Japta 18

Graon i Seksek Long Dei Blong Masta

1, 2. (a) ?Taem graon i seksek bigwan, hem i olsem wanem? (b) ?Jon i luk wanem, taem Jisas i brekemaot namba sikis lok long buk ya?

?YU YU bin stap long wan ples taem graon i seksek bigwan? Hemia i no wan gudfala ekspiryens. Fastaem yu save harem wan bigfala noes olsem tanda, biaen graon i seksek. Evri samting raonabaot long yu i seksek mo i lei. Yu yu traehad blong faenem wan sefples, ating aninit long tebel. No ating graon i seksek wantaem nomo, bigwan wantaem. Nao ol plet mo kap oli foldaon oli brobrok evriwan. Ol samting insaed long haos mo ol bilding oli brobrok. Taem graon i seksek olsemia, samting ya i save mekem ples blong yu i luk olsem ples blong doti nomo. Mo biaen i gat ol smol seksek bakegen we oli brekem sam moa samting mo mekem ol man oli harem nogud moa.

² Tingbaot samting ya, nao tingbaot wanem we Jon i lukluk taem Jisas i brekemaot namba sikis lok. Hem i talem se: “Nao mi luk we Smol Sipsip ya i brekemaot namba sikis lok blong buk ya. Noa graon i seksek tumas.” (Revelesen 6:12a) Jisas i mas brekemaot lok ya long semtaem we hem i brekemaot ol narafala lok. ?Wetaem long dei blong Masta graon i seksek bigfala olsemia? ?Mo etkwek ya i olsem wanem?—Revelesen 1:10.

3. (a) ?Long profet tok blong Jisas long saen we i soemaot se hem i stap bakegen, wanem i mas kamaot? (b) ?Taem graon i seksek tede, olsem wanem hem i joen wetem bigfala etkwek we i saen nomo, long Revelesen 6:12?

³ Baebol i tokbaot samfala taem we prapa graon i seksek mo hem i tokbaot sam narafala etkwek we oli saen nomo. Long bigfala profet tok blong Jisas long saen we i soemaot se hem i stap bakegen mo i rul long Kingdom blong hem, hem i talem se “olbaot long wol, bambae graon i seksek.” Samting ya i haf blong “stat blong ol trabol we i blong mekem man i harem nogud.” (NW) Afta 1914, taem namba blong ol man long wol i stap kam antap kwiktaem nao i gat plante taosen milyan man long wol, i gat plante etkwek tu we oli joen wetem ol narafala trabol blong mekem ol man oli harem nogud tumas long taem blong yumi. (Matyu 24:3, 7, 8) Nating we ol etkwek ya oli fulumap profet tok blong Baebol, be oli prapa etkwek nomo, we oli spolem plante man mo ples long wol tu. Oli hapen bifo we bigfala etkwek long Revelesen 6:12 i kamaot. Bigfala etkwek ya i saen nomo. Hem i laswan long sam smol etkwek we oli mekem rabis wol blong Setan i seksek gogo fandesen blong hem i muf.a

Ol Etkwek Long Medel Blong Ol Man

4. (a) ?Wetaem ol man blong Jeova oli stat blong wet long ol trabol long 1914? (b) ?1914 i makem en blong wanem taem?

⁴ I stat samwe long 1870, ol man blong Jeova oli stap wet long 1914. Oli ting se long yia ya bambae plante trabol i stat. Mo oli ting se yia ya bambae i makem en blong rul blong ol ‘Jentael’ nesen. Hemia en blong “seven taem” (2,520 yia) we oli stat long 607 B.K.T., taem ol ami oli spolem kingdom blong Deved long Jerusalem. Mo oli finis long 1914 K.T., taem Jisas i kam King long Jerusalem long heven.—Daniel 4:24, 25; Luk 21:24, King James Version.b

5. (a) ?Long Oktoba 2, 1914, faswan presiden blong Sosaeti i talem wanem mesej? (b) ?I stat long 1914, wanem i kamaot long politik, we i mekem wol i seksek?

