Kuti Mwataluka ku Kulwala Umutima lwa ku Mupashi

Uwa mangalo uwacimfishe mwi sonde lyonse, uwaishibe bwino ubwangalo kabili uwalemoneka kwati mutuntulu sana, aponene no kufwa apo pene fye ilyo aleisusunkanisha ubwangalo. Uyu wa mangalo ali ni Sergei Grinkov, uwacimfishe imiku ibili mu bwangalo bwa kutelemuka pa menshi makaasa no kupoke mendulo sha golde. Ubwangalo bwakwe bwapwile ilyo atendeke fye ukulunduluka—ninshi ali fye ne myaka 28. Mwandi calibipile! Cinshi calengele? Bulwele bwa ku mutima. Batile imfwa yakwe tayaenekelwe nangu panono pantu takwali nangu cimo icalangile ukuti ali no bulwele bwa ku mutima. Lelo, abamubebetele basangile ukuti umutima walifimbile no kucilika sana imishipa ipitamo umulopa.

NANGU cimoneka kwati takuba fishibilo fya kulwala umutima ku bengi abafwa kuli ubu bulwele, badokota batila ilingi te fyo ciba. Icishinka ca kuti kulaba ukusuula ifishibilo fya kusoka ifya bulwele bwa ku mutima pamo ngo kufilwa ukupeema, ukwinisha, no kukalipwa mu cifuba. Ne ci cilenga bamo ukufwa palya pene bapumwa nelyo ukulemana mpaka ne mfwa.

Pali nomba badokota abengi basumina ukuti, pa kuicingilila ku bulwele bwa ku mutima tukabila lyonse ukupempwila mu fyo tulya na mu mikalile yesu no kulaya ku kupimwa libili libili kuli badokota.a Ukucite co e lyo no kuitemenwa ukwaluka mumo mumo umulekabilwa, kukamwafwa sana ukukanalwala ubulwele bwa ku mutima.

Lelo, kuli umutima na umbi uo tulingile no kupooseshako amano. Baibolo itusoka ukuti: “Ukucishamo ku kubaka konse, lindo mutima obe, pantu muli wene e mwaba amatuntuko ya mweo.” (Amapinda 4:23) Lelo, ili lembo lilelosha ku mutima wa mampalanya. Ukupempwila kulakabilwa pa kubakilila umutima, lelo calicindamisha ukupempwila nga tulefwaya ukucingilila umutima wa mampalanya ku malwele yengalenga imfwa lwa ku mupashi.

Ukubebeta Ubulwele bwa ku Mutima wa Mampalanya

Nga filya fine ciba ku mutima, inshila imo iyashininkishiwa iya kuicingililamo ku bulwele bwa ku mutima ubwa ku mupashi yaba kwishiba ifilenga ubu bulwele no kuficilikila. E co, natubebete fimo ifingaleta ubulwele bwa ku mutima wa cine cine no wa mampalanya.

Ifyo Tulya. Abengi batila nangu ca kuti ifya kulya fya cabe cabe ifyakwatisha ba calorie filomfwika bwino, te fisuma sana ku bumi. Ne filyo fya cabe cabe ifyaseeka, ifyo tulisha umuntontonkanya kabili ifyumfwika bwino, filonaula bumupashi bwa muntu. Kuli ifingi ifyo bashitisha ukupitila mu fya kusabankanishishapo amalyashi ifilanga bucisenene, imiti ikola, ulukaakala, ne fya kupandapanda. Ukutamba ifi fintu kuti kwaonaula umutima wenu uwa mampalanya. Icebo ca kwa Lesa cisoka ati: “Conse ca pano isonde, lunkumbwa lwa mubili, no lwinso lwa menso, na mataki ya miikalile ino, tacafuma kuli Shifwe, lelo ca pano isonde. Kabili pano isonde paleya, no lunkumbwa lwa pako; lelo uucito kufwaya kwa kwa Lesa ekalilila umuyayaya.”—1 Yohane 2:16, 17.

