Petro akeene Yesu pa muku walenga butatu ku macaaca. Ilyo aba mu cilye ca Sanhedrini bapwishishe ukulubulwisha Yesu ukwabula ukukonka ifunde, balisalangene. Pali Cisano ulucelo, balikumene na kabili pa kuti cimoneke kwati filya bapingwile Yesu ukwabula ukukonka ifunde, fyali fye bwino. E ico baliletele Yesu na kabili mu kumulubulwisha.

Aba mu cilye bamwipwishe na kabili abati: “Nga ni we Kristu, twebe.” Yesu abaswike ati: “Nangu namweba, tamwasumine nakalya. Kabili nga namwipusha, tamwayasuke nakalya.” Na lyo line, Yesu abebele ukuti e o balandapo pali Daniele 7:13. Atile: “Ukufuma pali nomba Umwana wa muntu akekala ku kuboko kwa ku kulyo ukwa maka ukwa kwa Lesa.”—Luka 22:67-69; Mateo 26:63.

Batwalilile fye ukumwipusha abati: “Bushe kanshi uli Mwana wa kwa Lesa?” Na o abaswike ati: “Mwe bene namusosa ukuti nine.” Ilyo Yesu abaswike ifi, batile naponta e co balefwaya ukumwipaya. Nabo batile: “Bushe tulekabila ubunte na bumbi?” (Luka 22:70, 71; Marko 14:64) E ico balikakile Yesu kabili bamutwele ku mulashi wa bena Roma, Ponti Pilato.

Yuda Iskariote nalimo alimweneko uko baletwala Yesu kuli Pilato. Ilyo Yuda aumfwile ukuti Yesu baali no kumwipaya, alyumfwile ububi kabili ali uwa bulanda sana. Lelo mu nshita ya kuti alapile kuli Lesa ukufuma pa nshi ya mutima, abweseeshemo indalama sha silfere 30, isho bamupeele. Yuda aebele bashimapepo bakalamba ukuti: “Nalibembwike pa kufutuka umuntu uwalungama.” Na bo batile: “Bushe mulandu wesu? Uyo mulandu obe we mwine!”—Mateo 27:4.

Yuda apoosele indalama sha silfere 30 mwi tempele, kabili ukulunda pa lubembu ulo acitile, aile mu kuikulika. Ilyo Yuda aile mu kuikulika, nalimo umusambo uko akakile intambo alefwaya ukuikulikako walikontweke. Aponeene pa mabwe e lyo alepuka.—Imilimo 1:17, 18.

Pali ilya ine inshita ya lucelo, Yesu bamutwele kwi sano lya kwa Ponti Pilato, lelo abaYuda abamutwele balikeene ukwingila. Balemona kwati ukuba pamo na bena Fyalo kuti kwabakowesha. Ukuba pamo na bena Fyalo kwali no kulenga belinga ukulya ica kulya pa Nisani 15, ubushiku bwa kubalilapo ubo balesefeshapo Umutebeto wa Mukate Ushatutumuka, ubo balemona kwati bwali pa nshiku isho balesefeshamo Ica Kucilila.

Pilato afumiine pa nse apo bali, no kubepusha ati: “Mulandu nshi mulepeela uyu muntu?” Na bo bayaswike abati: “Uyu muntu nga te ncitatubi, nga tatumuletele kuli imwe.” Pilato nalimo amwene kwati balemupatikisha fye, e ico atile kuli bena: “Musendeni mwe bene no kumupingula ukulingana ne funde lyenu.” Ifyo abaYuda bayaswike fyalangile fye ukuti balefwaya ukumwipaya. Baebele Pilato ukuti: “Tatwasuminishiwa ukwipaya umuntu iyo.”—Yohane 18:29-31.

Na kuba, nga ca kuti baipeye Yesu pa bushiku bwa Ca Kucilila, nalimo nga baliletele icimfulunganya. Lelo pa kuti abantu bebapeela umulandu, balefwaya Abena Roma abapeelwe insambu sha kwipaya uwaimina ubuteko e bo bepaye Yesu. Bamupeele umulandu wa kuti taleumfwila ubuteko.

Bashimapepo tabaebele Pilato ukuti ico balefwaila ukwipaya Yesu ni co aleponta. E ico bamupeele imilandu imbi. Batile: ‘Twasangile uyu muntu [1] aletunka aba mu luko lwesu ukuti bemine ubuteko, [2] alelesha abantu ukulipila imisonko kuli Kaisare, kabili [3] aletila umwine e Kristu imfumu.’—Luka 23:2.

Apo Pilato aleimininako ubuteko bwa bena Roma, tatemenwe ilyo aumfwile abantu balelanda ukuti Yesu aletila ni mfumu. E ico Pilato alibweleele mwi sano, kabili aitile Yesu no kumwipusha ati: “Bushe uli mfumu ya baYuda?” Mu mashiwi yambi, Pilato alefwaya ukwishiba nga ca kuti Yesu alipulile mwi funde lya buteko pa kuitunga ukuba imfumu. Nalimo pa kuti Yesu eshibe ifyo Pilato aishibe pali ena, Yesu atile: “Bushe mwailandila fye ici mwe bene, nelyo pali bambi abamwebele pali ine?”—Yohane 18:33, 34.

