Bushe fyapangilwe fye nelyo fyasangwike fye?

Bushe wasumina ukuti Lesa e wapangile ifintu fyonse? Nga e fyo wasumina, ninshi te iwe weka; abacaice abengi (na bakalamba kumo) e fyo batontonkanya. Lelo bamo batila icalo ne fintu fyonse fyaishilebako fye ifine fyeka, takwali uwafipangile.

Icishinka ca kuti: Abasumina ukuti ifintu fyapangilwe fye kumo na bashasumina balalanda pa fyo batontonkanya nangu ca kuti tabaishiba ne calenga basumine ifyo.

• Bamo basumina ukuti ifintu fyonse fyapangilwe fye pantu e fyo babasambilisha ku calici.

• Abengi basumina ukuti ifintu fyasangwike fye pantu e fyo babasambilisha ku sukulu.

Ifi fipande fyalakwafwa ukusumina sana ukuti ifintu fyabumbilwe fye kabili fyalalenga wishibe ne fya kulondolola ifyo wasumina. Lelo intanshi, ufwile ukuyipusha ici icipusho:

Cinshi calenga ncetekele ukuti Lesa e ko aba?

Mulandu nshi ici icipusho cacindamina? Pantu Baibolo itila ulingile ukulabomfya ‘amaka yobe aya kupelulula.’ (Abena Roma 12:1) Ici cilolele mu kuti, taulingile ukusumina muli Lesa pa mulandu fye wa kuti

• e fyo utontonkanya (Mona fye kwati kwaliba uwafipangile)

• e fyo bambi basuminamo (Uko njikala abengi balapepa)

• e fyo bakweba (Abafyashi bandi batila mfwile ukusumina ukuti Lesa e ko aba, e co nasuminina)

Lelo, ufwile ukushininkisha we mwine ukuti Lesa e ko aba kabili ulingile no kwishiba ico wasuminina ifyo.

Cinshi calenga ushininkishe ukuti Lesa e ko aba? Ukwasuka icipusho cileti “Cinshi Calenga Ncetekele Ukuti Lesa E ko Aba?” kuti kwalenga wilatwishika ukuti e ko aba. Cimbi icingakwafwa, kwishiba ifyo abacaice bambi bayasuka aya mepusho.

Teresa atile: “Nga ndi mu kalasi ndekutika ilyo bakafundisha balelondolola ifyo umubili wa muntu ubomba, nshitwishika ukuti Lesa e ko aba. Ifilundwa fyonse ifyaba ku mubili, ukubikako fye ne finono sana, fyalikwata incito fibomba, kabili ilingi line tatwishiba no kuti filebomba. Umubili wa muntu ulapapusha icine cine!”

Richard atile: “Nga namona icikuulwa icikalamba, ubwato, nelyo motoka, ndaipusha ukuti, ‘Nani wapangile ici?’ Muntu fye uwacenjela e wingapanga motoka, pantu pa kuti motoka ile-enda, ifyela fyonse kumo na tulya utunono filingile ukulabomba bwino. Kanshi nga kwali uwapangile motoka, ninshi kwaliba no watupangile.”

Karen atile: “Nga ca kuti abantu abasambilila sana kuti cabasendela imyaka iingi nga nshi pa kwishiba fye utuntu utunono utwaba mu muulu na pano calo, kwena kuti caba buwelewele ukutontonkanya ukuti takwaba uwapangile ifi fintu!”

Anthony atile: “Nga nasambilila sana pali sayansi, e lyo mona no kuti ifintu tafyasangwike fye. Ku ca kumwenako, ndatontonkanya sana pa fyo ifintu ficitika pa nshita ilya ine fye filingile ukucitikilapo na pa fyo fwe bantu twapusana ne fintu fimbi. Ifwe tulafwaya ukuyishiba, ukwishiba ifya kale, e lyo ne fya ku ntanshi. Abatila ifintu fyasangwike fye balanda fye pa nama, lelo balifilwa ukulondolola ico fwe bantu twapusaninako. Ine calinyangukilapo ukusumina ukuti Lesa e wapangile ifintu fyonse ukucila ukusumina ukuti fyasangwike fye.”

Ifyo ningalondolola ifyo nasumina

Kuti wacita shani abanobe nga balekuseka ati, wasumina mu co ushingamona? Inga nga batila ifyo abasambilila sayansi basanga filanga ukuti ifintu fyasangwike fye?

