Ifyo Twingaicingilila ku Malyashi ya Bufi
Muno nshiku twalikwata ifintu ifingi ifitwafwa ukusanga ifyebo, pali ifi fyebo paliba ifingatwafwa ukwishiba ifya kucita pa kuti tube no bumi ubusuma e lyo ne fya kuicingilila. Nomba ilyo mulebelenga, mulecenjela ku malyashi ya bufi pamo nga:
Amalyashi ya kulufya abantu
Amalipoti ya bufi
Ku ca kumwenako, mu cikuko ca COVID-19 kalemba wa kabungwe ka United Nations alisokele abantu pa kulaumfwa ku malyashi ya bufi. Atile, “abantu balesalanganya sana amalyashi ya bufi pa nshila abantu balingile ukundapilwamo. Aya malyashi yali fye mpanga yonse ukubikako fye na pa ma TV, pa filimba e lyo na pa Intaneti, ica kuti nga ni pa Intaneti pali na malyashi ayashashininkishiwa bwino. Ici cilelenga abantu balepatana e lyo kuba na kapaatulula.
Kwena kale abantu batendeka ukulanda amalyashi ya bufi. Na kabili Baibolo yalisobele ukuti mu nshiku shesu, “ababifi kabili incenjeshi bakaya balebipilako fye, bakulalufya kabili bakulalufiwa.” (2 Timote 3:1, 13) Ino nshita ilyo kwaba Intaneti calyanguka ukupokelela amalyashi ya bufi e lyo no kusabankanishishapo amalyashi ya bufi ukwabula no kwishiba ukucila ifyo cali kale. Ico calilenga pa Intaneti palaba amalyashi ya bufi ayengi.
Nomba kuti twaicingilila shani kuli aya malyashi ya bufi kabili ayashashininkishiwa bwino? Moneni amashinte ya mu Baibolo yamo ayengatwafwa.
Mwilacetekela fyonse ifyo mumona no kumfwa
Ifyo Baibolo ilanda: “Uushaishiba atetekela fye fyonse ifyo aumfwa, lelo uwacenjela alalolekesha apo alenyanta.”—Amapinda 14:15.
Nga tatucenjele kuti twabepwa. Nga mwalimona pa Intaneti palaba ifikope nelyo utu mavidio utwipi uto abantu basabankanya. Nomba ilingi line abantu balalula ifyebo ifiba pali utu tukope no tuma vidio no kubikapo amashiwi balefwaya abene ukuti abantu bomfwe na kabili balapanga amavidio ya bantu ba cine no kubalanga balecita ifintu ifyo abene bashacitile nelyo ukulanda.
“Amalyashi ya bufi yamo ayasangwa pa Intaneti yaba fye pa tukope nelyo utuma vidio utwipi.”—E fyalandile ba Axios Media
Yipusheni amuti: ‘Bushe ili lyashi lya cine nelyo lya kusekesha fye abantu?’
Tontonkanyeni fyo ilyashi lilelandapo no ko lifumine
Ifyo Baibolo ilanda: “Muleshininkisha ifintu fyonse.”—1 Abena Tesalonika 5:21.
Ilyo tamulasabankanya ilyashi nelyo ukwebako abantu bambi nangu ca kuti lyalishibikwa ku bengi nelyo balalilandapo sana pa milabasa, fwailisheni nga ca kuti ilyo lyashi lya cine. Kuti mwacita shani ifyo?
Tontonkanyeni pa ko ilyashi lifumine e lyo ne fyo lilelandapo. Aba ku milabasa nelyo utubungwe tumo kuti twalanda ilyashi lya bufi pa kabungwe kamo pa kuti fye abantu batemwe akabungwe kabo. Mulelinganya amalyashi mumfwa pa milabasa iyalekanalekana nga filapalana. Inshita shimo abanensu kuti batweba pa malyashi ya bufi ukubomfya meseji nelyo ifintu babika pa Intaneti. Kanshi mwilacetekela amalyashi yonse kano fye nga namwishiba uko yafumine.
Mulemona nga ca kuti ifyebo te fya kale kabili nga fya cine. Pa kuti mucite ifi mulemona ifishinka ifili mu fyo balembele e lyo no bushiku balembele. Mulebikako amano nga mwamona ukuti ilyashi ilyacindama na balyangusha pa kulilemba nelyo nga ca kuti ilyo lyashi lilelenga abantu ukufulwa.
“Ukushininkisha nga ca kuti ilyashi lya cine na kucindama pali ino nshita nga filya fine ukusamba ku minwe kucindeme pa pali ino nshita.”—E fyalandile ba Sridhar Dharmapuri abakalamba ba mu kabungwe ka U.N akalolekesha pa fya kulya.
Yipusheni amuti: ‘Bushe ifyo ili lyashi lilelanda filelenga calamoneka kwati ifyo abantu balelanda fya cine nelyo talikwete ifishinka fyonse?
Mwilacetekela ifyo mulefwaya mwe bene, lelo mulecetekela ifishinka
Ifyo Baibolo ilanda: “Uutetekela umutima wakwe alitumpa.”—Amapinda 28:26.
Ilingi tulacetekela sana ifintu ifyo tutemenwe kabili ababika ifyebo pa Intaneti babikapo ifyebo ifyo tulefwaya ukumfwa nelyo ifintu fyo tulefwaya ukumona. Na lyo line te lyonse ifyo tulefwaya ukumfwa fiba ifya cine.
“Ilingi ababika ifintu pa Intaneti tabatekanya kabili limo balafwaya fye ukumfwisha bwino abantu. Na ifwe ifyo tufwaya, ne fyo tumfwa e filenga tulecetekela amalyashi yonse ayo babika pa Intaneti.”—E fyalandile ba Peter Ditto, ba social psychologist.
Yipusheni amuti: Bushe ndacetekela ifintu pa mulandu fye wa kuti e fyo ndefwaya ukucetekela
Mwilasabankanya amalyashi ya bufi
Ifyo Baibolo ilanda: “Wilatandanya ilyashi lya bufi.”—Ukufuma 23:1.
Muleibukisha ukuti ifyo mweba abantu kuti fya-alula ifyo batontonkanya ne fyo bacita. Nangu ca kuti ukwabula ukwenekela mwaeba umuntu fimo ifyo mushacilinga ukumweba, ifingafumamo kuti fyabipa.
“Icacindama ico mufwile ukucita kuipusha nga ca kuti ilyashi mulefwaya ukweba abantu lya cine?’ Nga ca kuti bonse nga balecita ifi, pa Intaneti nga tapaba amalyashi ya bufi.”—Ba Peter Adams, abakalamba bakampani ka News Literacy Project.
Yipusheni amuti: ‘Bushe ico nde-ebela abantu ili lyashi, ni co ninjishiba ukuti lya cine?