Pilato acitile kwati taishibepo nangu fimo pali Yesu, lelo alefwaya ukwishiba, e co ayasukile Yesu ati: “Bushe ine ndi muYuda?” Asosele no kuti: “Uluko lobe ne ntungulushi sha bashimapepo e bakuletele kuli ine. Cinshi wacita?”—Yohane 18:35.

Yesu talefwaya ukusengauka icipusho ico bamwipwishe pa kuba imfumu, lelo ifyo ayaswike fyalipapwishe Umulashi, Pilato.

Yesu talefwaya ukuifisa kuli Pilato ukuti ni mfumu. Ubufumu bwakwe bwalikwata sana amaka ukucila pa fyo ubufumu bwa bena Roma bwaali. Yesu atile: “Ubufumu bwandi te bwa pano calo. Ubufumu bwandi abuba bwa pano calo, ababomfi bandi nga balwa ukuti nipeelwa ku baYuda. Lelo Ubufumu bwandi te bwa pano calo iyo.” (Yohane 18:36) Ca cine, Yesu alikwata Ubufumu, lelo te bwa pano calo.

Pilato alefwaisha ukwishibilapo na fimbi, e ico aipwishe Yesu ukuti: “Bushe kanshi uli mfumu?” Yesu alefwaya Pilato eshibe ukuti ifyo alandile fyali fye bwino, e co amwebeele ukuti: “Ni we wasosa ukuti ndi mfumu. Ici e co nafyalilwa, kabili ici e co naishila pano calo, pa kuti mbe inte ku cine. Onse uwaba ku cine, omfwa ishiwi lyandi.”—Yohane 18:37.

Yesu alyebelepo Toma ukuti: “Nine nshila ne cine no mweo.” Pilato alyumfwile ukutila ico Yesu aishiile pa calo kuba inte ku “cine,” pa Bufumu bwakwe. Yesu alefwaisha ukuba uwa cishinka ku cine nangu ca kuti alifwililepo. Ilyo Pilato aipwishe ati: “Icine cinshi?” talekele ukuti Yesu alondolole pantu ifyo aumfwile fyalengele amone ukuti Yesu nalinga ukufwa.—Yohane 14:6; 18:38.

Pilato abweleele ku bantu abalelolela pa nse ye sano ninshi ali na Yesu. Aebele bashimapepo na bantu bambi ati: “Nshimusangile no mulandu uyu muntu.” Abantu balifulilwe sana e co balelandila ukuti: “Alaleta icimfulunganya mu bantu pa kusambilisha monse mu Yudea, ukutampila fye ku Galili ukufika na kuno.”—Luka 23:4, 5.

Nomba ifyo abaYuda baletontonkanya fyalipapwishe Pilato. Ilyo intungululshi sha bashimapepo na bakalamba ba bantu batwalilile ukubilikisha, Pilato aipwishe Yesu ukuti: “Bushe tauleumfwa ifintu ubwingi ifyo balekushinina?” (Mateo 27:13) Yesu tayaswike, kabili filya aali uwatekanya ilyo balemucusha calipapwishe sana Pilato.

AbaYuda basosele ukuti Yesu ‘atampiile ukusambilisha ku Galili.’ Ifi balandile fyalengele Pilato eshibe ukuti Yesu mwina Galili kabili fyalengele Pilato akaane ukupingula Yesu pantu talefwaya ukuba no mulandu. Herode Antipa (umwana wa kwa Herode Mukalamba) e wali kateka mu Galili, kabili aali ku Yerusalemu pantu yali ni nshita ya Ca Kucilila. E ico Pilato atwele Yesu kuli Herode. Herode Antipa e waputwile umutwe wa kwa Yohane Kabatisha. Ilyo aumfwile ukuti Yesu aalecita ifipesha amano, Herode atontonkenye ukuti Yesu nalimo aali ni Yohane wabuukile.—Luka 9:7-9.

Herode alitemenwe sana pa kumona Yesu. Uku ukutemwa takwalolele mu kuti alefwaya ukwafwa Yesu nelyo ukuti alefwaya ukwishiba nga ca kuti abapingwile Yesu balimusangile ne milandu ine ine iya kumupingwilapo. Herode alitemenwe sana ukumona Yesu pantu “alesuubila ukuti alacita icipesha amano.” (Luka 23:8) Na lyo line, Yesu tacitilepo icipesha amano nga fintu Herode alesuubila. Na kuba, ilyo Yesu balemulubulwisha kuli Herode, taleyasuka. Herode na bashilika bakwe balifulilwe kabili “balimusaalwile.” (Luka 23:11) Bamufwikile insalu iyabuuta tuutu kabili batendeke ukumupumya. Lyene Herode alibweseeshemo Yesu kuli Pilato. Herode na Pilato tabaleumfwana, nomba pali iyi nshita balitendeke ukumfwana.

