Sam Nius Blong Wol
Ten Bigfala Sik We i Kilim Plante Man i Ded
Long ful wol, plante milyan man oli ded evri yia from ol sik we oli save pas i go long narafala man. Wan buk we nem blong hem Natural History i givim nem blong ol sik ya we oli kilim moa man i ded long 1997 bitim ol narafala sik. Faswan blong olgeta, hemia ol strong sik we oli mekem i hadwok blong pulum win, olsem nemonia, we 3.7 milyan man oli ded from. Namba tu sik hem i tibi, we 2.9 milyan man oli ded from. Kolera mo ol narafala sik we oli mekem bel i ron, oli namba tri, mo oli kilim i ded 2.5 milyan man. AIDS i kilim 2.3 milyan man. Bitwin 1.5 milyan mo 2.7 milyan man oli ded from malaria. Sik ya misel i kilim i ded 960,000 man. Hepataetas B i kilim i ded 605,000 man. Wuping kof i kilim i ded 410,000 man. Samwe long 275,000 man oli ded from tetanos. Mo 140,000 oli ded from denggi no denggi hemorejik fiva. Nating se ol man oli traehad blong winim ol sik ya blong bifo, oli gohed yet blong spolem helt blong man long bighaf blong wol tede.
Fasin Blong Dring Alkol Bitim Mak Long Veneswela
Wan niuspepa El Universal blong Caracas i talem se ol man Veneswela oli dring moa alkol i bitim ol narafala kantri blong Latin Amerika. Oli talem se wanwan man long Veneswela i dring bitwin 60 mo 70 lita blong alkol long wan yia. Ministri blong Helt i faenemaot se long bigfala taon blong Caracas, 50 pesen blong olgeta we ol man oli kilim i ded olgeta mo we oli kilim olgeta wan i ded, oli kamaot from fasin blong dring alkol bitim mak. Be wan stadi we Central University of Venezuela i mekem wetem Center for Peace, mo Judicial Police, i soem se bitim 9 long evri 10 man we oli ded from raf fasin long eria ya, oli kamaot from fasin blong dring alkol bitim mak. Blong faet agens long fasin ya, oli stanemap ol woksap blong tijim ol studen blong agensem ol fren we oli pulum olgeta blong dring mo blong faenem ol narafala samting we oli intres blong mekem mo tu blong halpem olgeta blong oli save toktok gud tugeta wetem papa mama blong olgeta.
Ol Solwota Oli Kasem Trabol
Science News i stap talem se long evri ples long wol, ol korel rif oli stap lus from ol sik we oli stap kakae olgeta, ol jem, mo plante narafala samting. James Cervino we i stadi long ol laef samting long solwota i talem se i gat 15 niufala sik we oli kamaot long ol laswan 20 yia, we oli kilim i ded ol korel. Sam narafala laef samting long solwota we olgeta tu oli stap long denja blong lus olgeta, hemia sam gras blong solwota, ol selfis, ol totel blong solwota, mo ol kaofis. Sylvia Earle, we i stadi long ol samting long solwota, i talem se: “95 pesen blong biosphere—ples we ol laef samting oli stap long hem—hem i long solwota. Sipos solwota i kasem trabol, i minim se yumi man tu i stap long trabol. Mo yumi save talem stret se, ol solwota oli rili stap long trabol.”
