Olgeta We Oli Trabol Oli Save Haremgud

LONG fulwan laef blong yu, ?yu luksave se i gat sam tok we oli kamaot bakegen mo bakegen, long ol nyuspepa blong wol? ?Yu yu les finis blong ridim ol tok olsem, faet, brekem loa, trabol, hanggri, mo safa? Be, i gat wan tok we i no stap kamaot long ol nyuspepa. Hem i wan tok we i soemaot samting we olgeta man oli nidim tumas. Tok ya hemia, “haremgud.”

“Blong mekem man i haremgud,” i minim se yumi “givim paoa mo hop” mo “mekem man we i safa no we i trabol, i glad lelebet.” From olgeta trabol we i bin kamaot long wol long ol yia 1900, ol man oli nidim tumas, wan hop mo samting we i save mekem trabol blong olgeta i no hevi tumas. Tru tumas, sam long yumi tede i haremgud long ol samting we oli mekem laef i isi moa. Ol olfala blong yumi bifo oli no gat ol samting ya, mo maet oli neva bin tingting se wan dei bambae i gat olkaen samting olsem. Bighaf blong ol samting ya, oli kamaot from we ol man oli kasem moa save long saed blong sayens. Be, sayens mo ol nyufala save blong man oli no bin mekem yumi haremgud moa, from we oli no karemaot olgeta samting we oli mekem man i safa. ?Wanem sam long ol samting ya?

Plante handred yia bifo, waes man ya Solomon i tokbaot wan samting we i mekem man i safa, i se: “Man i rulum ol man blong spolem olgeta nomo.” (Eklesiastis 8:9) Sayens mo ol nyufala save blong man oli no naf blong jenisim tingting ya blong ol man we oli wantem tumas blong rul antap long narafala man. Long ol yia 1900, tingting ya i mekem se long sam kantri, wan man i rul antap long ol narafala man long fasin we i strong tumas, mo i mekem se plante nogud faet oli kamaot, we wan kantri i agensem narafala kantri.

Stat long 1914, i gat bitim wan handred milyan man we oli ded from ol faet. Tingbaot olsem wanem bigfala namba blong ol man ya we oli ded i mekem plante narafala oli harem nogud tumas​—plante milyan famle oli krae from olgeta ya we oli ded, mo oli rili nidim we narafala i mekem olgeta oli haremgud. Ol faet olsem oli no kilim man i ded nomo, be oli mekem man i safa long plante narafala rod tu. Long en blong Seken Bigfala Faet Blong Wol, i gat bitim 12 milyan refujia long Yurop. Long ol yia we oli jes pas, bitim wan mo haf milyan man oli aot long ol ples we i gat faet long Saotis Esia, oli ronwe. Faet long ol Balkan Stet i fosem bitim tu milyan man blong lego ples blong olgeta​—mo plante blong olgeta ya oli ronwe from we sam narafala oli wantem “kilim wan fulwan laen blong man i ded.”

Ol refuji oli rili nidim we man i givhan long olgeta blong haremgud, antap moa, olgeta we oli mas ronwe long haos blong olgeta. Olgeta ya oli karem smol samting nomo i go wetem olgeta, mo oli no save weples blong go no wanem i stap long fyuja blong olgeta mo famle blong olgeta. Yumi sore tumas long ol man olsemia we oli trabol tumas mo oli harem nogud tumas. Oli nidim we man i givhan long olgeta blong haremgud.

Long sam ples blong wol we i no gat faet, plante milyan man oli laef olsem ol slef, from we oli wok oltaem blong winim mane. I tru se, sam long olgeta oli gat plante sas samting. Be, bighaf blong olgeta oli wokhad evri dei blong kasem ol samting we oli nidim nomo blong stap laef. Plante oli stap traem blong faenem wan gudfala haos blong stap long hem. Namba blong ol man we oli no gat wok i stap kam antap. Wan nyuspepa blong Afrika, i talem se: “Wol i stap go from wan bigfala trabol we man i no gat wok, i bitim eni taem long histri blong man. Taem wol i kasem yia 2020, bambae i gat bitim 1.3 bilyan man we oli stap lukaot wan wok.” I sua se, olgeta man we oli stap trabol long saed blong mane, oli nidim “paoa mo hop”​—oli nidim we narafala i givhan long olgeta blong haremgud.