Ica kubalilapo, witwishika ifyo wasumina pantu fya cine. Wilaumfwa umwenso nelyo insoni. (Abena Roma 1:​16) Lyonse uleibukisha ukuti:

1. Tawaba weka; bengi basumina muli Lesa. Pa basumina muli Lesa paba na bantu abasambilila sana. Ku ca kumwenako, kwaliba basayantisiti abasumina ukuti Lesa e ko aba.

2. Abantu nga batila tabasumina muli Lesa, limo balosha fye mu kuti balafilwa ukumfwikisha ifyo acita ifintu. Mu nshita ya kuti balande umulandu bashasuminina muli Lesa, bepusha amepusho ya kuti, “Lesa nga e ko aba, cinshi alekela tulecula?” Ici cilanga fye ukuti balafilwa ukubomfya amaka yabo aya kupelulula lelo babika fye amano ku fyo batontonkanya.

3. Abantu “balakabila ifya kwa Lesa.” (Mateo 5:3) Pali ifi paba no kusumina muli Lesa. Umuntu nga atila takwaba Lesa, ninshi uyo wine muntu e ufwile ukulondolola icalenga asumine ifyo, te iwe iyo.​—Abena Roma 1:​18-​20.

4. Ukusumina muli Lesa e cintu ica mano. Apo ifintu te kuti fibeko fye ifine fyeka, ca mano ukusumina ukuti Lesa e ko aba. Takwaba nangu cimo icilanga ukuti ifintu ifishipema kuti fyasanguka ifya mweo.

Nomba kuti wacita shani umuntu nga alekuseka pa mulandu wa kuti walisumina muli Lesa? Mona fimo ifyo wingacita.

Bamo nga batila: “Bantu fye abashasambilila e basumina muli Lesa.”

Kuti wayasuka ati: “Bushe na imwe e fyo mumona? Ine te fyo ntontonkanya. Na kuba, ilyo baipwishe abasambilila sana sayansi 1,600 aba pa ma yuniversiti ayalekanalekana, abantu ukucila pali 500 batile balisumina muli Lesa.a Bushe kuti mwatila bonse aba tabatontonkanya pa mulandu fye wa kuti balisumina muli Lesa?”

Bamo nga batila: “Lesa nga e ko aba, mulandu nshi mu calo mwabela ukucula?”

Kuti wayasuka ati: “Bushe mwalosha mu kuti mulafilwa ukumfwikisha ifyo Lesa acita ifintu, nelyo mumona ukuti tacitapo nangu cimo? [Lekeni basuke.] Nalisanga icasuko icisuma kuli ici cipusho citila, mulandu nshi mu calo mwabela ukucula? Nomba pa kuti mumfwikishe, mufwile ukwishiba na fimbi ifyo Baibolo isambilisha. Bushe kuti mwatemwa ukwishibilapo na fimbi?”

Icipande cikakonkapo cikalondolola ico ukusumina ukuti ifintu fyasangwike fye kwalengela cileafya ukulondolola bwino bwino ifyo twaishilebako.

Bushe ifi fyalikucitikilapo na iwe? Nalimo ukutula fye na kale, walisumina filya Baibolo itila: “Lesa apangile umuulu e lyo ne sonde.” (Ukutendeka 1:1) Lelo muno nshiku abantu balitendeka ukukweba ati ifintu tafyapangilwe fye, fyasangwike fye. Bushe ulingile ukucetekela ifyo balekweba? Finshi filanga ukuti taufwile ukucetekela abalanda ifyo?

• Ifintu fibili ifilenga abantu ukutwishika nga ca kuti ifintu fyasangwike fye

• Ifya kutontonkanyapo

• Ifyo abanobe balandapo

Ifintu fibili ifilenga abantu ukutwishika nga ca kuti ifintu fyasangwike fye

1. Abasambilila sayansi balalanda ifyapusana pa cisambilisho ca kuti ifintu fyasangwike fye. Nangu ca kuti balifwailishapo pa myaka iingi, abasambilila sayansi tabalondolola fimo fine pa fyo ifintu fisanguka.

   Ifya kutontonkanyapo: Nga ca kuti abene abasambilila sana sayansi tabalanda fimo fine pa fyo ifintu fyasangwike, bushe nga watwishika ici cisambilisho ninshi walufyanya?​—Amalumbo 10:4.

2. Ifyo twasumina filakuma ifyo twabela pano calo. Umulumendo umo, Zachary, atile: “Nga ca kuti ifya mweo fyonse fyasangwike fye, ninshi fwe bantu tuli ba fye e lyo ne fya mu muulu na pano isonde na fyo fya fye.” Ico cishinka, pantu nga ca cine ukuti ifintu fyasangwike fye, ninshi te kuti kube umulandu wine wine uo twabela pano calo. (1 Abena Korinti 15:32) Lelo nga ca kuti twabumbilwe fye, ninshi kuti twaishiba ne co twabela pano calo ne fyo ifintu fikaba ku ntanshi.​—Yeremia 29:11.

