Evolusen i Pas Long Kot

Naoia ol man we oli bilif long evolusen oli mekem bigfala toktok blong mekem wan ful stadi bakegen long stampa blong laef

TRAEM tingbaot sipos yu yu stap jajem wan man blong brekem loa long kot. Man we i brekem loa i mekem strong promes se hem i no mekem wan rong samting, mo ol wetnes blong hem oli talemaot toktok blong sapotem hem. Be taem yu stap lesin long olgeta, yu makemgud se ol tok we wanwan long olgeta i talem, i agensem narawan long olgeta bakegen. Ale, taem yu askem olgeta man ya blong kam givim wetnes bakegen, ol store blong olgeta oli jenis. Yu olsem wan jaj, ?bambae yu trastem tok blong olgeta? ?Bambae yu gat tingting blong letem man ya we i brekem loa i gofri? Ating no gat, ol tok ya we oli no laenap we ol man we oli sapotem man ya blong brekem loa oli talem, i spolem strong tok we man ya we i brekem loa i talem.

Samting ya i sem mak long tingting blong evolusen.a Bigfala hif blong man we oli sapotem tingting ya, oli talem ol defren store long saed blong stampa blong laef, oli stap faet strong blong leftemap tingting blong evolusen. ?Be toktok blong olgeta i save win sipos yumi mekem i pas long kot? ?Olgeta we oli sapotem tingting blong evolusen, oli agri long ol toktok blong olgeta?

Ol Tok We Oli Agensem Olgeta

?Olsem wanem laef i stat? Ating i no gat wan narafala kwestin we i bin pulum ol man blong tingting moa, mo i mekem se ol man oli rao moa long hem bitim kwestin ya. Be, i no hemia nomo se, ol man we oli bilif long evolusen oli rao wetem ol man we oli bilif se God i mekem olgeta samting; plante man we oli bilif long evolusen, olgeta nomo oli stap rao wetem olgeta bakegen. Kolosap se evri smosmol save long saed blong evolusen​—⁠evolusen i wok olsem wanem, hem i stat weples, hu no wanem i statem, mo wok ya i tekem hamas taem​—⁠oli raorao tumas from.

Plante yia finis, ol man we oli bilif long evolusen oli talem se laef i stat long wan hol blong wora we i hot lelebet we i olsem “sup” insaed. Naoia, samfala oli bilif se waet wef blong bigfala solwora i save mekem laef. Sam sayentis oli talem se laef i stat long ol springwora aninit long solwora. Samfala oli talem se laef i kamaot taem ol smosmol pis blong ol samting long skae oli foldaon long wol. Mo sam narafala oli talem se, ating sam sta oli foldaon, oli bangem wol mo oli jenisim win, mo bigfala samting ya i mekem se laef i stat. Wan man blong stadi i talem se, “Sipos wan bigfala aean sta i foldaon long wol, bambae ol narakaen samting oli kamaot from.”

Ol man oli stadi bakegen tu long fasin we laef i stat long hem. Time magasin i talem se, “Laef i no kamaot long ol taem we oli kwaet mo oli gud, olsem tingting we oli bin gat bifo, be laef i stat aninit long skae we i fulap long bigfala laet blong ol volkeno we oli faerap long wan planet, mo oli stap jenisim planet ya, we ol sta we oli stap muf mo ol narafala sta oli stap mekem trabol long hem.” Naoia sam sayentis oli talem se, blong laef i kamaot long ol samting olbaot olsem, i mas kamaot long wan sot taem nomo, i no olsem tingting we oli gat bifo.

Mo tu, ol sayentis oli gat ol defren tingting long saed blong God​—⁠“sipos hem i stap”​—⁠se hem i gat wanem wok long saed blong stat blong laef. Samfala oli talem se laef i kamaot olsem nomo, i no gat wan Man we i Wokem, be sam narafala oli talem se God i statem laef mo i letem laef i stap jenis blong mekem ol narafala laef samting.