Ilyo Yesu bamutwele kuli Pilato, Pilato aitile intungulushi sha bashimapepo ne sha baYuda e lyo na bantu fye bambi, kabili atile: “Ninjipusha uyu muntu pa menso yenu lelo nshimusangile no mulandu nangu umo pa milandu iyo mulemupeela. Nangu fye ni Herode tamusangile no mulandu, pantu namubwesesha kuli ifwe; kabili, moneni! tacitile nangu cimo ica kufwilapo. E ico ndemuma fye ifikoti no kumukakula.”—Luka 23:14-16.

Pilato alefwaisha ukukakula Yesu, pantu alishibe ukuti icalengele bamutwale kuli ena, nico bashimapepo balimupatile. Ilyo Pilato alefwaya ukukakula Yesu, umukashi wakwe alimukoseleshe ukuti amukakule. Ilyo ali pa cipuna ca bupingushi, umukashi wakwe alaishe amashiwi ya kuti: “Muleke uyo muntu umulungami, pantu lelo nacicula nga nshi mu ciloto [icacifuma kuli Lesa] pa mulandu wakwe.”—Mateo 27:19.

Ukulingana ne fyo Pilato asangile, finshi aalingile ukucita pa kuti alubule Yesu?

Pilato aebele abantu abalefwaya ukuti bepaye Yesu ati: “Nshimusangile no mulandu nangu umo pa milandu iyo mulemupeela. Nangu fye ni Herode tamusangile no mulandu.” (Luka 23:14, 15) Nomba apo Pilato talefwaya ukwipaya Yesu, aipwishe abantu ati: “Ukulingana ne fyo mwe bene mucita, mfwile ukumukakwila umuntu umo pa mutebeto wa ca kucilila. Bushe mulefwaya ukuti imukakwile imfumu ya baYuda?”—Yohane 18:39.

Pilato alishibeko Baraba, uwali umufungwa kabili uwaishibikwe ukuti cipondo, aleimina ubuteko, kabili ali mupuupu. E ico Pilato abepwishe ati: “Nani mulefwaya ukuti imukakwile, Baraba nelyo Yesu uo batila Kristu?” Apo intungulushi sha bashimapepo nasho shalisumiine ukukakula Baraba, abantu nabo balefwaya ukuti e o Pilato akakule. Pilato alibepwishe na kabili ati: “Bushe nani pali aba babili mulefwaya ukuti imukakwile?” Abantu na kabili bayaswike abati: “Baraba”!—Mateo 27:17, 21.

Pilato alyumfwile ububi e co abepwishe ati: “Nomba ndecita shani no yu Yesu uo batila Kristu?” Bayaswike abati: “Napoopelwe!” (Mateo 27:22) Calibipile pantu basalilepo ukwipaya umuntu ushacitile mulandu. Pilato alibapaapeete ati: “Mulandu nshi? Nga kanshi cinshi uyu muntu alufyenye? Nshimusangile no mulandu wa kuti afwilepo; e ico nalamuma fye ifikoti no kumukakula.”—Luka 23:22.

Nangu ca kuti Pilato alyeseshe ukuti Yesu bamukakule, abantu balikalipe kabili babilikishe abati: “Napoopelwe!” (Mateo 27:23) Bashimapepo e balepatikisha abantu ukuti bamwipaye. Balefwaya ukwipaya umuntu uushali umupuupu, nelyo icipondo. Balefwaya ukwipaya umuntu wakaele uo basengeele mu Yerusalemu ukuti ni Mfumu. Apa ninshi papitile fye inshiku 5. Abasambi ba kwa Yesu nga epo baali, ninshi batalele fye tondolo kabili tabalemoneka no kumoneka.

Pilato alimwene ukuti abantu tabaleumfwa ifyo alebeba. Abantu nabo batwalilile fye ukulamupatikisha, e co abuulile amenshi no kusamba ku minwe pa menso ye bumba no kusosa ati: “Ndi wa kaele ku mulopa wa muntu uyu. Muleimwena mwe bene.” Abantu batwalilile fye ukumupatikisha kabili bamwebele abati: “Umulopa wakwe ube pali ifwe na pa bana besu.”—Mateo 27:24, 25.

Pilato alefwaya ukusekesha abantu ukucila ukucita ifyo alemona ukuti e fyali bwino. E ico afumishe Baraba mu cifungo nge fyo abantu balefwaya. Bafuulile Yesu ifya kufwala no kumuma.

Ilyo abashilika baumine Yesu, bamutwele kwi sano lya kwa Pilato. Abashilika abengi balishile kabili batendeke ukumucusha. Bapangile icisote ca myunga no kumufwika ku mutwe. Abashilika bamubikile ne tete ku kuboko kwa ku kulyo e lyo bamufwikile ne nsalu iyakashika iyalefwalako imfumu. Abashilika balemutumfya abati: “Mwapoleni, mwe Mfumu ya baYuda!” (Mateo 27:28, 29) Balemufwisa amate kabili balemuma na mapi pa menso. Balimupokele itete no kumuminako mu mutwe, kabili ilyo balemuma, imyunga iyali ku “cisote” yalemulasaula mu mutwe.

