Icingamwafwa Ukuleka Ukunwesha Ubwalwa

“Batata balenwa sana ubwalwa, kabili na ine e mo nakonkele. Ilyo nafishishe imyaka 12, ninshi nalitendeka kale ukunwa ubwalwa. Ilyo naleupa ninshi ndakolwa cila bushiku. Naishileba uwa lubuli; ilingi line bakapokola e baleisa mu kupokololako abana bandi na bakashi. Natendeke ukulwala. Ubwalwa bwalengele nakwata icilonda mu mala icalesuuma umulopa, kabili napene mfwe. Lyene ilibu lyatendeke ukufimba no mulopa walicepele mu mubili. Naingile mwi bumba lya bayafwilisha pa kuti nalimo ndeke ukunwesha ubwalwa, lelo tafyabombele. Nalemona kwati nalikatwa calipwa nshakafume muli ubu bwafya.”—VÍCTOR,a uwa ku ARGENTINA.

AMALYASHI ya musango yo tulayomfwa ilingi line ku baba no bwafya bwa kunwesha ubwalwa. Nga filya fine ba Víctor baleyumfwa, abengi bamona kwati te kuti baleke ukunwesha ubwalwa. Bushe amafya yafuma mu kunwesha ubwalwa kuti yapwa nelyo bushe umuntu kuti ayataluka? Nga ni fyo, cinshi cingamwafwa?

Ukwishiba Ukuti Pali Ubwafya

Ica ntanshi icifwaikwa sana ku unwa ubwalwa na ku bantu bakwe, kwishiba no kusumina nga ca kuti ubwafya e po buli. Bucakolwa te bwafya bweka bubapo. Na kuba butendekela ukutali sana. Pa kubala nalimo uyo muntu alenwa ubwalwa ubwalinga fye. Icipapusha ca kutila, abengi abalenga kwaba amasanso ya pa musebo, abacita ulukakaala, no kuleta amafya yambi, te balya abanwesha ubwalwa. Moneni ifyo ba World Health Organization (WHO) basosele, batile: ‘Icingatwafwa sana ukupwisha amafya yonse ayafuma mu kunwa ubwalwa, kwafwa balya abanwa ubwalwa ubwalinga fye ukuti baleke, te balya abanwa sana.’ Bushe munwa ukucila mu cipimo ico abasambilila pa bumi batila e calinga? Bushe mulanwa na pa nshita mufwile ukubika sana amano ku filecitika? Bushe iminwene yenu ileleta amafya mu lupwa lwenu na pa ncito? Ukusumina ukuti ubwalwa umuntu alenwa buleleta amafya no kuleka ukunwesha “e cingafwa sana” umuntu ukukanaba na mafya. Ilyo umuntu atendeka ukunwa ubwalwa umo shacela, cilafya sana ukuleka.

Abengi bacakolwa tabasumina ukuti balanwesha ubwalwa. Batila “nwa fye ifinwa bonse” nelyo “nkaleka ne mwine apo nkatemenwa.” Ba Konstantin, abekala ku Russia, batile: “Nangu ca kutila ubwalwa bwapene bunjipaye, nshalesumina ukuti nali uwa kunkuma, e ico nshayeseshe nangu panono ukuleka.” Ba Marek bena batila: “Nalyeseshe imiku iingi ukuti ndeke ukunwa, nomba nshalesumina ukuti nali cakolwa. Nshalemona ukuti ukunwa ubwalwa kwaleleta amafya.”

Bushe umuntu kuti ayafwiwa shani ukwishiba ukuti iminwene yakwe taili bwino no kuti afwile ukupwisha ubu bwafya? Intanshi, alingile ukwishiba no kusumina ukuti icilenga amafya yakwe, kunwesha ubwalwa no kutila nga aleka, akulaikala bwino. Nga fintu ulupapulo lumo ulutila La Revue du Praticien—Médecine Générale lwasosele, tafwile ukusosa ukuti: “Ico nwena ubwalwa ni co abakashi bandi balimbutuka ne ncito yalipwa,” lelo afwile ukusosa ukuti: “Icalenga abakashi bandi ukumbutuka ne ncito ukupwa, bwalwa.”