Samfala we oli trabol tumas, oli kam ol man blong brekem loa. Be, samting ya i mekem trabol long ol narafala man nomo. Mo taem namba blong ol man blong brekem loa i kam antap moa, ol man oli harem nogud moa. I no longtaem, nyuspepa blong Joanesbeg long Saot Afrika, The Star, i raetem long faswan pej blong hem se: “Laef long ‘wan kantri we i raf moa i bitim ol narafala kantri blong wol.’” Nyuspepa ya i tokbaot wan dei long laef blong ol man insaed mo kolosap long taon ya Joanesbeg. Long wan dei nomo, fo man oli ded from narafala man i kilim olgeta, mo i gat eit man we narafala i stilim trak blong olgeta. Long wan eria we ol man blong hem oli gat plante samting lelebet, oli ripotem seventin trabol we man i stil. Antap long samting ya, i gat plante trabol blong stil we man i yusum masket blong fosem narafala. Folem tok blong nyuspepa ya, ol polis oli talem se dei ya i “wan kwaet dei nomo.” I klia se, olgeta we oli lusum sam famle from narafala i kilim olgeta i ded, mo olgeta we man i stil long haos blong olgeta no we man i stilim trak blong olgeta, oli mas harem nogud bigwan. Oli nidim we narafala i leftemap tingting blong olgeta mo i givim hop long olgeta​—i mekem olgeta oli haremgud.

Long sam kantri, sam papa mo mama oli salem pikinini blong olgeta long ol man, blong oli save mekem rabis fasin long saed blong seks wetem olgeta. Ol turis oli fasfas nomo blong mekem trep i go long wan kantri blong Esia, wan trep we oli kolem “seks tua.” Oli ripotem se i gat samwe tu milyan woman blong rod long kantri ya, we bighaf blong olgeta oli kam long ples ya taem oli pikinini nomo, from we man i stilim olgeta no i pem olgeta. ?I gat sam man we oli harem nogud moa i bitim olgeta ya? Buk ya Time i tokbaot wan bigfala miting we ol grup blong ol woman long Saotis Esia oli mekem long 1991 blong tokbaot doti bisnes ya. Long miting ya, oli talem se i gat kolosap “30 milyan woman raon long wol we man i bin salem olgeta long ol yia biaen long 1975.”

I tru se, i no trabol ya nomo we man i salem pikinini olsem woman blong rod, we i spolem ol pikinini. Plante tumas pikinini tede, oli harem nogud insaed long prapa famle blong olgeta, from we papa mama no wan narafala famle blong olgeta i stap kilim olgeta tumas no i fosem olgeta blong slip wetem hem. Ol pikinini olsem oli no save fogetem ol samting ya we i hapen long olgeta, gogo plante yia i pas. Tru tumas, oli kasem trabol we i mekem olgeta oli harem nogud tumas. Taswe, oli nidim we man i halpem olgeta blong oli haremgud.

Wan Man Blong Bifo We i Luk Plante Trabol

King Solomon i harem se hem i no moa gat paoa taem hem i luk ol man we oli trabol tumas. Hem i raetem se: “Mi mi kambak blong bambae mi save luk olgeta fasin blong mekem i strong long narafala we ol man oli stap mekem aninit long san. Mo luk! wora blong ae i ron long olgeta we ol man oli stap mekem i strong tumas long olgeta, be oli no gat man blong mekem olgeta oli haremgud. Mo olgeta man we oli mekem i strong tumas long olgeta, oli gat paoa, taswe i no gat wan man blong mekem olgeta oli haremgud.”​—Eklesiastis 4:1.

Sipos waes king ya i luksave se ol man we oli trabol kolosap 3000 yia bifo finis, oli nidim tumas wan man blong mekem olgeta oli haremgud, ?olsem wanem sipos hem i luk laef tede? Be, Solomon i save se i no gat wan sinman we i naf blong mekem olgeta man oli haremgud, mo hem tu i no naf. I nidim wan man we i gat moa paoa, blong brekemdaon paoa blong ol man we oli mekem trabol. ?I gat wan man olsemia?

Long Baebol, Ol Sam 72 i tokbaot wan bigfala man we bambae i mekem ol man oli haremgud bakegen. Papa blong Solomon, King Deved, i raetem Sam ya. Tok we i stap long stat blong Sam ya, i talem se: “Long saed blong Solomon.” Yes, i klia se olfala King Deved i raetem Sam ya blong tokbaot Man we bambae i tekem ples blong hem olsem king. Man ya, olsem Sam i talem, bambae i mekem olgeta man we oli trabol oli haremgud blong olwe. “Long ol dei blong hem, ol stret man bambae oli kam plante, mo bambae i gat plante pis gogo mun i no moa stap. Mo ol man we oli obei long hem bambae oli stap long evri ples, i stat long solwora, i go kasem narafala solwora, mo . . . i go kasem ol laswan ples long wol ya.”​—Ol Sam 72:​7, 8, NW.

Taem Deved i raetem ol tok ya, ating hem i stap tingbaot pikinini blong hem Solomon. Be, Solomon i luksave se paoa blong hem i no naf blong givhan long ol man long fasin ya we Sam i tokbaot. Hem i save mekem ol tok blong Sam ya i kamtru long smol fasin nomo, long nesen blong Isrel. Be hem i no save mekem olsem long fulwol. Yes, ol profet tok ya we God i pusum Deved blong raetem, oli tokbaot wan man we i hae moa i bitim Solomon. ?Hu ya man ya? Hemia Jisas Kraes nomo.