Imibele iyo Yesu alangile ne fyo alangile ukuti ali uwashipa fyalipapwishe Pilato ica kuti alandile ati: “Moneni! nafumisha uyu muntu kuli imwe pa kuti mwishibe ukuti nshimusangile no mulandu.” Bushe Pilato aletontonkanya ukuti nga afumya Yesu uo baumine kabili uwalesuma no mulopa kuti alenga abantu ukusumina ukuti amukakule? Ilyo Yesu aiminine pa ntanshi ye bumba, Pilato atile: “Moneni! Umwaume!”—Yohane 19:4, 5.

Nangu ca kuti Yesu balimumine no kumucena, ali uwatekanya, ica kuti na Pilato alimwene pantu amashiwi alandile pali Yesu yalangile ukuti alimucindike kabili alimumfwilile uluse.

Nangu ca kuti Yesu balimumine sana no kumucusha, intungulushi sha bashimapepo na balefwaya ukumwipaya tabatemenwe ilyo Pilato alefwaya ukumukakula. Ico balefwaya fye kwipaya Yesu. E ico balebilikisha fye abati: “Mupoopeleni! Mupoopeleni!” Pilato ayaswike ati: “Musendeni mwe bene, muyemupoopela, pantu ine nshimusangile no mulandu.”—Yohane 19:6.

AbaYuda balifililwe ukulenga Pilato asumine ukuti Yesu alikwete umulandu wa kwimina ubuteko, lelo balefwaya ukumupeela umulandu wa kuti aleitunga ukuti ni mfumu. Batendeke ukulanda ukuti aalepontela Lesa, umulandu uo bamutwalilepo na ku cilye ca Sanhedrini. Batile: “Twalikwata ifunde, kabili ukulingana ne funde afwile ukufwa, pantu atile mwana wa kwa Lesa.” (Yohane 19:7) Uyu e muku wa kubalilapo Pilato aumfwile pali uyu umulandu bapeele Yesu.

Pilato alibweleele mwi sano kabili aletontonkanya pali fimbi ifyo aali no kucita pa kuti akakule Yesu uo balecusha ukwabula umulandu. Umukashi wakwe na o alimwebele pa ciloto alotele ukuti Yesu takwete umulandu. (Mateo 27:19) Aletontonkanya pali uyu umulandu uo bapeele Yesu uwa kuti aletila “Mwana wa kwa Lesa.” Pilato alishibe kale ukuti Yesu mwina Galili. (Luka 23:5-7) Na lyo line, aipwishe Yesu ati: “Ni kwi wafuma?” (Yohane 19:9) Bushe Pilato aipwishe Yesu ici icipusho pa kuti eshibe nga ca kuti Yesu eko aali na kale, ku muulu?

Pilato alyumfwilepo uko Yesu alelanda ukuti ni mfumu, no kuti Ubufumu bwakwe te bwa pano calo. Yesu talefwaya ukutendeka ukulondolola ifyo alandilepo kale, e ico atalele fye tondolo. Pilato alifulilwe ilyo amwene Yesu akaana ukwasuka, kabili amwebele bukali bukali ati: “Bushe taulenjasuka? Bushe tawishibe ukuti ndi na maka ya kukukakula, kabili ndi na maka ya kukupoopela pa cimuti?”—Yohane 19:10.

Yesu amwaswike ati: “Tamwingaba na maka nangu yamo pali ine kano yapeelwa kuli imwe ukufuma ku muulu. E mulandu wine umuntu uumpeele kuli imwe ali no lubembu ulwacilapo.” (Yohane 19:11) Yesu talelanda fye pa muntu umo, lelo alelanda na pali Kayafa na bonse abalefwaya ukumwipaya, kumo fye na Yuda Iskariote, ukuti balibembwike sana ukucila Pilato.

Ilyo amwene ukuti Yesu aali uwafuuka kabili aishiba no kuti eko aali na kale, Pilato alefwaisha ukukakula Yesu. Lelo abaYuda na kabili baebele Pilato amashiwi aya kumutiinya. Batile: “Nga mwakakula uyu muntu, ninshi tamuli cibusa wa kwa Kaisare. Umuntu onse uwaibika pa bufumu alwisha Kaisare.”—Yohane 19:12.

Pilato na kabili afumiishe Yesu pa nse, aikala pa cipuna ca bupingushi e lyo aeba abantu ati: “Moneni! Imfumu yenu!” Lelo abaYuda babilikishe abati: “Mwipayeni! Mwipayeni! Mupoopeleni!” Pilato atile kuli bena: “Bushe mpoopele imfumu yenu?” Intungulushi sha bashimapepo tashatemenwe ifyo ifunde lya bena Roma lyalelanda kabili batile: “Ifwe tatwakwata imfumu imbi, kano fye Kaisare.”—Yohane 19:14, 15.