Nga mulefwaya ukwafwa cakolwa ukwalula ukutontonkanya kwakwe, kuti mwacite fi: Kutikisheni ilyo alelanda, mwipusheni amepusho yengalenga alanda fyonse ifili ku mutima, landeni cikuuku cikuuku pa kuti amone ukutila mulemulangulukilako, mukoselesheni nangu ca kuti acitileko fye bwino panono. Te kwesha ukumupeela imilandu nelyo ukucita ifingalenga afilwa ukulanda ifili ku mutima nelyo alatiina ukufwaya ubwafwilisho. Ukumweba ukuti alembe ifyo cingaba nga atwalilila ukunwa ubwalwa ne fyo cingaba nga aleka kuti kwamwafwa ukuleka.

Ukufwaya Ubwafwilisho

Umuntu nga aba cakolwa, te kutila ninshi aba uwa fye, uushingaleka ukukolwa. Bamo balailekela na bene beka. Lelo abakwata ubwafya bwa ukunwa fye umo shacela bafwile ukwafwilishiwa ku cipatala ku basambilila ifya kwafwa bacakolwa.b Bamo, tababateka na mu cipatala pa kubondapa, lelo nga ca kutila baleumfwa ububi sana nga tabanwene, limo balabateka. Apo bomfwa sana ububi ni pa ntendekelo. Kanshi pa bushiku bwa bubili ukufika ku bwalenga shisano, kuti babapeela umuti pa kuti belafwaya sana ukunwa lelo babeleshe ukwikala ukwabula ukunwa.

Lelo uku kundapa konse twalandapo takwingalenga umuntu ukulekelela ukunwesha ubwalwa. Imiti yafwako fye pa nshita inono, tayundapa umupwilapo. Ba Alain aba ku France balibomfeshe imiti iingi pa kuti fye baleke ubwalwa. Batila: “Ilyo nafumine fye mu cipatala, natendeke ukunwa na kabili pantu naleba na banandi balya bene twalenwa nabo. Kwena tapali icalenjeba ukuti mfwile ukuleka ukunwa.”

Ukusanga Ifya Kucita

Abengi balafilwa ukuleka ukunwa pantu nga tabalenwa tabakwata fya kucita, ciba kwati ifibusa fyabo fyonse fyabataluka. Ba Vasiliy aba ku Russia batila: “Lyonse naletontonkanya fye pa kunwa. Nga papita ubushiku bumo ukwabula ukunwa, ubo bushiku tabwalewama.” Abafilwa ukwikala ukwabula ukunwa ubwalwa, bamona kwati ukunwa e kwacindama sana pali fyonse. Ba Jerzy, aba ku Poland batila: “Icacindeme sana mu bumi bwandi, kunwa ubwalwa no kufwaya indalama sha kunwena.” Kanshi cikankaala ku uleleka ukunwa ubwalwa ukufwaya ifya kucita fimbi ifyacindama.

Mu lupapulo aba mu kabungwe ka World Health Organisation balemba, bakoselesha abalefwaya ukuleka ukunwesha ubwalwa ukufwaya ifya kucita fimbi ifyacindama pa kuti tabatendeke ukunwa ubwalwa na kabili. Batile cimo icingabafwa, kutendeka ukupepa.

Ukubika amano ku kupepa kulafwa umuntu ukuleka ukunwesha ubwalwa. Ku ca kumwenako, ilyo ba Alain bafumine mu cifungo umo baingile umuku wa butatu pa mulandu bacitile ilyo bakolelwe, batendeke ukusambilila Baibolo ne Nte sha kwa Yehova. Batila: “Ukusambilila Baibolo kwalengele nakwata ifya kucita ifyacindama kabili kwalengele naleka ukunwa. Ico nalefwaya te kuleka fye ukunwa, lelo kusekesha Yehova.”