⁵ Long Oktoba 2, 1914, faswan presiden blong Watch Tower Sosaeti, C. T. Russell, i joen wetem ol narafala memba blong Betel famle long Bruklin, Nyu Yok, blong mekem moning wosip. Be long dei ya, hem i talemaot wan spesel mesej olsem: “Rul blong ol Jentael nesen i finis finis. Ol king blong olgeta oli foldaon finis.” Tru ya, bigfala trabol we i stat long 1914 i gat paoa long fulap nesen. Plante gavman we wan man nomo i rul long olgeta oli lus olgeta. Long 1917, wan bigfala trabol we oli kolem ‘Bolsevik revolusen’ i finisim rul blong ol king (czar) long Rasia. From samting ya, i gat tu kaen fasin blong laef i kamaot we tufala i agensem tufala: (1) Ol bisnes mo kampani oli blong ol man wanwan (kapitalis). (2) Ol bisnes, graon, mo kampani oli blong olgeta man long komuniti (komunis). Long olgeta ples long wol tede, politik i stap jenisim plante samting. I olsem we fasin blong laef blong ol man i seksek, olsem ol smol etkwek. Sam gavman oli stanap blong wan no tu yia nomo. Samting we i kamaot long Itali i soemaot se politik i no stanap strong. Long ol 42 yia biaen long Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol, Itali i jenisim gavman blong hem 47 taem. Be ol trabol ya we oli mekem plante kantri i seksek long saed blong politik, oli smol nomo. Long fyuja bambae i gat wan bigfala trabol we i gat paoa long olgeta gavman. ?Bambae wanem i kamaot from? Kingdom blong God, hem nomo bambae i rul antap long wol.—Aesea 9:6, 7.

6. (a) ?Olsem wanem H. G. Wells i tokbaot nyufala taem we i stat long wol? (b) ?Wan man we i waes long tingting blong wol mo wan man blong politik tufala i talem wanem long saed blong wol biaen long 1914?

⁶ Ol man blong histri, ol man we oli waes long ol tingting blong wol, mo ol lida blong politik oli talem se yia 1914 i statem wan nyufala taem we i impoten tumas. Seventin yia biaen long 1914, man blong raetem histri (H. G. Wells) i talem se: “Ol profet oli glad sipos oli save talemaot ol gudfala samting. Be oli mas talemaot ol tru samting nomo. Taswe wol we oli tokbaot i olsem: ol soldia, ol man we oli tinghae tumas long kantri blong olgeta, ol man we oli letem man i kaon long olgeta blong kasem bigfala intres, mo ol bisnesman, olgeta ya oli kontrolem wol ya. Wol ya i fulap long fasin blong no trastem mo no laekem narafala man. Kwiktaem nomo ol man oli stap lusum ol raet blong olgeta wanwan. Ol man we oli rij oli agensem ol puaman. Mo ol man oli stap mekemrere ol samting blong faet bakegen.” Long 1953 wan man we i waes long ol tingting blong wol (Bertrand Russell) i talem se: “I stat long 1914, tingting blong ol man i trabol tumas from nyufala fasin blong laef we i stap kamaot long wol. Oli luk se wol ya i stap ron i go long rod ya we bambae i kasem wan bigfala trabol moa long fyuja. . . . Oli luk we ol man long wol oli no moa save kontrolem fyuja blong olgeta. Oli olsem bigfala man blong kastom store blong ol man Gris bifo, we ol god we oli kros tumas oli kontrolem laef blong hem gogo wan bigfala trabol i kasem hem, nao hem i ded from.” Long 1980, wan lida blong politik (Harold Macmillan) i tokbaot ol yia blong pis biaen long 1900. Hem i se: “Wol we mi mi bon long hem i olsem: evri samting i stap kam moa gud gogo . . . long wan moning long 1914, wantaem nomo, fasin blong laef ya i finis.”