Apo Pilato aletiina abaYuda, alibapeele Yesu ukuti bamwipaye. Abashilika balifuulile Yesu ica kufwala icakashika ico bamufwikile e lyo bamufwika ica kufwala cakwe. Ilyo baleya mu kumwipaya, Yesu balimulekele ukuti asende icimuti ico baali no kumupopelapo.

Ukutula pali Cine ulucelo ukushinta pali Cisano ulucelo pa Nisani 14, Yesu talelepo lelo balemucusha fye. Ilyo baleya ku kumwipaya balimupeele icimuti ca kumupoopelapo ukuti aisendele, lelo alinakile pantu califinine. E ico abashilika bapatikishe Simone uwafumine ku Kurene, mu Africa, ukuti eo asende icimuti no kucitwala uko baali no kumwipaila. Abantu abengi balikonkele kabili baali no bulanda sana ica kuti bambi baleloosha no kuloosha.

Yesu aebele abanakashi abaleloosha ati: “Mwe bana banakashi aba mu Yerusalemu, mwilalilila ine. Lelo muleililila mwe bene na bana benu; pantu, moneni! inshiku shileisa ilyo abantu bakatila, ‘Shalishuka ing’umba, na mafumo ayashafyele, na mabele ayashaonseshe!’ E lyo bakalaeba impili abati, ‘Tuponeneni!’ kabili bakalaeba utupili abati, ‘Tufimbeni!’ Pantu nga ca kutila bacita ifi fintu ku muti ilyo ucili uubishi, cikaba shani nga wauma?”—Luka 23:28-31.

Ilyo Yesu alandile aya amashiwi, alelanda pa baYuda. AbaYuda baali kwati muti uwauma lelo uubishi, pantu ilyo Yesu alelanda aya mashiwi, abaYuda abamucetekeele epo baali kabili baleumfwako. AbaYuda abamucetekeele nga bafwa, balya abashamucetekeele baali no kushala kwati muti uwauma. Aba abaYuda baali no kulila ilyo abashilika ba bena Roma bali no kupingula lulya luko.

Yesu bamutwele ku cifulo uko baali no kumwipaila pamo na bancitatubi babili. Ici icifulo baalecita ukuti Golgota, nelyo Pa Cipanga, kabili ici icifulo calemoneka “akatalamukila.”—Marko 15:40.

Yesu na bancitatubi babili balibafuulile ifya kufwala. Lyena babapeele umwangashi uwa kantuka, umwali muri. Cimoneka kwati abanakashi ba mu Yerusalemu e bapangile uyu umwangashi, kabili abena Roma balepeela umwangashi wakantuka abantu abo balepoopela pa kuti ulecefyako ubukali. Ilyo bapeele Yesu umwangashi, alikeene ukunwa. Cinshi akaaniine? Yesu alikeene umwangashi pantu taalefwaya ukuti umulenge afilwe ukutontonkanya bwino ilyo balemwesha kabili alefwaya ukuba ne citetekelo mpaka ne mfwa.

Yesu balimupoopele pa cimuti. (Marko 15:25). Abashilika bamupoopele imisomali ku maboko na ku molu, kabili imisomali yalipulile no kupula, ne ci calengele aleumfwa sana ubukali. Ilyo baiminike icimuti bamupoopelepo, ubukali bwalicililemo sana pantu umubili wakwe walifinine kabili watendeke ukulepuka no kupanga ifilonda. Yesu tasaalwile abashilika nangu ukubapontela, lelo alibapepeleko. Atile: “Mwe Tata, mubabelele uluse, pantu tabeshibe ifyo balecita.”—Luka 23:34.

Abena Roma balipangile icipampa apo balembele imilandu iyo bapeele Yesu, uo bapoopele nga fintu balecita na ku ncitatubi. Pali iyi nshita, Pilato abikile icipampa apo balembele ati: “Yesu Umwina Nasarete, Imfumu ya baYuda.” Balembele mu ciHebere, mu ciLatini na mu ciGriki pa kuti abantu abengi balebelengapo. Ifyo Pilato acitile fyalelangilila ukuti tatemenwe pa fyo abaYuda bapampamine fye pa kwipaya Yesu. Ici calengele intungulushi sha bashimapepo bafulwe no kulanda abati: “Mwilemba amuti, ‘Imfumu ya baYuda,’ lelo lembeni amuti uyu atile, ‘Ndi Mfumu ya baYuda.’” Apo na pali iyi nshita Pilato talefwaya ukuti bamwebe ifya kucita, abaswike ati: “Ifyo nembele, nacipwa ninemba.”—Yohane 19:19-22.