   Ifya kutontonkanyapo: Busuma nshi bwaba mu kwishiba nampo nga ifintu fyasangwike fye nelyo fyapangilwe fye?​—AbaHebere 11:1.

Amepusho ya kutontokanyapo

IFYO BAMO BASUMINA: ‘Ifintu fyonse pano calo na mu mulu fyaishilebako ilyo kwapuulike fimo.’

• Ni nani nelyo cinshi calengele ifintu ukupuulika?

• Bushe kuti mwasumina ukuti ifintu fyaishilebako fye ifine nelyo kuti mwasumina ukuti kwali uwafipangile?

IFYO BAMO BASUMINA: ‘Abantu bafuma ku finama.’

• Nga ca kuti abantu bafumine ku nama, nalimo kuli bakolwe, mulandu nshi abantu bakwatila sana amano ilyo bakolwe bena tabatontonkanya?a

• Mulandu nshi no tuntu twa mweo utunono fye twapangilwa mu nshila ya kupapusha?b

IFYO BAMO BASUMINA: ‘Kwaliba ifilanga ukuti ifintu fyasangwike fye.’

• Bushe abalanda ukuti ifintu fyasangwike fye, balisanga ifishinka ifilanga ukuti ca cine?

• Bantu banga abasumina ukuti ifintu fyasangwike fye pa mulandu fye wa kuti babeba ukutila bonse abasambilila e fyo basumina?

Bushe ifyo Jeanette alandile e fyo na iwe utontonkanya? Nga e fyo, ninshi na iwe kuti watendeka ukutwishika nga ca kuti ifintu fyapangilwe fye. Ico ca cine pantu takwaba uwingatemwa abantu balemumona kwati taishiba icili conse. Cinshi cingakwafwa?

• Ico bamo bashasuminina ukuti ifintu fyabumbilwe fye

• Tontonkanya pa fyo wasumina

• Ifingakwafwa ukufwailisha ifishinka

• Ifyo abanobe balandapo

Ico bamo bashasuminina ukuti ifintu fyabumbilwe fye

1. Nga wacetekela ukuti ifintu fyapangilwe fye, abantu kuti balemona kwati tawasumina muli sayansi.

“Bakafundisha bandi batile abasumina ukuti ifintu fyapangilwe fye ni balya abashabika amano ku kwishiba ifyo ifintu fyaishilebako.”​—Maria.

Ico ufwile ukwishiba: Abalanda ifi tabaishiba ifishinka. Basayantisti abalumbuka sana pamo nga Galileo na Isaac Newton balicetekele ukuti Kabumba e ko aba. Ukusumina muli Kabumba takwalengele basuula ifyo basambilile muli sayansi. Na muno nshiku, bamo abasambilila sayansi balisumina ukuti ifintu fyapangilwe fye.

Eshako ifi: Palya apo tufwaila ifyebo mu LAIBRARE YA PA INTANETI, lembapo amashiwi ya kuti “alondolola icalenga asumine muli Lesa” nelyo aya kuti “alanda pa fyo asumina” (kumo ne fishibilo ifi “ ” ifili pa ntendekelo na pa mpela) pa kuti usange ifyebo ifilelanda pa basambilila sayansi abasumina ukuti ifintu fyapangilwe fye. Mona ifyalengele basumine ukuti ifintu fyapangilwe fye.

Icishinka ca kuti: Ukusumina ukuti ifintu fyapangilwe fye te kuti kulenge wasuula ifyo abasambilila sayansi balanda. Na kuba nga wasambilila ifingi pali sayansi e lyo wingacetekela sana ukuti ifintu fyapangilwe fye.​—Abena Roma 1:​20.

2. Abantu balanda ati, abasumina filya Baibolo itila ifintu fyabumbilwe fye, ni balya abo ifya mapepo fyafulunganya.

“Abantu abengi batila te kuti basumine ukuti ifintu fyapangilwe fye. Batila ilyashi lilanda pa kubumbwa kwa fintu ilyaba mwi buuku lya Ukutendeka lushimi fye.”​—Jasmine.