7-9. (a) ?I stat long 1914, wanem sam bigfala samting we oli mekem fasin blong laef blong ol man i seksek? (b) ?Olsem wanem profet tok blong Jisas long Luk 21 i tokbaot ol bigfala trabol long wol, mo risal blong ol?

⁷ Biaen long Namba Tu Bigfala Faet Blong Wol i gat plante moa bigfala trabol bakegen. Mo naoia taem yumi stap kam kolosap long yia 2000, ol smol faet oli mekem plante smol ‘etkwek’ long wol. ?Be yu ting se wol blong naoia i save stanap go kasem yia 2000? Plante man oli ting se wan bigfala nyuklia faet bambae i kamaot long wol bifo long yia 2000. Taswe yumi glad we ansa long kwestin ya i no dipen long ol man, i dipen nomo long Bigfala Man we i wokem ol man.—Jeremaea 17:5.

⁸ Be i no ol faet nomo we i mekem fasin blong laef long wol i seksek, i stat long 1914. I gat sam narafala samting tu. Long Oktoba 29, 1929, bigfala trabol long saed blong mane i kamaot long Amerika. (‘Stok-maket’ i foldaon.) Hemia nao stat blong hadtaem ya we oli kolem ‘Bigfala Depresin.’ Trabol ya i kasem olgeta kantri we oli stap aninit long kapitalis gavman. Samwe bitwin long 1932 mo 1934 trabol ya i finis, be hem i gat paoa long sam haf blong laef blong yumi yet. Stat long yia 1929, ekonomi blong wol i kam nogud. Ol gavman oli mekem olkaen plan blong traem fiksimap trabol ya, be i blong smoltaem nomo. Oli spenem tumas mane, i bitim mane we oli rili gat, be oli no strong blong blokem fasin ya. Long 1973 wan bigfala trabol long saed blong oel i kamaot. Mo long 1987, ‘stok-maket’ i foldaon bakegen. Tufala samting ya i mekem ekonomi blong wol i seksek moa. Mo tu, plante milyan man oli kaon tumas from we oli pem ol samting long ‘kredit’ nomo. Mo fulap man oli foldaon long ol gyaman pablisiti, ol gyaman trik we ol man oli yusum blong winim vatu, mo lotri mo ol narafala plelake. Wok blong ol gavman i blong lukaot long ol man. Be plante taem ol gavman oli yusum ol trik ya blong pulum moa mane long ol man. !Ol prija blong Krisendom long televisin tu oli openem han blong olgeta blong tekem haf mane blong olgeta, we samtaem i kasem plante milyan vatu!—Skelem wetem Jeremaea 5:26-31.

⁹ Bifo finis, ol trabol long ekonomi i openem rod blong tufala man ya, Mussolini mo Hitler, i tekem paoa. Kwiktaem nomo Bigfala Babilon i switim tufala. Long 1929 Vatikan i mekem kontrak wetem gavman blong Itali, mo long 1933 wetem gavman blong Jemani. (Revelesen 17:5) Ale hadtaem i kamaot biaen. Tru ya, samting ya i stret nomo long profet tok blong Jisas, se taem hem i tekem rul blong hem, “bambae ol man oli save ded from fraet, mo from we oli stap harem nogud long ol samting we bambae oli save kam kasem wol ya.” (Luk 21:7-9, 25-31)c Yes, ol samting we oli mekem olgeta nesen long wol oli seksek long 1914, oli stap gohed yet.

Jeova i Mekem Wol i Seksek

10. (a) ?From wanem i gat plante samting i kamaot we oli mekem laef blong ol man i seksek? (b) ?Jeova i stap mekem wanem? ?Hem i rerem ol samting ya blong mekem wanem long fyuja?