Intungulushi sha bashimapepo tashatemenwe ifyacitile Pilato, e co shalibwekeshepo ukulanda ilyashi lya bufi ilyo shalandile mu cilye ca Sanhedrini. Abantu abalepita balepukunya fye imitwe ilyo baleseka Yesu no kumweba abati: “Awi! We wingabongolola itempele no kulikuula mu nshiku shitatu, ika pa cimuti no kuipususha.” Intungulushi sha bashimapepo na bakalemba nabo batendeke ukulanda abati: “Lekeni Kristu Imfumu ya kwa Israele nomba eke pa cimuti, pa kuti tumone no kusumina.” (Marko 15:29-32) Nangu fye fipondo fibili ifyo bapoopele pamo na Yesu, fyalitendeke ukumuseka nangu ca kuti aali wa kaele.

Abashilika 4 aba bena Roma nabo bene batendeke ukumuseka. Icalengele ukuti batendeke ukumuseka ni co balinweneko umwangashi uwa kantuka, kabili batendeke no kupeela Yesu uo baishibe ukuti te kuti apoke nangu ukunwa. Abena Roma balebelenga na mashiwi yalembelwe pa cipampa e lyo balemutumfya ati: “Nga uli mfumu ya baYuda, ipusushe we mwine.” (Luka 23:36, 37) Bushe kuti mwaenekela ukuti umuntu uwaishileba inshila, icine, no mweo e o balecusha no kusaalula? Nangu ca kuti Yesu aliculile sana, takalipiile abaYuda abalemutamba, abashilika abena Roma abalemuseeka e lyo ne ncitatubi isho bamupoopele pamo nankwe.

Abashilika 4 balisendele ifya kufwala fya kwa Yesu ifya ku nse no kufyakaanya pane. Balipendwile pa kuti beshibe ifya kufwala ifyo cila muntu aali no kusenda. Ica kufwala ca mu kati ica kwa Yesu, icali icisuma sana “tacakwete umulundo ukufuma pa muulu no kushinguluka konse.” E ico abashilika batendeke ukulanshanya abati: “Twicilepula iyo, lelo natupendule, tumone uwalacisenda.” Ilyo bacitile ifi, bafikilishe ilembo ilyatila: “Balyakene ifya kufwala fyandi, bapendwilile na pa ca kufwala candi.”—Yohane 19:23, 24; Amalumbo 22:18.

Pa ncitatubi isho bapoopele pamo na Yesu, umo alilwike ukuti Yesu ni mfumu. E ico aebele umunankwe ati: “Bushe tautiina Lesa, apo batupingwilile ukukandwa mu musango umo wine? Nomba ifwe nacilinga ukukandwa, pantu ifwe baletukandila pa fintu twacita; lelo uyu muntu tacitile icabipa nangu cimo.” E ico aebele Yesu ati: “Mukanjibukishe ilyo mukaba imfumu.”—Luka 23:40-42.

Yesu amwaswike ati: “Cine cine ndekweba lelo nati, Uli no kuba na ine mu Paradaise.” Yesu talelanda pa kuba no yu muntu mu Bufumu bwakwe, lelo alelanda pa kuba nankwe “mu Paradaise.” (Luka 23:43) Ifyo Yesu alaile uyu ncitatubi te fyo alaile abatumwa bakwe, pantu bena bakekala nankwe pa fipuna fya bufumu mu Bufumu bwakwe. (Mateo 19:28; Luka 22:29, 30) Na kuba, uyu ncitatubi umuYuda nalimo alyumfwilepo pali Paradaise iikaba pano calo, nga ilya Yehova abikilemo abafyashi besu aba kubalilapo, Adamu na Efa. Uyu ncitatubi alifwile, lelo alikwete isubilo lya kwikala mu Paradaise, iyo Yesu amulaile.

Ilyo inshita yafikile pe “awala lyalenga mutanda (6)” nelyo mu inshita ya kasuba, kwali imfifi “pa calo conse ukufika na pe awala lyalenga pabula (9),” e kutila 3 koloko ya kasuba. (Marko 15:33) Iyi imfifi tayaishileko pa mulandu wa ciilisha (Solar Eclipse.) Iciilisha calebako umweshi nga waikala, nomba pali iyi inshita ya Ca Kucilila, umweshi ninshi walikala kale. Iyi imfifi iyaishile yalikokweleko ukucila ifyo yaleba nga kwaba iciilisha. Kanshi ni Lesa walengele ukuti kube iyi imfifi!

Elenganyeni ifyo abantu abalecusha Yesu baumfwile ilyo bamwene imfifi. Pali iyi nshita, abanakashi 4 baile mupepi na pa cimuti ico bapoopeelepo Yesu. Aba abanakashi baali ni nyina wa kwa Yesu, Salome, Maria Magadala, e lyo na Maria nyina wa mutumwa Yakobo.

Umutumwa Yohane aali na nyina wa kwa Yesu mupepi na pa “cimuti ico Yesu apoopelwepo.” Maria aletamba uko umwana wakwe uo akushishe bamupoopeele pa cimuti. Aleumfwa fye kwati bamulashile “ulupanga ulutali.” (Yohane 19:25; Luka 2:35) Nangu ca kuti Yesu aleshikitika, aletontonkanya na pali banyina. Aloleshe Yohane e lyo aeba banyina ati: “Moneni, umwana wenu!” Lyene aloleshe banyina e lyo aeba Yohane ati: “Mona, banoko!”—Yohane 19:26, 27.