Afta we laef i stat, ?olsem wanem evolusen i kamaot? Long ples ya tu, ol store oli agensem olgeta bakegen. Long 1958, wan handred yia afta we oli prentem buk ya The Origin of Species, Masta Julian Huxley, wan man we i bilif long evolusen i talem se: “Bigfala samting we Darwin i faenemaot, we naoia oli pruvumgud long ful wol, se olgeta laef samting we oli gat moa paoa oli laef longtaem bitim ol laef samting we oli no gat tumas paoa, ale fasin ya nao i stap mekem ol samting oli jenis olsem evolusen i talem.” Be, 24 yia biaen, Michael Ruse, wan man we i bilif long evolusen i raetem se: “Ol man blong stadi long laef samting, we namba blong olgeta i stap gru . . . oli tok strong se enikaen tingting blong evolusen we i stanap long ol rul blong Darwin​—⁠antap moa ol tingting ya se fasin ya blong ol kaen samting we oli strong blong winim olgeta we oli no strong i bigfala samting we i mekem ol jenis long saed blong evolusen i kamaot⁠—​hem i no stret mo i lidim man i go krangke.”

Nating se Time magasin i talem se i gat “plante strong pruf” we oli sapotem tingting blong evolusen, hem i talem tu se evolusen i wan store we i gat plante smosmol haf blong hem, mo se i gat “plante hol mo ol man oli talem plante tingting we oli agensem olgeta bakegen blong fulumap ol hol ya.” Oli no talem se kot i finis, be samfala we oli rili bilif strong long evolusen, naoia oli stap mekem bigfala toktok blong mekem wan ful stadi bakegen long stampa blong laef.

Taswe, rao long saed blong evolusen​—⁠antap moa long saed blong stat blong laef folem tingting blong evolusen​—⁠i no stanap long toktok we oli sem mak oltaem. Sayentis T. H. Janabi i talem se, olgeta we oli sapotem evolusen “oli bin kasem mo oli bin lego plante tingting we oli rong long ol yia we oli pas, mo kam kasem naoia, ol sayentis oli no save agri long tingting blong wan man.”

Samting we yumi intres long hem se, Charles Darwin i save se bambae i gat ol rao olsem. Long ol fastok blong The Origin of Species, hem i raetem se: “Mi mi savegud se kolosap evri poen long buk ya, man i save faenem wan pruf blong hem, be plante taem ol pruf ya oli stap lidim man i go long ol tingting we oli defren olgeta long ol tingting we mi mi gat.”

Tru ya, ol tok ya we oli agensem olgeta oli stanemap ol kwestin we oli pulum yumi blong tingbaot sipos yumi save trastem bilif blong evolusen.

?I Waes Blong Bilif Long Evolusen?

Buk ya Milestones of History i makemgud se, stat long taem we ol man oli bilif long evolusen, tingting blong evolusen “i pulum plante man from we i luk olsem se i tru moa long saed blong sayens, bitim tingting ya se God i wokem olgeta samting.”

Mo tu, strong toktok blong sam man we oli bilif strong se evolusen i tru, i save mekem plante man oli fraet. Eksampel, sayentis H. S. Shelton i talem se, “i krangke tumas blong mekem dip stadi” long tingting ya se i gat wan man i mekem olgeta samting. Richard Dawkins, wan man blong stadi long ol laef samting i talem strong se: “Sipos yu faenem wan man we i talem se hem i no bilif long evolusen, man ya i no gat save, hem i stupid no i lusum tingting.” I sem mak, Tija René Dubos i talem se: “Bighaf blong ol man we oli gat moa save, naoia oli akseptem olsem wan trutok se evri samting long skae mo long graon​—⁠stat long ol sta kasem ol man​—⁠oli bin kamaot mo oli stap gohed blong kamaot from wok blong evolusen.”

