?Olsem Wanem Raf Fasin Bambae i Lus Blong Olwe?
BLONG traem blokem raf fasin i no kam antap tumas, plante taon long Yunaeted Stet oli mekem wan nyufala samting—oli givim mane no sam sas samting long eni man we i givim masket blong hem long polis—mo polis i no askem wan kwestin long hem. ?Wanem i kamaot from? Wan eksampel, taon blong Sen Lui i givimaot $341,000 (kolosap 34,100,000 VT), long ol man, blong oli save tekemaot 8,500 masket long han blong olgeta. Oli mekem sem mak long taon blong Nyu Yok, mo oli karem bitim wan taosen masket.
?Wok ya i blokem raf fasin? Sore tumas, i no gat wan bigfala jenis i kamaot. Long yia we i kam biaen, long taon blong Sen Lui, fasin blong kilim man i ded wetem masket i go antap bitim olgeta yia bifo. Long taon blong Nyu Yok, oli ting se i gat kolosap tu milyan masket we oli stap yet long han blong ol man. Long Yunaeted Stet, i gat kolosap 200 milyan masket i stap long han blong ol man. Namba ya i soemaot se long kantri ya, kolosap evri man, woman, mo pikinini oli gat wan masket. Long sam narafala kantri tu, raf fasin we ol man oli mekem wetem masket, i stap kam antap kwiktaem tumas. The Economist i talem se, long Briten, “long yia 1983 kasem 1993, namba blong ol trabol we ol man oli mekem wetem masket, mo polis i mas lukluk long olgeta, i go antap tu taem, kasem 14,000.” Nating se long kantri ya, namba blong ol man we oli ded from narafala i kilim olgeta, hem i no hae tumas, be kolosap wan milyan man oli brekem loa from we oli gat wan masket.
I tru se, sipos i gat wan samting we i save mekem ol namba ya oli godaon, maet yumi save talem se problem ya i stap kamgud smol. Be, yumi luk se, ol rod we man i folem olsem hemia we yumi tokbaot finis, oli no save stretem stampa blong raf fasin. ?Wanem ya stampa blong hem? Ol man oli talem plante samting, be i gat sam nomo we oli bigfala stampa blong hem. Plante yangfala oli joen long ol stronghed grup, blong harem nomo se oli save joengud wetem sam narafala man, from we famle blong olgeta i no joengud. Tingting blong wantem kasem bigfala mane i pulum plante man blong mekem raf fasin. Kruked fasin blong jajem man i pusum sam man blong stretem trabol wetem raf fasin. Flas tingting long saed blong kantri, kala, no haenem, i save pusum man blong no sore long narafala we i harem nogud. Hemia sam stampa blong raf fasin we rus blong olgeta oli dip, mo i no gat wan isi rod blong winim olgeta.
?Olsem Wanem Blong Winim?
Ol man oli tingbaot mo traem plante rod blong winim fasin blong brekem loa mo raf fasin—moa polis, panis we i moa strong long kalabus, ol strong loa long saed blong masket, mo panis blong ded. Tru long ol rod ya, ol man oli bin winim sam trabol. Be sore tumas, raf fasin i stap yet olsem wan bigfala trabol long laef blong man. ?From wanem? From we ol rod ya we man i folem, oli blong winim frut blong raf fasin nomo.
Plante man blong hae save oli gat narafala tingting. Oli ting se rod blong finisim raf fasin, hemia moa edukesen. Maet hemia wan gudfala tingting. Be yumi mas tingbaot se, raf fasin i no stap kamaot nomo long ol nesen we ol man oli no skulgud. Defren olgeta, i luk olsem se sam kantri we ol man oli kasem hae mak long saed blong edukesen, oli gat moa raf fasin long olgeta. I no hadwok blong luksave se man i no nidim edukesen nomo, be hem i nidim stretfala edukesen. ?Edukesen ya i olsem wanem? ?I gat wan man we i naf blong tijim ol man blong laekem pis, mo blong mekem ol stret fasin?