Yesu aebele umutumwa Yohane, uo atemenwe sana ukulamusungilako banyina abaali bamukamfwilwa. Yesu alishibe ukuti bamunyina, abana bambi abo Maria akwete, tabatetekele Yesu pali ilya nshita. E ico alefwaila libela abaali no kulasakamana banyina mu fyo balekabila na mu fya kwa Lesa. Lisambililo ilisuma ilyo atulanga!

Ilyo imfifi yapwile, Yesu atile: “Naumfwa icilaka.” Ilyo alandile aya amashiwi, afikilishe ifyo amalembo yalandile. (Yohane 19:28; Amalumbo 22:15) Yesu amwene kwati Wishi alimulekeleshe ilyo ale-eshiwa pa kuti alange ukuti alikwete icitetekelo. Kristu abilikishe mu ciAramaic ati: “Eli, Eli, lama sabaktani?” icalola mu kuti: “Lesa wandi, Lesa wandi, cinshi mwandekelesesha?” Abantu abaiminine lwa mupepi tabaishibe umo aloseshe, e co batile: “Umfweni! Aleita Eliya.” Umo alibutwike, ayatumpa umwepu mu mwangashi wakantuka, ausomeka kwi tete, pa kuti amunweshe. Lelo bambi basosele abati: “Mulekeni! Lekeni tumone nga Eliya alaisa ku kumwikisha.”—Marko 15:34-36.

Lyena Yesu abilikishe ati: “Fyonse nomba fyapwa!” (Yohane 19:30) Cine cine, Yesu alipwishishe fyonse ifyo Yehova amutumine ukucita pa calo. E ico Yesu atile: “Mwe Tata, mu minwe yenu e mo natuula umweo wandi.” (Luka 23:46) Yesu atuulile umweo wakwe kuli Wishi pantu alishinikishe ukuti aali no kumubuusha. Kristu asukile afwa ninshi acili ne citetekelo muli Lesa.

Ilyo fye Yesu afwile, kwalicitike icinkukuma icikalamba, icalepwile umushili. Icinkukuma caishile na maka sana ica kuti inshiishi shali mu Yerusalemu shaliswike kabili imibili ya bafwa yalishukwike. Abapitanshila abamweneko imibili ya bafwa iyashukwike baingile mu “musumba wa mushilo” kabili bashimike ifyo bamwene.—Mateo 12:11; 27:51-53.

Ilyo Yesu afwile, kwali na cimbi icacitike. Insalu iitali kabili iyafina iyalekenye umuputule wa Mushilo no wa Mushilo Sana yalilepwike pa kati. Ici icacitike calangile ukuti Lesa tatemenwe ilyo abantu baipeye Umwana wakwe kabili calangile no kuti inshila ya kuya umwa Mushilo Sana, e kutila mu muulu, yaliswike.—AbaHebere 9:2, 3; 10:19, 20.

Te kuti tupape ukuti abantu balyumfwile umwenso. Umukalamba wa bashilika abaipeye Yesu atile: “Cine cine, uyu muntu ali Mwana wa kwa Lesa.” (Marko 15:39) Uyu umushilika afwile eko aali ilyo balelubulwisha Yesu kuli Pilato pantu alelanda ukuti mwana wa kwa Lesa. Pali iyi nshita, alishininkishe ukuti Yesu takwete umulandu kabili Mwana wa kwa Lesa.

Abantu bambi abamweneko ifi ifyacitike, baile ku mayanda yabo ninshi “baleyuma pa fifuba,” ukulanga ukuti tabaumfwile bwino ilyo bamwene ifyacitike kuli Yesu kabili bali ne nsoni. (Luka 23:48) Pa bantu abaletambako uko balepoopela Yesu pa cimuti, paali na basambi abanakashi abo pa nshita shimo balebomba na Yesu. Nabo bene balipapile pa fyacitike ilyo Yesu afwile.

Inshita yaleya ku cungulo pa Nisani 14, pali Cisano kabili akasuba nga kawa, Isabata lya pa Nisani 15 lyali no kutendeka. Yesu ninshi nafwa kale, lelo ifipondo fibili ifyo bamupoopeele pamo nankwe fyena ninshi tafilafwa. Ukulingana ne Funde, ifitumbi fya bantu ‘tafyalelala ubushiku bonse pa cimuti’ lelo baali no kushiika ‘bulya bwine bushiku.’—Amalango 21:22, 23.

Na kuba, ubushiku bwa pali Cisano icungulo, e bushiku balepekanya ifya kulya e lyo no kupwilikisha imilimo iimbi iyo tabaali no kulolela mpaka Isabata lyapita. Isabata “ilikalamba” lyali no kutendeka akasuba nga kawa. (Yohane 19:31) Isabata ilikalamba lyali no kubako pantu ubushiku bwa pa Nisani 15, bwali no kuba ubushiku bwa kubalilapo ubwa Mutebeto wa Mukate Ushatutumuka, kabili ubushiku bwa kubalilapo, bwaleba bushiku bwe Sabata. (Ubwina Lebi 23:5, 6) Pali ilya nshita, bulya bushiku ubwa kubalilapo ubwa Mutebeto wa Mukate Ushatutumuka bwakumanine pa bushiku bwe Sabata ubwalebako cila mulungu, pa bushiku bwalenga 7.