Ifya kulya fisuma, pamo nga ifisabo imisalu, tafyumfwika bwino sana ku wabelesha ukulya ifya kulya fya cabe cabe. Ne fya kulya fya ku mupashi ifisuma kabili ifyakosa te kuti fyumfwike bwino ku muntu uwabelesha ukulisha umuntontonkanya wakwe no mutima ifya ku calo. Pa nshita imo kuti aikalila fye ukunwa “ishiba” lya Cebo ca kwa Lesa. (AbaHebere 5:13) Mu kupita kwa nshita, tafika pa kukosoka kwa ku mupashi ukukabilwa pa kubombe imilimo ya ku mupashi mu cilonganino ca Bwina Kristu na mu butumikishi. (Mateo 24:14; 28:19; AbaHebere 10:24, 25) Bamo nga cabe fyo balaleka bumupashi bwabo ukunaka ica kuti baba ni Nte iyaleko kushimikila no kulongana!

Ubwafya bumbi bwa kuti imimonekele ya ku nse ilabepa. Ukubombela fye ico cine imilimo ya Bwina Kristu kuti kwafisa ubulwele bwa ku mutima wa mampalanya uunashiwa ku kutemwe ifyuma nelyo ifya kusekesha ifilangisha bucisenene, ulukaakala nelyo ifya kupandapanda. Ukulya ifya kulya fyabipa ifya musango yo kuti kwamoneka ngo kushingonaula bumupashi, lelo kuti kwaonaula umutima wa mampalanya nga fintu ifilyo fishakwata umulyo fyonaula imishipa ipisha umulopa no konaula umutima wa cine cine. Yesu atusokele ukukanaleka amapange yabipa ukwingila mu mutima. Atile: “Lelo ine ndemweba, nati, Onse uulolesho mwanakashi no kumufwaya, nacita nankwe ubucende mu mutima wakwe.” (Mateo 5:28) Ca cine, ukukanalya bwino lwa ku mupashi kuti kwalenga ubulwele bwa ku mutima wa mampalanya. Lelo, kuli na fimbi ifyo tulingile ukwangwako.

Ukutukusho mubili. Abengi balishiba ukuti ukukanatukusha umubili kuti kwalenga ubulwele bwa ku mutima. Na lwa ku mupashi, ukukanabomba kuti kwaleta amafya ayengi. Ku ca kumwenako, umuntu kuti alebombako ubutumikishi bwa Bwina Kristu lelo kuti alebomba fye ilyo atemwa, ukwabula ukubombesha ukuti abe “umubomfi uushingaba na ca kukwatilapo insoni, uulungiko kusose cebo ca Cine.” (2 Timote 2:15) Nelyo umo kuti alesangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu lelo, napamo tapoosa mano ku kupekanya no kulandapo pa kulongana. Napamo taimikapo amabuyo ya ku mupashi nelyo tafwaisha atemwa tatemwisha ifya ku mupashi. Ukuleka ukubombe milimo ya ku mupashi kuli pele pele kulanasha no konaula fye icitetekelo ico umuntu akwete pa nshita imo. (Yakobo 2:26) Paulo alandile pali ubu bwafya ilyo alembele Abena Kristu AbaHebere, bamo abo cailangile fye ukuti balilekele ukubombe milimo ya ku mupashi. Moneni ifyo abasokele pa lwa fyo uku kumiko mutima kwingakuma bumupashi bwabo. “Cenjeleni, mwe ba bwananyina, epali muli umo wa muli imwe mwabo mutima wa bubifi uwabulo kutetekela, mu kufutukako kuli Lesa wa mweo. Lelo mukonkomeshanye ubushiku no bushiku, ilyo bwaitwo Bwa lelo; ukuti eumikwapo umo wa muli imwe ku longolo lwa lubembu.”—AbaHebere 3:12, 13.

Ukufunshika. Cimbi icilenga sana ubu bulwele kufunshika kwacilamo ukwa mutima. E fyo na “masakamika ya bwikashi,” yengonaula bwangu umutima wa mampalanya, no kulenga umo ukulekelela fye ukubombela Lesa. Ukusoka kwa kwa Yesu pa lwa ici kwa pa nshita yalinga. Atile: “Muyangwe, epali imitima yenu yalemenenwa ku buliili no kukolwakolwa na masakamika ya bwikashi buno, no bushiku bulya bwaisa pali imwe no kupumikisha kwati citeyo; pantu cikesa pali bonse abaikala pano nse ponse.” (Luka 21:34, 35) Ukufunshika kwa mutima kuti kwalwalika sana umutima wesu uwa mampalanya nga ca kuti tulecushiwa pa lubembu twafisa pa nshita ntali. Imfumu Davidi aishibe ukukalipwa kulengwa no ko kufunshika kwa mutima ilyo afwaile ukufisa ulubembu. Atile: “Tamuli mutende mu mubili wandi, pa mulandu wa cipyu cenu; tamuli bumi mu mafupa yandi, pa mulandu wa lubembu lwandi. Pantu amampuulu yandi yampita na pa mutwe; yafina yang’ansha, nge cisendo cafina.”—Amalumbo 38:3, 4.