¹⁰ Ol trabol ya we oli mekem ol nesen oli seksek, oli kamaot from we man i no naf blong jusum rod we hem i mas wokbaot long hem. (Jeremaea 10:23) Mo tu, Snek ya blong bifo, Setan, “hem i stap lidim olgeta man blong wol oli go krangke.” Hem i traehad laswan, blong mekem trabol long ol man blong pulum olgeta oli aot long wosip blong Jeova. Ol nyufala teknik blong man i mekem se nyus i save kasem olgeta ples long wol kwiktaem nomo. Taswe tingting ya we wan nesen no kala i no laekem narafala nesen no kala i stap mekem fasin blong laef blong ol man i seksek. Mo Yunaeted Nesen i no save faenem wan rod blong fiksimap trabol ya. Rul blong man antap long narafala man i stap spolem ol man moa naoia, i bitim ol taem bifo. (Revelesen 12:9, 12, NW; Eklesiastis 8:9) Be long ol 70 yia we oli pas finis, King mo Masta blong yumi, Jeova, we hem i mekem heven mo wol, hem i stap mekem ol nesen long wol oli seksek long defren fasin. Hem i stap mekem evri samting i rere blong winim ol trabol long wol, blong olwe. ?Olsem wanem?

11. (a) ?Hagae 2:6, 7 i talem se laef blong ol man i mas seksek olsem wanem? (b) ?Olsem wanem profet tok blong Hagae i stap kamtru?

¹¹ Hagae 2:6, 7 i talem se: “Jeova blong ol ami i talem olsem: ‘I no longtaem, wantaem nomo bambae mi mekem heven mo wol mo solwora mo graon i seksek. Bambae mi mi seksekem olgeta nesen, hemia tok blong Jeova, mo bambae ol gudgudfala samting blong olgeta nesen oli mas kam insaed. Bambae mi mi fulumap haos ya wetem glori,’ hemia nao tok blong Jeova blong ol ami.” Jeova i givim paoa long ol wetnes blong hem blong talemaot ol jajmen blong hem long olgeta haf blong wol ya. Samting ya i tru moa biaen long 1919. Woning ya i mekem ful wol blong Setan i seksek.d Wok blong talemaot woning ya i stap kam antap moa. Hem i wekemap tingting blong ol man we oli fraetgud long God, hemia nao “ol gudgudfala samting blong olgeta nesen.” Ale olgeta oli seraot long ol bisnes blong ol nesen. Hemia i no min se ogenaesesen blong Setan i seksek, nao samting ya i fosem olgeta blong goaot, no gat. Olgeta nomo oli luksave mining blong ol samting we i kamaot long wol, nao oli tekem disisen blong olgeta wanwan blong joen wetem grup ya we tabu speret i makemaot, we i olsem Jon bifo. Oli joen wanples blong fulumap haos wosip blong Jeova wetem paoa blong hem. ?Olsem wanem oli mekem olsemia? Oli wok strong blong talemaot gud nyus ya se Kingdom blong God i stanap finis. (Matyu 24:14) Jisas mo ol tabu man blong hem oli rul long Kingdom ya. Kingdom ya bambae i stanap blong olwe blong soemaot paoa blong Jeova. “Kingdom ya i no save seksek.”—Hibrus 12:26-29, NW.

12. ?Sipos yu yu harem finis mesej blong Matyu 24:14, yu mas mekem wanem bifo we bigfala etkwek long Revelesen 6:12 i kamaot?

¹² ?Yu yu wan long ol man ya we oli harem woning we ol Wetnes oli stap talemaot? ?Ating yu yu wan long olgeta milyan man we oli bin kam long Memoriol blong ded blong Jisas long ol yia we oli jes pas? Sipos yes, yu mas gohed blong stadi trutok blong Baebol. (2 Timote 2:15; 3:16, 17) !Lego olgeta rabis fasin blong wol blong Setan we bambae i lus! Joen wetem ol Kristin man we bambae oli laef long nyufala wol. Joen fulwan long wok blong olgeta, bifo we laswan bigfala “etkwek” i smasem wol blong Setan evriwan. ?Be wanem mining blong bigfala etkwek ya? Bambae yumi luk mining blong hem naoia.