“Mi, Jeova, mi mi God blong yu, God ya we i stap tijim yu blong givhangud long yu. Mi mi stap mekem yu yu wokbaot long rod ya we yu yu mas wokbaot long hem. !Mi mi wantem tumas we yu lesingud long ol oda blong mi! Sipos yu mekem olsem, bambae pis blong yu i kam olsem wan bigfala reva, mo stret fasin blong yu bambae i kam olsem ol wef blong solwora.” (Aesea 48:17, 18) ?Olsem wanem Jeova God i stap tijim man blong laekem pis mo blong gat stret fasin? Bigfala rod se, tru long Tok blong hem, Baebol.
Paoa Blong Tok Blong God
Baebol i no wan buk we i fulap long ol kastom store mo ol tok blong bifo nomo, mo we i no moa stret long laef blong yumi. No gat. Baebol i fulap long ol rul mo tingting blong Man ya we i Wokem olgeta man. From we hem i hae olgeta, hem i savegud bitim ol narafala man, wanem nao ol prapa fasin blong man. Jeova God i talem se: “Heven i hae moa bitim wol, long sem fasin, ol rod blong mi oli hae moa long ol rod blong yufala, mo ol tingting blong mi oli hae moa long ol tingting blong yufala.”—Aesea 55:9.
From samting ya, aposol Pol i talem se ‘tok blong God i laef mo i gat paoa. Hem i sap moa i bitim naef blong faet we i sap tu saed. Hem i save go dip insaed long man, gogo i seraotem sol long speret, mo i seraotem ol joen long wora blong bun blong olgeta. Mo hem i naf blong luksave ol tingting mo ol plan blong hat.’ (Hibrus 4:12) Yes, Tok blong God i gat paoa blong go dip, mo blong kasem hat blong man, mo hem i save jenisim tingting mo fasin blong man. Samting ya nao we yumi nidim blong jenisim raf fasin blong ol man tede.
Ol Wetnes blong Jeova, we naoia namba blong olgeta i kasem faef milyan long 230 kantri, oli stap soemaot long laef blong olgeta se Tok blong God i gat paoa blong jenisim fasin blong man mo mekem i kam moagud. Ol Wetnes ya oli kamaot long olgeta nesen, lanwis, mo kala. Oli kamaot long olkaen fasin blong laef, samfala oli rij samfala oli pua. Bifo, sam long olgeta oli mekem raf fasin mo trabol. Be, oli lanem blong winim ol fasin ya we oli save seraotem ol man, mo oli kam ol man we oli laekem pis mo oli joengud long olgeta ples blong wol. Oli no letem ol fasin blong olgeta bifo oli lidim olgeta blong agensem narafala, traem winim narafala, seraot long ol narafala we oli no sem mak long olgeta, mo no laekem narafala. ?Wanem samting i givhan long olgeta blong mekem olsem?
Wan Wok Blong Finisim Raf Fasin
Ol Wetnes blong Jeova oli hadwok blong halpem ol man blong kasem stret save long saed blong stampa tingting blong God, olsem we Tok blong hem, Baebol, i talem. Long olgeta ples blong wol, oli stap traem blong faenem ol man we oli wantem save ol rod blong Jeova, mo we oli wantem se Hem i tijim olgeta. Fasin traehad blong olgeta i karem frut. Tru long wok ya blong tijim man, wan nambawan profet tok i stap kamtru.
Samwe long 2,700 yia bifo, tabu speret i pusum profet Aesea blong talem se: “I mas hapen long laswan haf blong ol dei, se . . . plante man bambae oli go, mo oli talem se: ‘Yufala i kam, blong yumi go antap long bigfala hil blong Jeova, long haos blong God blong Jekob. Mo hem bambae i tijim yumi long ol fasin blong hem, mo bambae yumi wokbaot long ol rod blong hem.’ ”—Aesea 2:2, 3.
