Wan Flas Rula i Mekem Se Wan Kingdom i Lus
“PROFET Daniel i raetem se: “Nao taem King Belsasa i stap rul, wan taem hem i mekem wan bigfala lafet, mo i singaot wan taosen haeman blong hem oli kam wanples. Nao long naet, oli stap dring waen wetem hem.” Be taem lafet i stap gohed, king “i fraet we i fraet, i harem we bodi blong hem i kolkol, mo i slak we i slak, nao leg blong hem i stap seksek from.” Long naet ya nomo, “ol enemi blong Belsasa oli kam kilim hem i ded, nao Darias man Midia i tekem ples blong hem i kam king.”—Daniel 5:1, 6, 30, 31.
?Hu ya Belsasa? ?Olsem wanem hem i kam “king blong ol man Koldia”? ?Wanem posisen blong hem long kingdom blong Babilon? ?Olsem wanem hem i mekem se wan kingdom i lus?
?Hem i Rul Long Nem Blong King No Hem i King?
Daniel i talem se Nebukadnesa i papa blong Belsasa. (Daniel 5:2, 11, 18, 22) Be, hemia i no minim se Belsasa i stret pikinini blong Nebukadnesa. Buk ya Nabonidus and Belshazzar, we Raymond P. Dougherty i raetem, i talem se maet Nebukadnesa i papa blong Nitocris, we i mama blong Belsasa. Olsem nao, Nebukadnesa i olfala bubu blong Belsasa. Maet Nebukadnesa, we i tekem ples blong wan king, i “papa” blong Belsasa, long fasin ya we Belsasa i rul biaen long hem. (Skelem wetem Jenesis 28:10, 13.) Nating se i olsem wanem, ol hanraet long sam ston we ol man oli faenem long saot Irak long ol yia 1800, oli soem se Belsasa i fasbon pikinini blong Nabonidas, king blong Babilon.
Daniel japta 5 i tokbaot nomo ol samting we i hapen long naet we Babilon i lus, long 539 B.K.T. Taswe, japta ya i no talem olsem wanem Belsasa i kam wan rula. Be ol man blong digimaot ol samting blong bifo, oli givim sam pruf we i soem olsem wanem Nabonidas i famle wetem Belsasa. Alan Millard, wan man blong digimaot ol samting blong bifo mo i savegud olfala Semitik lanwis, i talem se: “Ol hanraet blong ol man Babilon oli soem se Nabonidas i wan rula we fasin blong hem i narakaen.” Millard i gohed, se: “Hem i no sakemaot ol god blong Babilon. Be hem . . . i tinghevi moa long god blong mun, we i stap long tufala taon ya, Uru mo Haran. Taem Nabonidas i rul, hem i no stap oltaem long Babilon. Be hem i stap long wan naesfala ples blong spel long Teima [no, Tema], long not Arebia.” Long ol yia we Nabonidas i rul, i klia se hem i no stap plante taem long bigfala taon ya, Babilon. Long ol taem ya we hem i no stap, hem i givim raet long Belsasa blong lidim evri samting long Babilon.
Wan hanraet we oli kolem “Store blong Nabonidas” i givhan long yumi blong luksave moa posisen blong Belsasa. Hanraet ya i talem se: “Hem [Nabonidas] i putum ‘Ol Ami’ long han blong fasbon (boe) blong hem. Evri ami long olgeta ples long kantri ya, hem i putum olgeta long (paoa) blong [Belsasa]. Hem i letem (evri samting) i go long [Belsasa], [hem] i givim raet long [Belsasa] blong rul olsem king.” Taswe, Belsasa i wan man we i rul long nem blong king.
Be, wan man we i rul long nem blong king, ?yumi save talem se hem i king? Long ol yia 1970, oli faenem wan ston long not Siria. Ston ya we i pija blong wan rula blong bifo, i soem se wan rula we i no wan king, oli neva singaot hem se king. Ston ya i blong wan rula blong Gosen, mo tok we oli raetem long hem i stap long lanwis Asiria mo Aramaek. Long lanwis Asiria, oli kolem man ya se rula blong Gosen, be semfala tok ya long lanwis Aramaek, oli putum se hem i king. Taswe, long ol hanraet blong ol man Babilon, i no wan sapraes sipos oli singaot Belsasa se hae rula, be i no wan sapraes tu we Daniel i singaot hem se king long hanraet blong hem long lanwis Aramaek.
Belsasa i joen wetem Nabonidas blong rul go kasem we Kingdom blong Babilon i lus. From samting ya, long naet ya we Babilon i lus, Belsasa i wantem putumap Daniel olsem namba tri rula long kingdom, i no namba tu rula.—Daniel 5:16.
Wan Rula We i Trastem Hem Wan Bitim Mak Mo i Flas
Laswan samting we i hapen taem Belsasa i stap rul i soem se hem i wan rula we i trastem hem wan bitim mak mo hem i flas. Jes bifo we rul blong hem i finis long Oktoba 5, 539 B.K.T., Nabonidas i stap haed long Bosipa, from we ol ami blong Midia mo Pesia oli winim hem long faet. Babilon tu i kalabus from we ol ami oli raonem hem. Be Belsasa i stap ting se hem i sefgud from we taon ya, i gat ol bigfala stonwol i raonem. Taswe, long naet ya, hem i mekem “wan bigfala lafet, mo i singaot wan taosen haeman blong hem oli kam wanples.” Herodotus, wan man Gris we i stap raetem histri long ol yia 400 B.K.T., i talem se insaed long taon, ol man “oli stap danis mo oli stap haremgud.”
Be afsaed long stonwol blong Babilon, ami blong Midia mo Pesia i wekapgud. Saeras i lidim olgeta, nao oli jenisim rod blong Reva Yufretes, we i ron i pastru long medel blong taon. Ol ami ya oli rere blong pastru long wora taem reva i godaon kasem mak we oli save gokros. Bambae oli go long narasaed reva mo oli pastru long wan aean doa we i open, antap long stonwol we reva i pas kolosap long hem.
Sipos Belsasa i bin save samting we i stap gohed afsaed long taon, bambae hem i sarem aean doa, mo i hivimap ol man blong hem long ol stonwol long saed blong reva, blong oli kasem ol enemi. Be from we Belsasa i drong long waen, hem i mekem flas, i singaot ol man blong hem blong karem ol kap we i blong yusum long haos prea blong Jeova, i kam long hem. Nao, hem wetem ol man we hem i singaot oli kam blong kakae wetem hem, ol waef blong hem wetem ol woman we oli no stret waef blong hem, oli dring insaed long ol kap ya, nao oli stap presem ol god blong Babilon. Wantaem nomo, wan merikel i hapen. Oli luk wan han we i stat blong raetem sam tok long wol blong haos blong king. Belsasa i fraet tumas, ale hem i singaot ol waes man blong hem blong oli kam talemaot mining blong tok ya. Be “i no gat wan long olgeta we i save ridim tok ya blong i talemaot mining blong hem long king.” Biaen, “oli tekem Daniel i kam stanap long fes blong king.” Jeova i givim paoa long profet blong hem, nao profet ya i naf blong talem mining blong tok ya, mo i talemaot se ol man Midia mo Pesia bambae oli spolem Babilon.—Daniel 5:2-28.
Ol man Midia mo Pesia oli winim taon ya isi nomo, mo Belsasa i ded long sem naet ya. Taem Belsasa i ded mo Nabonidas i letem hem wan i go long han blong Saeras, Kingdom blong Babilon tu i lus.
[Tok Blong Pija Long Pej 8]
Daniel i talemaot mining blong tok panis we Kingdom blong Babilon bambae i kasem