!Bigfala Etkwek!

13. ?Olsem wanem bigfala etkwek ya i nyufala samting we ol man oli neva luk bifo?

¹³ Long ol las dei ya, tu kaen etkwek i mekem wol i seksek—prapa graon i seksek, mo etkwek we i saen nomo i mekem laef blong ol man i seksek. (2 Timote 3:1) Be taem Jisas i brekemaot namba sikis lok long buk ya, Jon i luk wan narafala bigfala etkwek we bambae i mekem wol i seksek laswan. Ol smosmol etkwek oli kamtru finis. Bigfala etkwek ya we i kamaot long fyuja i nyu olgeta, ol man oli neva luk samting olsem bifo. Hem i bigfala tumas. Ol man oli no save skelem hem olsem oli skelem ol narafala etkwek. Hemia i no wan etkwek long wan ples nomo. Hemia i wan bigfala etkwek we i spolem olgeta “wol,” hemia olgeta man we oli stap mekem rabis fasin.

14. (a) ?Wanem profet tok i talemaot wan bigfala etkwek mo samting we i kamaot from? (b) ?Profet tok blong Joel mo Revelesen 6:12, 13 i mas gat wanem mining?

¹⁴ Sam profet blong Jeova bifo oli talemaot wan etkwek olsem mo ol trabol we i kamaot from. Long 820 B.K.T., Joel i talem se: “Bigfala dei blong Jeova we bambae i mekem ol man oli fraet, i stap kam.” Mo hem i se: “San bambae i kam tudak, mo mun bambae i kam olsem blad.” Biaen, hem i talem moa, i se: “Fulap fulap man oli hivap long flat ples blong disisen, from we dei blong Jeova i kolosap, long flat ples ya blong disisen. San mo mun tufala bambae i kam tudak. Mo ol sta bambae oli no moa saen. Jeova bambae i singaot olsem laeon, mo noes ya i kamaot long Saeon. Mo voes blong hem bambae i kamaot long Jerusalem. Mo tru, heven mo wol bambae tufala i seksek. Be Jeova bambae i olsem wan sefples long ol man blong hem, wan strong haos we ol pikinini blong Isrel oli save haed long hem.” (Joel 2:31; 3:14-16) Samting ya we i mekem heven mo wol i seksek i mas minim jajmen blong Jeova long taem blong bigfala trabol long fyuja. (Matyu 24:21) Taswe profet tok blong Revelesen 6:12, 13 we i kolosap sem mak i mas gat sem mining.—Lukluk tu Jeremaea 10:10; Sefanaea 1:14, 15.

15. ?Profet Habakuk i tokbaot wanem bigfala samting we bambae i mekem wol i seksek?

¹⁵ Tu handred yia biaen long taem blong Joel, profet Habakuk i prea long God, i se: “O Jeova, mi mi harem ripot long saed blong yu. O Jeova, mi mi fraet long wok blong yu. !Plis, long medel blong ol yia, yu mekem wok ya blong yu i kamtru! Long medel blong ol yia, yu mekem ol man oli save wok ya blong yu. Long taem blong trabol, plis yu no fogetem blong soemaot sore.” ?Wanem ya “taem blong trabol”? Habakuk i gohed blong talemaot klia olsem wanem long taem blong bigfala trabol we bambae i kam long wol ya. Hem i tokbaot Jeova, i se: “Hem i stanap, i stap kwaet nomo, blong mekem wol ya i seksek. Hem i luk, nao i mekem ol nesen oli jyam. . . . Yu yu stap maj long ol ples long wol, mo yu yu talemaot strong ol jajmen blong yu. Yu yu kros, nao yu purumbut long ol nesen. Be mi, bambae mi mi trastem Jeova nomo. Bambae mi glad long God ya we i sevem mi.” (Habakuk 3:1, 2, 6, 12, 18) !Tru ya, bambae Jeova i mekem wol ya i seksek bigwan, taem hem i purumbut long ol nesen!