Taem Jeova i tijim wan man mo hem i wokbaot long ol rod blong Jeova, ol nambawan jenis oli kamaot long laef blong hem. Semfala profet tok ya i talemaot wan long ol jenis ya, i se: “Bambae olgeta oli tekem hama, oli tanem ol naef blong faet blong olgeta oli kam aean blong brekem graon long garen, mo ol spia blong olgeta oli kam sisis blong katem han blong tri. Bambae wan nesen i no leftemap naef blong faet agens long narafala nesen, mo bambae oli no moa lanem fasin blong faet.” (Aesea 2:4) Plante man oli ridim vas ya finis. Yes, vas ya i stap long wan wol long haos blong Yunaeted Nesen long taon blong Nyu Yok. Hem i blong mekem man i tingbaot se Yunaeted Nesen i stanap blong mekem samting ya i kamtru. Be hem i no naf blong mekem samting ya i kamtru. I no wan grup blong politik we man i stanemap, we bambae i naf blong finisim ol faet mo raf fasin. Jeova God nomo i naf blong mekem. ?Olsem wanem bambae hem i mekem samting ya?
I klia se, i no olgeta man evriwan we bambae oli obei long tok ya blong “go antap long bigfala hil blong Jeova,” mo ‘letem hem i tijim olgeta long ol fasin blong hem’ blong oli “wokbaot long ol rod blong hem.” Mo i no gat plante man we oli rere blong “tanem ol naef blong faet blong olgeta oli kam aean blong brekem graon long garen.” ?Bambae Jeova i mekem wanem long ol man olsemia? Hem i no save livim doa i open blong olwe blong givim jans long olgeta, mo hem i no save wet long olgeta olwe blong oli jenis. Blong finisim raf fasin, bambae Jeova i mas finisim olgeta man we oli wantem gohed nomo long ol raf fasin blong olgeta.
Wan Impoten Lesen
Samting we God i mekem long taem blong Noa i olsem wan woning long yumi tede. Store ya long Baebol i tokbaot fasin blong wol long taem bifo, i se: ‘Nao trufala God i luk se ol man oli spolem wol ya, mo wol i fulap long raf fasin.’ From samting ya, God i talem long Noa se: ‘Mi mi tingbaot blong finisim olgeta man, from we olgeta nao oli mekem wol i fulap long raf fasin. Bambae mi mi spolem olgeta, wetem wol ya tu.’—Jenesis 6:11, 13.
Yumi mas makem wan impoten poen. Taem God i sanem Bigfala Wora blong draonem ol man long taem bifo ya, hem i sevem Noa mo famle blong hem. ?From wanem? Baebol i ansa se: “Noa . . . i wan stret man, hem wan nomo long taem ya we God i glad long hem, mo hem i stap fren gud wetem God oltaem.” (Jenesis 6:9; 7:1) Ating i no olgeta evriwan long taem ya we oli mekem raf fasin. Be Noa nomo mo famle blong hem, oli “fren gud wetem God oltaem.” From samting ya, oli stap sef taem wol wetem raf fasin blong hem i lus.
Taem yumi luk se ‘wol i fulap long raf fasin’ bakegen, yumi sua se God i stap luk samting ya. Olsem we hem i mekem long taem blong Noa, bambae i no longtaem, hem i mas tekem aksin blong finisim olgeta raf fasin ya bakegen—blong olwe. Be bambae hem i givhan long olgeta we oli stap lanem blong ‘frengud wetem trufala God,’ blong oli faenem rod blong stap sef. Hemia olgeta ya we oli stap obei long bigfala wok blong God blong tijim pis long ol man.
Tru long man blong raetem Ol Sam, Jeova i givim promes ya se: ‘Bambae i no longtaem, ol man nogud oli lus. Bambae yu save lukaot olgeta, be bambae yu no save faenem olgeta. Ol man we tingting blong olgeta i stap daon, bambae oli tekem graon ya i blong olgeta. Bambae oli haremgud, from we pis i fulap.’—Ol Sam 37:10, 11.
Ol Wetnes blong Jeova oli glad blong stadi Baebol wetem yu, nao bambae yu save joen wetem ol man we oli stap talem se: “Yumi go antap long bigfala hil blong Jeova, long haos blong God blong Jekob. Mo hem bambae i tijim yumi long ol fasin blong hem, mo bambae yumi wokbaot long ol rod blong hem.” (Aesea 2:3) Sipos yu mekem olsem, bambae yu stap wetem olgeta we oli luk en blong ol rabis fasin mo raf fasin. Bambae yu ‘haremgud from we pis i fulap.’
[Foto Credit Line Blong Pija Long Pej 5]
Reuters/Bettmann