Ifya Kucita nga Mwabwekeshapo Ukunwesha

Impandamano pa fya kuleka ukunwesha ubwalwa shilalandapo sana pa fyo cacindama ukwafwa no kukoselesha abalefwaya ukuleka ukunwa ubwalwa. Abengi balabataluka ku fibusa no lupwa pa mulandu wa mibele yabo iyabipa. Ici kuti calenga baba aba nkumbabulili balafwaya fye no kuyipaya. Ulupapulo tulandilepo kale lwafundile abaleyafwa uuli no bu bwafya ukutila: “Mwilaebaula uo muleyafwa, nangu ca kutila mwafulwa nelyo mwaumfwa ububi pa fyo acita. Mufwile ukwibukisha ukutila tacanguka ukuleka ukucita ifyo wabeleshe ukucita kale. Kulaba ilyo ifintu fiba bwino na lintu fyafya. Icifwaikwa, kumukoselesha no kumwafwa ukuti alenwa fye ubwalwa ubwalinga, nelyo aleke ukunwa e lyo no kumwebako tumo tumo utwa kucita.”

Ba Hilario abali bacakolwa pa myaka mupepi na 30 batila: “Abangafwile ukuleka ukunwa, banandi twali na bo mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova. Nalebwekeshapo imiku iingi, lelo lyonse balengafwa no kunjeba ifya kukoselesha ukufuma muli Baibolo.”

Nga muleesha ukuleka ukunwa ubwalwa, mufwile ukwishiba ukuti calyafya ukuleka fye pa muku umo. Limo kuti mwafilililwa fye ukwikala ukwabula ukunwa. E ico, nga mwabwekeshapo ukunwa mwifupuulwa! Moneni fye icalengele mubwekeshepo kabili lekeni ico cimwafwe ukukanabwekeshapo. Tontonkanyeni icalengele mufwaye ukunwa na kabili. Bushe citendwe, ni nkumbabulili, kuba mweka, kukansana, kufunshika, nelyo pali ifyacitike atemwa cifulo mwaileko calengele? Nga mwaishiba icalengele, talukeni kuli ico! Ba Jerzy abo casendele imyaka ibili pa kuti fye balekelele ukunwa, batila: “Nasambilile ukwishiba ifyalelenga mfwaye sana ukunwa ubwalwa. Nomba ndataluka kuli conse icingalenga nalafwaya ukunwa. Nshiya ku fifulo uko abantu banwena ubwalwa. Nshilya icili conse ico babikamo ubwalwa, kabili nshisuba na mafuta nelyo ukubomfya imiti iyabamo ubwalwa. Kabili nshilolesha na ku fyo basabankanya pa bwalwa.” Abengi basanga ukuti ukupepa kuli Yehova ukuti abapeele “amaka yacila aya lyonse,” kwalibafwa ukukanabwelela ku kunwa.—2 Abena Korinti 4:7; Abena Filipi. 4:6, 7.

Ukulubuka!

Nangu ca kutila tacanguka ukuleka ukunwesha ubwalwa, nga wakosapo kuti wasuka waleka. Bonse abo tulandilepo muli uno magazini balisukile baleka. Baliba no bumi ubusuma kabili indupwa shabo shaliba ne nsansa e lyo kabili balebomba bwino incito. Ba Alain batila: “Nomba ubusha bwa kunwa ubwalwa bwalipwa.” Ba Konstantin batila: “Ukwishiba Yehova kwalicingilila ulupwa lwandi. Nomba nalikwata ifyacindama ifya kucita mu bumi. Ubwalwa te bundetela insansa.” Ba Víctor na bo batila: “Ubusha nomba bwalipwa. Nomba nalicindikwa kabili ndayumfwa ukuti ndi muntu.”

Umuntu kuti ayaluka nangu ca kutila iminwene yakwe ni ilya iyingalenga acita ubusanso, aikolomwena amafya, nelyo alafilwa ukwikala ukwabula ukunwa. Nga mwamona ukuti iminwene yenu kuti yamuletela amalwele nelyo amafya yambi, mwiikata na ku cani, lekeni ukunwa ubwalwa. Cikamuwamina sana imwe pamo na bantu benu.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 10]

Ica ntanshi ico mufwile ukucita, kusumina ukuti ubwafya e po buli

[Icikope pe bula 11]

Abengi balakabila ukwafwilishiwa ku basambilila ukwafwa bacakolwa

[Icikope pe bula 12]

Ipepo kuti lyamwafwa

[Icikope pe bula 12]

Kuti mwapeelwa amaka ya kuleka ukunwa