NATUSAMBILILE PA BA KU KALE | KALATA BALEITA ATI THE REQUIREMENT
Ukutiinya Abantu Mwi Shina Lya Kwa Lesa
“Nga mwakaana ukucita ifi namweba, . . . mwishibe ukuti Lesa akampeela amaka ya kusansa umushi wenu, kabili nkasansa umushi wenu onse ukubomfya inshila iili yonse, no kumipatikisha ukumfwila Icalici na Kateka wa calo cesu, nkasenda na bakashi benu pamo na bana ukuti babe abasha, . . . Nkapokolola ne fipe fyonse ifyo mwakwata kabili nkamucita ifibi. . . . Ifyabipa ifyo nkamucita na bantu bonse abakafwa, ukaba mulandu wenu, tawakabe mulandu wakwa Kateka wa calo cesu nangu umulandu wesu.”
IFI FYEBO fyali muli kalata baleita ati The Requirement, nelyo el Requerimiento mu ciSpanish. Napamo pa fipope fyabipisha ifyabako pano calo, ne ci cine epo caba. Ilyo abena Spain baleyabalesansa abantu no kupoka ifyalo fya ku America mu ma 1500, baletala babelengela abekala mushi iyi kalata mwi shiwi ilikalamba.
Nomba cinshi aba abalesansa abantu balefwaya abekala mushi ukucita kabili mulandu nshi?
Ukubapatikisha Ukuba Bakatolika
Tapakokwele ukutula apo Columbus afikile ku fyalo fya ku America mu 1492, icalo ca Spain ne calo ca Portugal fyatendeke ukulwila ifi fyalo asangile. Apo ifi fyalo fibili fyalemona papa ukuti e mwiminishi wa kwa Kristu pano calo, balimulombele ukuti apwishe ubu bwafya. Papa aebele icalici ukuti bakanye ifi fyalo basangile, fimo bapeele abena Spain e lyo fimbi bapeele abena Portugal, kabili abapeele ne cipope ca kuti ifi fyalo fibili fyalingile ukutuma bashimapepo abakuya-alula abana calo ukuba baKatolika.
Ilyo abena Spain baleya balepoka ifyalo, ubuteko bwalefwaya cilemoneka ukuti ifyo abalesansa abantu balecita fyali fye bwino. Abena Spain balemona kwati balikwete insambu sha kucita icili conse ku bekala calo, ukubapoka ifipe fyabo e lyo no buntungwa pantu papa e wabatumine, kabili balemona ukuti ilyo papa alebapeela ifyalo aleimininako Lesa.
Abena Spain balilembele kalata ya kwishibisha abekala calo pali ici cipope cafumine kuli papa. Abekala calo balebapatikisha ukuba Abena Kristu no kusumina ukulatekwa ne mfumu ya Spain. Nga bakaana, abena Spain balemona ukuti bali ne nsambu ya kulwa inkondo mwi shina lya kwa Lesa na bekala calo.
“Icipope ca Lufyengo, Icabipa, Kabili Icaletitikisha Abantu”
Ico balebelengela ici cipope ni co balefwaya ukuti cilemoneka kwati ifyo balecita fyali fye bwino na pa kuti kateka wa Spain elacula na kampingu. Abalesansa abantu ilingi line balebelenga ici cipope ilyo bali mu bwato nelyo nga bafika fye mu mushi. Na kuba, abekala calo tabaleishiba umwalolele ifyebo balebabelengela pantu tabaleumfwa ifitundu fya ku Bulaya. Limo balebelenga ici cipope ku tumisakuta uto abekala calo balesha pa mulandu wa mwenso.
Abantu abengi balibepeye pa kubapatikisha ukusanguka baKatolika. Ku ca kumwenako, abantu mupepi na 2,000 aba mutundu wa Arauca balibepeye mu nkondo yaliko mu 1550 mu calo ca Chile. Ilyo Pedro de Valdivia, uwali pa balesansa abantu alelanda pa bantu abashelepo, aebele Imfumu ati: “Abantu 200 e bo twaputwile amaboko ne myona pa mulandu wa kukanaumfwila icipope, pantu nalitumine aba kubasoka imiku iingi no kubabelengela kalata ya cipope iyo mwalembele mwe mfumu.”a
Kwena ca cine ukuti ukubelengela abantu iyi kalata baleita ati The Requirement kwalelenga abalesansa ukulaumfwa ukuti apo batuminwe fye, tabakwete sana umulandu. Na lyo line, tayalengele abo balesansa ukutemwa imipepele abena Spain balebapatikisha ukulakonka. Bartolomé de las Casas, uwali shimapepo mu ma 1500 kabili uwamweneko ifyo abantu balebacusha pa mulandu wa ici cipope alembele ukuti: “Ici cipope cali ca lufyengo, calibipile, kabili caletitikisha abantu! Calisebenye sana imipepele ya Bena Kristu.” Uwalembele pali iyi nkondo, Gonzalo Fernández de Oviedo, na o atile, ifyo abekala calo muli filya fyalo fya ku America babacushishe fyalengele balamona kwati Abena Kristu balibipa nga nshi.
Bushe batini kuti twapeela Lesa umulandu pali ifi ifyabipa ifyo bakateka na bashimapepo bacita mwi shina lya kwa Lesa? Baibolo itila: “Lesa wa cine te kuti acite ifyabipa, Uwa Maka Yonse te kuti afyenge umuntu nakalya!”—Yobo 34:10.
[Futunoti]
a Bamo batila, mu mwaka wa 1573 e lyo bafumishepo ici cipope.
[Icikope pe bula 11]
[Abatusuminishe]
© INTERFOTO/Alamy
[Amashiwi pe bula 12]
“Abena Spain balemona kwati cali fye bwino ukucita ubunkalwe ba musango uyu, nga ca kuti pali imilandu isuma iya kucitile fyo, e ico ubuteko bwa Spain bwapangile akabepekesho pa kuti cimoneke ukuti ubu bunkalwe bwali fye bwino.”—E fyasosele Francis Sullivan, profesa wa fya mapepo uwa mu kabungwe ka ba Jesuit
[Charti pe bula 12]
IFYO IFINTU FYAKONKENE
1492▸ Columbus afika ku fyalo fya ku America
Mupepi na 1493▸ Papa Alexander VI asuminisha abena Spain na bena Portugal ukulateka ifyalo balefwaya ku ncende ya America
1513▸ Icipope ca The Requirement catendeka ukubomba
1550▸ Abantu mupepi na 2,000 aba mutundu wa Arauca babepaya ku Chile
1573▸ Ubuteko bwa Spain bwalesha icipope ca The Requirement
[Icikope]
[Abatusuminishe]
Papa Alexander VI: © The Art Gallery Collection/Alamy;
[Icikope]
Indians: © SuperStock
[Akabokoshi pe bula 11]
IFISHINKA FIMO
▶ The Requirement yali ni kalata ya cipope iyo abena Spain abalesansa abantu balebelenga ku kutiinya abekala calo ilyo bafikile ku fyalo fya ku America mu ma 1500 C.E.
▶ Abekala calo balebapatikisha ukuba baKatolika.
▶ Ici cipope balecibelenga mwi shiwi ilikalamba mu ciSpanish nelyo iciLatin ku bekala calo abashaishibe ifi fitundu.
▶ Ici cipope cali pa fipope fyabipisha ifyatala afibako mu fyalo fya ku America.