikulu.

12. Ni shani ibumba lya buYohane lyakosha abantu ba kwa Lesa ukulwisho kupakaswa?

¹² Ku kukosha abantu ba kwa Lesa ukulwisha ubucushi, ibumba lya buYohane lyatwalilila ukubebukisha ulwa kubamo icine kwa mashiwi ya kwa Yesu ku Bena Kristu mu Smurna. Ku ca kumwenako, lintu ukupakasa kwa ciNazi kwatendeke, The Watchtower mu 1933 na 1934 yakwete ifipande pamo nge fya kuti “Fear Them Not” (Mwibatiina), icalandile pali Mateo 10:26-33; “The Crucible” (Ica Kulopolwelamo), icashimpilwe pali Daniele 3:17, 18; na “Lions’ Mouths” (Utunwa twa Nkalamo), mu kuba na Daniele 6:22 pamo nge lembo likalamba. Muli ba 1980, mu kati ka makumi ya myaka iyo Inte sha kwa Yehova shaculamo ukupakaswa kwabipisha ukucila na mu fyalo 40, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwalikosesha abantu ba kwa Lesa ne fipande pamo nga “Aba Nsansa Nelyo Bapakaswa!” na “Abena Kristu Bakumanya Ukupakaswa No Kushipikisha.”b

13. Ukupala Abena Kristu ba mu Smurna, mulandu nshi inte sha Bwina Kristu isha kwa Yehova shishitiinina kupakaswa?

¹³ Mu cine cine, inte sha Bwina Kristu isha kwa Yehova bacula ukupakaswa kwa ku mubili na mesho yambi pa nshiku ikumi sha cimpashanya. Ukupala Abena Kristu ku numa mu Smurna, tabatiina; nelyo uuli onse uwesu ukukabila ukutiina lintu amacushi yalekulilako pano isonde. Twaliipekanya ukushipikisha pe samba lya kucula no kubuula fye ‘ukupokwa ifyuma’ mu kuba no kusekelela. (AbaHebere 10:32-34) Ku kusambilila Icebo ca kwa Lesa no kucilenga ukuba icesu, tukaba abapangashiwa ukwiminina abashangila ne citetekelo. Beni abaikushiwa ukuti Yehova kuti kabili akamucingilila muli bumpomfu bwenu. “Amasakamika yenu yonse bikeni pali wene, pa kuti asakamana imwe.”—1 Petro 5:6-11.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 39]

Pa myaka imo 50, bakalemba ba malyashi balapeelo bushinino ukulosha kuli bumpomfu bwa nte sha kwa Yehova isha ciGermany mu kati ka kuteka kwa baNazi. Icitabo Mothers in the Fatherland, kuli kalemba wa lyashi lya kale Claudia Koonz, icasabankanishiwe mu 1986, cakwete ici ca kusosa: “Icinabwingi capulamo ica baGerman bonse ukufuma ku ntunga ishishali sha buNazi casangile inshila ya kwikalilamo pe samba lya buteko basuulile. . . . Ku lubali lumbi ulwa kulondolola kwa cipendo ne mfundo sha cilolwalolwa kwaliko Inte sha kwa Yehova 20,000 abo, ukulingana no muntu, ukwabulo kushako bakeene ukupeela imibele iili yonse iya cumfwila ku buteko bwa ciNazi. . . . Ibumba lyacililepo ukwikatana ilya bakakaanya lyabakililwe ku butotelo. Ukufuma ku kutendeka, Inte sha kwa Yehova tababombelepo mu lubali ululi lonse ulwa buteko bwa ciNazi. Nangu ni pa numa Gestapo yaonawile icifulo cabo cikalamba mu luko mu 1933 no kubinda akabungwe mu 1935, bakeene ukucitako nangu kusosa ati ‘Heil Hitler.’ Mupepi na citika (maka maka abaume) aba Nte sha kwa Yehova shonse batuminwe ku nkambi sha kucushiwilwamo, ikana aba bene baliputunkanishiwe, ne kana limbi bafwile pa kati ka 1933 na 1945. . . . BaKatolika na baProtestanti baumfwile bashibutotelo babo balebakoselesha ukubombela pamo na Hitler. Nga ca kuti balikeneko, bacitile fyo ukulwisha amakambisho ya fyonse fibili icalici no buteko.”