Riding We i Isi
Plante man oli gat ol self we oli fulap long ol buk, be i no plante long olgeta we oli laekem blong rid. Eksampel, wan man we i lukaot long wan stoa, Chris Mattheus, i talem se: “Mi laekem blong gat plante buk, be mi no stap rid plante.” Mattheus i faenem wan rod we i no sas tumas blong stretem problem ya. Niuspepa ya Weser-Kurier, i ripotem se man ya wetem wan fren blong hem, tufala i openem fasfala stoa long Jemani, we oli salem ol giaman buk. Stoa ya i salem samwe long 2,800 “skin blong buk wetem ol taetel blong olgeta.” I gat ol buk long saed blong fasin blong dro, waes blong man, mo sayens. Ol giaman buk ya oli gat ol defren stael blong olgeta, sam oli wokem long pepa we oli mekem kartong long hem, sam narawan bakegen oli wokem long wan wud we i naes tumas. Ol naesfala giaman kopi blong ol buk blong dro, we plante taem ol trufala kopi blong hem oli sas tumas, yu save pem blong smol praes nomo, olsem 10 go kasem 15 dola. Mattheus i talem se: “Praes i dipen long saes blong buk, i no wanem we i stap insaed long hem.”
Ol Gudfala Video-Gem
Taem yumi tokbaot “ol video gem” plante man oli tingbaot ol gem we oli fulap long raf fasin. Be, wan ripot long Technology Review i tokbaot ol man blong stadi we oli faenemaot se “sam gudfala gem oli save trenem ol pikinini we oli gat sik blong suga mo sotwin blong daonem sik blong olgeta.” Senta blong ol dokta long Stanford Yunivesati i mekem wan stadi long 60 pikinini blong 8 kasem 16 yia, we oli gat sik blong suga. Wan haf blong ol pikinini ya oli plei long wan video gem we i olsem ol narafala gem nomo. Be, narafala haf oli plei long wan video gem we nem blong hem Packy & Marlon. Hemia wan gem long saed blong tu elefan we tufala i givhan long man we i plei blong oli jusum ol gudfala kakae, jekem suga long blad, mo yusum stik meresin blong olgeta long fasin we i stret. Technology Review i talem se afta long sikis manis, olgeta we oli plei long gem blong elefan ya oli “daonem ol visit long dokta long 77 pesen” i bitim olgeta we oli plei long ol narafala gem. Long sem fasin, oli wokem sam video gem blong halpem ol pikinini we oli gat sotwin mo blong tijim ol pikinini blong no smok.
AIDS i Spolem Plante Man
Long ol ten yia we oli pas, namba blong yia blong laef we wan pikinini long saot blong Sahara, long Afrika, i hop se bambae hem i gat taem hem i bon, i godaon sikis yia, mo bambae ol yia ya oli godaon moa. ?From wanem i olsem? The UNESCO Courier i talem se long ol kantri blong eria ya, “sik ya Aids i spolem plante man.” Naoia, bitim 10 pesen blong ol man long eria ya oli kasem HIV, jem we i givim AIDS. Ol kantri we namba blong sik i antap bigwan, hemia Botswana, Malawi, Mosambik, Namibia, Saot Afrika, Sambia, mo Simbabwe. Wan ripot long New York Times blong Yunaeted Nesen i talem se “long Afrika ol man oli berem 5,500 dedman evri dei from sik ya AIDS.”
Tijing Blong Skul Katolik—Wan Disasta
Long wan leta we ajbisop blong Siena, Gaetano Bonicelli, i raetem i go long ol man blong hem, hem i talem se, olgeta memba blong jos we oli gat 20 yia, oli “no save se Triniti i defren long Madonna,“ nating se oli lanem ol tijing blong skul Katolik.” Corriere della Sera blong Milan, Itali, i ripotem se fasin blong no gat save nating long ol tijing blong Katolik Skul i wan samting we wan haeman blong jos, Kadinal Ratzinger, i kolem se “wan disasta blong ol Katolik tijing blong naoia.” Ajbisop Bonicelli i talemaot se i gud we jos i joen long wok blong karem gud nius i go long ol haos wanwan. “Wok ya, blong talemaot gud nius, i save givhan long jos long namba tri mileniam.”
?Ol Gudfala Fasin Oli Kambak?