Ico ufwile ukwishiba: Abantu abengi tabaishiba ifyo Baibolo ilanda pa fyo ifintu fyabumbilwe. Ku ca kumwenako, bamo batila isonde lyapangilwe nomba line nelyo ati ifya pe sonde na mu muulu fyapangilwe mu nshiku fye 6 isha ma-awala 24. Lelo ifi, te fyo Baibolo isambilisha.

• Pa Ukutendeka 1:1 palanda fye ukuti: “Pa kutendeka Lesa apangile umuulu e lyo ne sonde.” Ifi tafipusene na filya abasambilila sayansi balanda ukuti, apo isonde lyapangiilwe palipita imyaka amabilioni.

• Ishiwi lya kuti “ubushiku” ilyo babomfya mwi buuku lya Ukutendeka lipilibula inshita iikalamba. Na kuba pa Ukutendeka 2:4 babomfya ishiwi lya kuti “ubushiku” pa kulanda pa nshiku shonse 6 umo Lesa abumbile ifintu.

Icishinka ca kuti: Ifyo Baibolo ilanda pa fyo ifintu fyabumbilwe e fyo na basambilila sayansi basanga.

Tontonkanya pa fyo wasumina

Umuntu talingile ukucetekela ukuti ifintu fyabumbilwe fye ukwabula no kutontonkanya pa fishinka, lelo afwile ukwishiba ifishinka. Tontonkanya pali ifi:

Fyonse ifyo tumona pano calo filatulanga ukuti icintu conse calikwata uwacipangile. Nga twamona kamera, indeke nelyo ing’anda tuleshiba ukuti kwali uwafipangile. Nomba cinshi twingalandila ukuti akoni, isonde nelyo ilinso lya muntu fyena takwali uwafipangile?

Ifya kutontonkanyapo: Abapanga ifintu ilingi line balapashanya ifyo Lesa abumba pa kuti ifyo bapanga filebomba bwino, e lyo balafwaya na bantu bambi baishiba ukuti e bapanga ifyo fintu. Bushe kuti caba fye bwino ukusumina ukuti umuntu e wapangile ifintu fimo ifyo tumona, e lyo twafilwa ukusumina ukuti Kabumba e wapangile ifintu fya kupapusha ifyo tumona?

Ifingakwafwa ukusanga ifishinka

Nga wasambilila pa fintu ifyaba pano isonde na mu muulu kuti wasanga ifishinka ifilanga ukuti Lesa e wapangile ifintu fyonse.

Eshako ifi: Palya apo tufwaila ifyebo mu LAIBRARE YA PA INTANETI, lembapo amashiwi ya kuti “bushe capangilwe fye” (kumo ne fishibilo ifi “ ” ifili pa ntendekelo na pa mpela). Sala amalyashi wingatemwa pa malyashi ya muli Loleni! ayatila, “Bushe Capangilwe fye?” Mu cipande conse ico wabelenga, monamo icintu cimo ica kupapusha. Finshi wamona muli ico cintu ifilelanga ukuti kwaliba Uwacipangile?

Fwailapo Ifyebo na Fimbi: Belenga aya amabroshuwa pa kuti wishibilepo ifishinka na fimbi ifilanga ukuti ifintu fyabumbilwe fye.

• Was Life Created?

  • Isonde lyaba apalinga sana kabili ifyabamo filatungilila ubumi.​—Belenga amabula 4-​10.

  • Pa kupanga ifintu fimo abantu bapashanya ifyo Lesa apanga.​—Belenga pa mabula 11-​17.

  • Ifyo Baibolo ilanda pa fyo ifintu fyabumbilwe e fyo na basambilila sayansi basanga.​—Belenga pa mabula 24-​28.

• The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking

  • Ifya mweo tafingatendeka fye ukubako ifine ukufuma ku fintu ifishili fya mweo.​—Belenga pa mabula 4-7.

  • Ifya mweo fyalipangwa bwino sana ica kuti te kuti fitendeke fye ukubako ifine ukwabula uwa kufipanga.​—Belenga pa mabula 8-​12.

  • Ifyebo pa cintu icabumbwa ifisangwa mu DNA fyalifula ica kuti takuli nangu cimo icapangwa na bantu icingafikako.​—Belenga pa mabula 13-​21.

  • Ifya mweo fyonse tafyafuma ku ca mweo cimo. Abashula ifya kale basanga ukuti ifinama ifikalamba ifyabako tafyasangwike fye.​—Belenga pa mabula 22-​29.

“Nga natontonkanya pa finama ne fintu fimbi ifyaba pano isonde e lyo ne fya mu muulu kumo ne fyo fibomba bwino, ndashininkisha ukuti Lesa eko aba.”​—Thomas.