Ukucilamo ukuicetekela. Abengi abalwala umutima balaicetekela sana ukuti bali fye bwino ilyo bashilapumwa no bulwele bwa mutima. Ilingi, balakaana ukuyapimwa kuli badokota nelyo ukusuulako fye ukuti tacacindama. Bamo na bo kuti batontonkanya ati apo baba Abena Kristu pa nshita ntali, tapali icingabacitikila. Kuti bakaana ukubebetwa lwa ku mupashi nelyo ukuiceeceeta mpaka fye baba mu bwafya. Calicindama ukwibukisha ukufunda kwa mutumwa Paulo pa lwa kukanaicetekela sana ukwa kuti: “E ico uuletila naiminina ndi, acenjele epali awa.” Cisuma ukusumina ukuti tatwapwililika no kulaibebeta lwa ku mupashi lyonse.—1 Abena Korinti 10:12; Amapinda 28:14.

Mulepoosa Amano ku Fishibilo

Kwaba icintu icisuma ico Amalembo yalandila sana pa mibele ya mutima wa mampalanya. Pali Yeremia 17:9, 10 tubelengapo ukuti: “Umutima wa kufutika ukucile fintu fyonse, kabili walilwalisha; nani engawishiba? Ine Yehova ndefwayafwaya mu mutima, ndelabule mfyo, no kupeelo muntu onse umwabele mibele yakwe, umwabele fifuma mu micitile yakwe.” Yehova abebeta imitima yesu no kutupeela ifya kutwafwa ukuibebeta pantu kulakabilwa.

Ukupitila mu “musha wa cishinka kabili uwashilimuka,” tulacinkulwako pa nshita yalinga. (Mateo 24:45) Ku ca kumwenako, inshila imo iyo umutima wesu uwa mampalanya wingatubelelekelamo kulenga twalaelenganya ifya ku calo. Ifi fyaba kutontonkanya pa fishingacitika, ukwelenganya ifyo twingatemwa ukucitika, ifya cabe cabe. Ifyo kuti fyatuletelela, maka maka nga fyalenga tuletontonkanya pa fishasanguluka. E co, tulingile ukufitaluka umupwilapo. Nga twapata ubupulumushi nga fintu Yesu abupatile, tukabaka umutima wesu pa kuti wilaelenganya ifya ku calo.—AbaHebere 1:8, 9.

Na kabili, twalikwata baeluda mu cilonganino ca Bwina Kristu abengatwafwa. Nangu line cisuma sana ukusakamana bambi, cila muntu alishingamwa ukusakamana umutima wakwe uwa mampalanya. Ni fwe umo umo tulingile ‘ukulingulula fyonse’ no ‘kuyesha fwe bene, ukumona nga tuli mu kutetekela.’—1 Abena Tesalonika 5:21; 2 Abena Korinti 13:5.

Bakeni Umutima

Icishinte ca mu Baibolo ica kuti “ico umuntu abyala, e co akalobolola” cilabomba na ku butuntulu bwa mutima wesu uwa mampalanya. (Abena Galatia 6:7) Ilingi ubulwele bwa ku mupashi ubumoneka kwati bwa kupumikisha fye bwisa mu kwishibikwa ukuti bwatendeke kale sana ilyo mu bumfisolo umo atendeke ukukonkelela ifintu ifyonaula bumupashi pamo nga ukutamba ifye shiku, ukufwaisha ifikwatwa, nelyo kutukuta ukuti akwate ubusambashi nelyo amaka.