Taem wan enjel i talemaot se bambae Jisas i bon, hem i se: “Jeova God bambae i givim jea blong king long hem, we i jea blong Deved, papa blong hem.” (Luk 1:​32, NW) Antap moa, Jisas i tokbaot hem wan olsem man we i “waes moa long Solomon.” (Luk 11:31) Stat long taem ya we Jisas i laef bakegen blong sidaon long raet saed blong God, hem i stap long heven. Naoia hem i stret blong mekem olgeta tok blong Ol Sam 72 i kamtru. Mo tu, God i givim paoa mo raet long hem blong brekem paoa blong ol man ya we oli stap mekem trabol long ol narafala man. (Ol Sam 2:​7-9; Daniel 2:​44) Taswe, Jisas nao hem i man ya we bambae i mekem ol tok blong Ol Sam 72 oli kamtru.

I No Longtaem Fasin Blong Harem Nogud Bambae i Lus

?Samting ya i minim wanem? I minim se, i no longtaem ol man bambae oli fri long olkaen trabol we i mekem olgeta oli harem nogud. Jisas i bin tokbaot ol trabol we oli mekem man i safa mo harem nogud moa long ol yia 1900 i bitim bifo. Oli ol haf blong wan saen we i soemaot se yumi stap kolosap nomo long taem ya we bambae “wol ya finis.” (Matyu 24:3) Sam samting we hem i bin tokbaot, se: “Ol man bambae oli save mekem faet long ol narafala man. Mo ol kantri bambae oli save mekem faet long ol narafala kantri.” (Matyu 24:7) Smol haf ya blong profet tok ya i stat kamaot raonabaot long taem blong Faswan Bigfala Faet Blong Wol long 1914. Jisas i gohed moa, i se: “Bambae ol fasin nogud oli kam bigfala moa, nao bighaf blong ol man bambae oli no moa gat lav.” (Matyu 24:​12, NW) Fasin blong brekem loa mo fasin blong no laekem narafala man, oli mekem se wol ya naoia i fulap long ol rabis man we oli stap spolem ol narafala man. Taswe, taem i mas stap kolosap nao, blong Jisas Kraes i tekem aksin olsem nyufala King blong wol ya. (Matyu 24:32-​34) ?Samting ya bambae i minim wanem long ol man we oli stap harem nogud, we oli gat bilif long Jisas Kraes, mo we oli lukluk i go long hem olsem Man ya we God i putumap blong mekem ol narafala oli haremgud?

Blong ansarem kwestin ya, bambae yumi ridim sam moa tok blong Ol Sam 72, we bambae Jisas Kraes i mekem i kamtru: “Hem bambae i stap sevem ol puaman we oli stap singaot i go long hem, mo bambae i stap givhan long olgeta we oli sot long ol samting, we oli no gat man blong lukaot long olgeta. Hem bambae i gat sore long ol puaman, mo long olgeta we oli no strong, hem bambae i stap sevem laef blong olgeta we oli sot long ol samting. Olgeta we oli stap harem nogud aninit long han blong narafala man, hem bambae i tekemaot olgeta, i sevem olgeta. Long fes blong hem, laef blong ol man olsem bambae i gud tumas.” (Ol Sam 72:12-​14) Taswe King we God i putumap, Jisas Kraes, bambae i meksua se i no gat wan man we i safa from narafala man i mekem hem i harem nogud. Hem i gat paoa blong finisim olgeta fasin we oli no stret.

Maet wan man i save talem se, ‘Hemia wan nambawan samting, be, ?olsem wanem naoia? ?Wanem samting i save mekem man we i stap safa i haremgud naoia?’ Yes, i gat rod blong mekem man we i trabol i haremgud. Tufala haf we oli kam biaen, bambae oli soemaot olsem wanem plante milyan man oli stap haremgud naoia from we oli wokem wan gudfala fasin fren wetem trufala God, Jeova, mo wetem Pikinini blong hem, Jisas Kraes, we God i laekem hem tumas. Wan fasin fren olsemia i save mekem yumi haremgud taem yumi trabol tumas, mo i save lidim yumi blong kasem laef we i no save finis mo we i no moa gat samting blong mekem yumi harem nogud. Jisas i talem long prea blong hem long God se: “Hemia laef ya we i no save finis, we man i save yu, we yu nomo yu God tru, mo we man i save mi ya, Jisas Kraes, we yu yu sanem mi mi kam.”​—Jon 17:3.

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 4, 5]

Long nyufala wol blong God, bambae i no moa gat wan man we i mekem narafala i harem nogud