E ico abaYuda baipwishe Pilato nga kuti abasuminisha ukwipaya bwangu Yesu ne fipondo fibili. Finshi balefwaya ukucita pa kuti bafwe bwangu? Balefwaya ukubafuna amolu. Balemona kwati nga babafuna amolu, balafwa bwangu. Abashilika bafunine amolu ya fipondo fibili, lelo tabafunine amolu ya kwa Yesu pantu basangile ukuti nafwa. Ici cafikilishe ilembo lya Amalumbo 34:20 ilitila: “Alinda amafupa yakwe yonse; talyafunikapo nangu fye limo.”

Pa kuti bashininkishe ukuti Yesu nafwa, umushilika alashile Yesu ifumo mu lubafu, ulwabelele ku mutima kabili “ilyo line umulopa na menshi fyalifumine.” (Yohane 19:34) Ici bacitile cafikilishe ilembo na limbi ilitila: “Bakalolesha na ku o balashile.”—Sekaria 12:10.

Yosefe uwa ku Arimatea, “umukankaala” kabili uwacindikwe sana mu cilye ca Sanhedrini, na o e ko aali. (Mateo 27:57) Abantu abengi baishibe ukuti aali “muntu umusuma kabili umulungami” kabili bamwishibe ukuti “alelolela ubufumu bwa kwa Lesa.” Apo aali “musambi wa kwa Yesu lelo uwa mu bumfisolo pa mulandu wa kutiina abaYuda,” tasuminisheko ku fyo icilye capingwile Yesu. (Luka 23:50; Marko 15:43; Yohane 19:38) Yosefe alishipile kabili aile kuli Pilato mu kulomba umubili wa kwa Yesu. Pilato aebele umukalamba wa bashilika uwasangile ukuti Yesu nafwa, ukupeela Yosefe umubili wa kwa Yesu. Pilato alisuminishe Yosefe ukusenda umubili wa kwa Yesu.

Yosefe ashitile insalu iisuma e lyo afumya umubili wa kwa Yesu pa cimuti no kuupomba mu nsalu pa kuti bashiike. Nikodemo, “uwaishile [kuli Yesu] ubushiku umuku wa kubalilapo,” alimwafwileko. (Yohane 19:39) Aletele ifyasakanishiwemo muri na aloye ifyakwete sana umutengo kabili fyafinine amakilogramu 33. Bapombele umubili wa kwa Yesu e lyo babikamo ne fyasakanishiwemo muri na aloye, nga fintu abaYuda balecita pa kushiika umuntu.

Yosefe alikwete inshiishi lwa mupepi iyaimbilwe mu cilibwe iyo bashashikilemo umuntu, kabili umu e mo bashiikile umubili wa kwa Yesu e lyo bakunkulushishapo ne libwe. Balyangufyenye ukushiika ilyo Isabata lishilatendeka. Maria Magadala na Maria nyina wa kwa Yakobo bafwile balyafwileko abalepekanya umubili wa kwa Yesu pa kuti bashiike. Babweleele ku ng’anda ku “kupekanya ifyanunkila na mafuta ayanunkila” pa kuti bakasube Yesu, Isabata nga lyapwa.—Luka 23:56.

Ubushiku bwakonkelepo pe Sabata, intungulushi sha bashimapepo na baFarise baile kuli Pilato no kumweba abati: “Natwibukisha ukuti ulya kabepa ilyo ali uwa mweo asosele ati, ‘Ilyo pakapita inshiku shitatu, nkabuuka.’ E ico ebeni aba kuyalonda ku nindi mpaka no bushiku bwalenga shitatu, pa kuti abasambi bakwe tabeshilemwiba no kweba abantu abati, ‘Nabuuka ku bafwa!’ Kabili ubu bufi bwa kulekelesha bukabipa ukucila no bwa ntanshi.” Pilato abaswike ati: “Mwalikwata aba kulonda. Kalondeni ukulingana ne fyo mwaishiba.”—Mateo 27:63-65.

Pa Mulungu ulucelo, Maria Magadala na Maria nyina wa kwa Yakobo e lyo na banakashi bambi baletele ifyanunkila ifya kusuba umubili wa kwa Yesu. Balelanda abati: “Nani alatukunkulushishako ilibwe ukulifumya pa mwinshi wa nshiishi?” (Marko 16:3) Lelo kwalicitike icinkukuma. Na kuba, basangile ukuti malaika wa kwa Lesa nafumyapo icilibwe, kabili abalelonda ninshi nabaya e lyo na mu nshiishi tamwali umubili wa kwa Yesu!