Pa kucingilila umutima, kanshi calicindama ukubebeta ifyo tulya lwa ku mupashi. Wamyeni umuntontonkanya no mutima pa kulya Icebo ca kwa Lesa. Talukeni ifilyo fya cabe cabe ifisangwa monse monse kabili ifimoneka kwati fisuma ku mubili lelo ifilenga fye umutima wesu uwa mampalanya ukukanabomba bwino. Kemba wa malumbo akonkomesha pa kulanda pa cishinka calinga kabili icisuma ukulingana ne fya cipatala, atila: “Imitima yabo yainisha ngo munofu wa mafuta.”—Amalumbo 119:70.

Nga kwaliba ifilubo ifyo mwacitile kale mu bumfisolo, esheni na maka ukufipwisha e pali fyacilika imishipa ya mutima wenu uwa mampalanya. Nga ca kuti icalo catendeka ukumoneka bwino no kuleeta ifya musamwe ne fya kuipakisha ifingi, etetuleni pa kufunda kwa mano ukwa mutumwa Paulo. Alembele ati: “Mwe ba bwananyina, ndetila, naipipe nshita iyashalako; . . . ababombelako ku fya pano isonde babe nga bashibombelako; pantu imibele ya pano isonde ilepita.” (1 Abena Korinti 7:29-31) Kabili nga ca kuti mwatendeka ukukumbwa ifyuma, umfwileni amashiwi ya kwa Yobo aya kuti: “Nga nacita golde ica kucetekelako candi, nga nati kuli golde uwalopolwa, uli ca kusuubilako candi, ico na co mampuulu ya kuya ku mupingushi; pantu ninshi nabepa Lesa wa mu muulu.”—Yobo 31:24, 28; Amalumbo 62:10; 1 Timote 6:9, 10.

Ukulanda pa bubi bwa kusuula ukufunda kwa mu Baibolo, Baibolo yasoka ati: “Umuntu uwebaulwaebaulwa no kutalamiko mukoshi, akapumikishiwo kufunaulwa, no kubulo kupola.” (Amapinda 29:1) Lelo, nga tulesunga bwino umutima wesu uwa mampalanya, kuti twakwata icimwemwe no mutende wa ku muntontonkanya uubapo ilyo twayangusha imikalile no kukanaikobenkanya mu fya kucitacita. Ifi e fyo Abena Kristu ba cine lyonse baebwa ukwikala. Umutumwa Paulo apuutilwemo ukulemba ati: “Kwena bukapepa pamo no kuteko mutima bunonshi bukalamba: pantu tatwaletele kantu pa kwisa pano isonde, kabili tatwingafumyapo kantu. Awe pa kuba ne fya kulya ne fya kufwala, tuteke imitima kuli ifyo fine.”— 1 Timote 6:6-8.

Ca cine, ukubombesha mu kuipeelesha kwesu ukwa bukapepa kukalenga twakwata umutima wa mampalanya uutuntulu kabili uwakosa. Pa kubebeta sana ifyo tulya, tatwakasuminishe ifintu fya ici calo no kutontonkanya ukunasha nelyo ukonaula bumupashi bwesu. Ne cacindamisha, pa kukonka ifyo Yehova atupeela ukupitila mu kuteyanya kwakwe, shi natulesuminisha umutima wesu uwa mampalanya ukubebetwa cila nshita. Ukuba no mukoosha wa kucite co kuti kwamwafwa sana ukutaluka ku fingafuma mu kulwala umutima lwa ku mupashi.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 10]

IMILILE YA KU MUPASHI IYAPELEBELA KUTI YALENGA UMUTIMA WA MAMPALANYA UKULEKA UKUBOMBA NGA FINTU UKULYA IFILYO FISHAFIKAPO KWINGALENGA IMISHIPA UKUKOSA NO KULENGA UMUTIMA WA CINE CINE UKONAIKA

[Amashiwi pe bula 10]

UKUKANABOMBA IMILIMO YA KU MUPASHI KUTI KWAMULETELELA

[Amashiwi pe bula 11]

“AMASAKAMIKA YA BUMI” KUTI YAONAULA UMUTIMA WA MAMPALANYA

[Icikope pe bula 11]

Ukulekelesha bumupashi bwesu kuti kwaleta amafya ayakalamba

[Ifikope pe bula 13]

Ukuba ne mibele isuma iya ku mupashi kuti kwabaka umutima wa mampalanya

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 9]

AP Photo/David Longstreath