Long ol tok ya, i luk olsem se man we i gat hed lelebet bambae i akseptem evolusen. Yes, i min se sipos man i mekem olsem, hem i gat “save,” hem i no “stupid.” Be, i gat sam man mo woman we oli skulgud, be oli no sapotem tingting blong evolusen. Francis Hitching i raetem long buk ya blong hem The Neck of the Giraffe se: “Mi faenem plante sayentis we wanwan long olgeta i gat tu tingting, mo samfala we oli talem tu se naoia i luk olsem we tijing blong Darwin long saed blong evolusen i no wan tingting we sayens i pruvum nating.”

Chandra Wickramasinghe, wan nambawan sayentis blong Engglan i talem sem samting. Hem i talem se: “Long ol stampa tingting long saed blong evolusen we Darwin i tijim, i no gat wan we i gat pruf. Tingting ya i wan paoa long sosaeti we i kontrolem wol stat long 1860, mo mi ting se, hem i bin mekem bigfala trabol long ol man blong sayens kasem naoia.”

T. H. Janabi i stadigud long ol tok we ol man we oli bilif blong evolusen oli talem. Hem i talem se: “Mi faenem samting we i defren long hemia we oli bin lidim yumi blong bilif long hem fastaem. Pruf i smol tumas mo i olbaot, i no save sapotem wan bigfala tingting olsem stampa blong laef.”

Olsem nao, man we i no bilif long evolusen, i no stret blong daonem hem se “hem i no gat save, hem i stupid no i lusum tingting.” Long saed blong ol tingting we oli agensem evolusen, George Gaylord Simpson, we hem tu i bilif strong long evolusen, i talem se: “Hem i rili wan mastik sipos wan man i sakemaot no i jikim ol tingting ya, we hem i no mekem dip stadi long olgeta fastaem. Olgeta we oli agensem evolusen oli bin (mo oli stap) olsem ol man blong dip save mo oli ol gudfala man blong stadi.”

Wan Samting Long Saed Blong Bilif

Samfala man oli ting se bilif long evolusen i stanap long wan pruf, be bilif se God i wokem evri samting i stanap long bilif nomo. I tru se i no gat wan man i bin luk God. (Jon 1:18; lukluk 2 Korin 5:⁠7.) Be, tingting blong evolusen i sem mak long saed ya, from we tingting ya i stanap long ol samting we i hapen we neva man i bin luk mo oli no hapen bakegen.

Eksampel, ol sayentis oli neva luk wan samting i jenis i go long narafala samting​—⁠nating se samting we i gud⁠—​we i mekem nyufala laef; be oli sua se hemia nao rod we ol nyufala samting oli kamaot long hem. Oli no bin luk wan samting i kamaot wantaem blong mekem laef i stat; be oli talem se hemia nao fasin we laef i kamaot long hem.

From we i no gat pruf blong ol samting ya, T. H. Janabi i kolem tingting blong evolusen se “wan ‘bilif’ nomo.” Fred Hoyle, wan man blong stadi long ol samting we i mekemap laef, i kolem evolusen se “Gospel blong Darwin.” Dokta Evan Shute i talem wan tok we i strong moa. Hem i talem se: “Mi ting se man we i bilif fulwan long evolusen i gat plante tok haed blong eksplenem bitim man we i sapotem bilif ya se God i wokem olgeta samting.”

Sam narafala man blong stadi oli agri wetem samting ya. Robert Jastrow, wan man blong stadi long ol sta i talem se: “Taem mi tingting dip long laef blong man, fasin we man i kamaot long wan hol blong wora we i hot lelebet we i gat kemikol insaed, i wan merikel olsem store blong Baebol long saed blong stat blong man.”

?Nao, from wanem plante man oli stap sakemaot yet tingting ya se God i wokem laef?

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 3]

Strong toktok blong sam man we oli bilif strong se evolusen i tru i save mekem se sam man oli fraet