Buk ya China Today i tokbaot wan stadi we oli mekem long Jaena i no longtaem. Stadi ya i soem se “nating se plante bigman long Jaena oli agri long fasin we hasban mo waef i slip wetem narafala, bighaf blong ol yangfala oli agensem fasin ya.” Long olgeta 8,000 man we oli askem ol kwestin long olgeta, oli faenemaot se: “Bitim haf blong ol yangfala oli agri se ol man we oli spolem mared blong narafala from we oli slip wetem man no woman blong narafala, oli mas kasem panis we maet oli mas pem wan faen no kasem wan narafala panis.” Stadi ya i gohed blong soem se “70 pesen blong ol man we ol yia blong olgeta i stap bitwin 37 mo 45, oli no ting se i stret blong panisim ol man from fasin ya.”
Werem Enikaen Klos Blong Go Long Jos
Long Yunaeted Stet, Associated Press i ripotem se namba blong ol man we oli stap werem enikaen klos nomo blong go long jos, i stap kam antap. Sam pasta oli harem nogud taem oli luk ol man we oli stap kam long jos oli werem sotfala traosis, ol jin, no ol narafala klos olsem. Ol bigman blong jos oli no sua long samting we bambae oli mekem—oli no wantem ronemaot ol niuwan we oli stap kam mo oli no wantem se ol man we oli stap kam oltaem oli ronwe from we oli no laekem blong dres gud. Olsem wan stadi i soem se, “klosap 30 pesen blong ol man Amerika oli laekem ol sevis we oli laenap wetem taem blong yumi naoia,” mo 21.5 pesen oli laekem moa ol sevis blong bifo, we oli folem ol kastom blong longtaem finis.
Man i Agri Long Ol Yangfala We Oli Gat Bel Bifo Mared
The News blong Mexico City i talem se: “Wan bigfala risen from wanem namba blong ol mama we oli gat bel bifo we oli mared, i kam antap, hemia from we ol man oli agri nomo long fasin ya. I luk olsem se ol man oli traem bes blong olgeta blong finisim fasin ya blong tingting nogud long ol yangfala we oli gat bel bifo mared. Long rod ya, maet oli stap pulum ol yangfala blong gat bel bifo we oli mared.” ?Namba blong ol yangfala i save kamdaon? Niuspepa ya i gohed blong talem se: “Plante kampani we oli mekem pablisiti, oli save mekem fasin blong smok, we bifo i luk olsem wan gudfala samting, naoia i kam wan rabis samting. Mo oli save mekem ol man Amerika oli jenisim kakae blong olgeta, we bifo i fulap long gris be naoia i fulap long frut mo ligim. Samting ya i minim se oli save jenisim tingting blong ol yangfala tu, blong oli luksave se fasin blong gat bel taem oli skul yet i krangke nomo mo i spolem laef blong olgeta.”
Wan Pepa Blong Raetem Ol Fasin We Oli Kaen Long Hem
Wan ripot we i kamaot long The Toronto Star i talem se: “Ol pikinini oli tingbaot olgeta nomo go kasem taem we oli gat 4 yia, afta long taem ya oli stat blong lan blong tingbaot filing blong narafala.” Fasin blong trenem pikinini long haos, blong hem i gat fasin kaen, i save givhan long pikinini ya blong lan blong tingbaot filing blong narafala. Maet evri dei, ol wanwan memba blong famle oli save raetem long wan pepa, wanem tu gudfala wok no fasin oli bin mekem. Ol papa mama we oli luk we pikinini blong olgeta i mekem wan gudfala fasin, oli save raetem samting ya long pepa ya. Sam skul oli yusum rod ya blong traem agensem fasin blong pikinini we i yusum raf fasin blong daonem narafala. Ol skul oli pulum ol studen blong raetemdaon ol kaen gud fasin we oli luk ol narafala pikinini oli mekem. Olsem ripot i talem se, “samting ya i givhan long ol pikinini blong luksave wanem ya fasin sori, mo samting ya i impoten tumas blong lan blong gat sori mo soem fasin ya long ol narafala.”