16. (a) ?Profet Esikel i talemaot wanem we i mas kamaot taem Setan i agensem ol man blong God, laswan? (b) ?Bigfala etkwek long Revelesen 6:12 i mekem wanem long ol man?

¹⁶ Profet Esikel tu i tokbaot we Gog blong Magog (Setan we i foldaon finis) i agens long ol man blong God, laswan. Long taem ya, bambae Jeova i mekem “graon blong Isrel i seksek bigwan.” (Esikel 38:18, 19) Maet bambae prapa graon i seksek long taem ya. Be yumi mas tingbaot tu se Revelesen i fulap long ol saen. Profet tok ya mo plante narafala profet tok tu oli talemaot ol saen nomo. Taswe taem Jisas i brekemaot namba sikis lok long buk ya, Jon i luk laswan samting olsem etkwek we i mekem wol ya i seksek. Be laswan etkwek ya i bigfala tumas, mo bambae i spolem ol man we oli agensem rul blong Jeova God.

Taem Blong Tudak

17. ?Bigfala etkwek ya i mekem wanem long san, mun, mo ol sta?

¹⁷ Nao Jon i soemaot se i gat sam samting we oli kamaot semtaem long bigfala etkwek, we bambae oli mekem ol man oli fraet. Oli gat paoa long skae tu. Hem i se: “San i kam tudak we i blak olsem olfala bag. Mo mun i kam red olgeta we i olsem blad. Ol sta oli aot long skae, oli stap folfoldaon i kam long graon, olsem we bigfala win i kasem tri blong manggo, nao ol frut blong hem oli stap folfoldaon.” (Revelesen 6:12b, 13) !Wan narakaen samting olgeta! Vas ya i stap tokbaot ol trabol we Jisas i talemaot long Matyu 24:29, long taem we ol trabol ya oli kam bigfala. Traem tingbaot olsem wanem bambae ol man oli fraet sipos profet tok ya i kamaot long prapa wol ya, nao evri ples i tudak nomo. !Traem tingbaot sipos i no moa gat san long dei blong mekem man i haremgud mo i stap wom! ?Mo olsem wanem sipos i no moa gat mun i saenaot long naet, mo ol milyan milyan sta we oli stap saen long blak skae long naet? Sipos i olsem, olgeta ples i blak nomo, we tudak ya i mekem man i harem nogud.

18. ?Olsem wanem ‘heven i kam tudak’ long Jerusalem long 607 B.K.T.?

¹⁸ Wan profet tok i talemaot se Isrel bifo i stap long tudak olsem, be long saed blong speret nomo. Jeremaea i givim woning ya, i se: “Olgeta graon bambae i kam olsem drae ples nomo. Mo bambae mi mi spolem evri samting. From samting ya graon bambae i krae, mo heven antap bambae i kam tudak.” (Jeremaea 4:27, 28) Long 607 B.K.T., profet tok ya i kamtru long ol man blong Jeova. Mo tru, fyuja blong olgeta i luk olsem i tudak nomo. Ol ami blong Babilon oli spolem bigfala taon blong olgeta, Jerusalem. Oli spolem haos prea long ples ya, mo ol man ples oli mas livim graon blong olgeta. Oli no kasem wan laet long heven nating blong mekem olgeta oli haremgud. I stret olsem Jeremaea i talem, taem hem i krae long Jeova, i se: “Yu yu kilim olgeta. Yu yu no soemaot sore nating. Yu yu putum wan klaod blong blokem yu, blong ol prea oli no save kasem yu.” (Lamentesin 3:43, 44) Long Jerusalem bifo, skae we i tudak i minim se ol man ya oli kasem trabol mo ded.

19. (a) ?Olsem wanem profet blong God, Aesea i tokbaot tudak long heven long Babilon bifo? (b) ?Wetaem profet tok ya blong Aesea i kamtru? ?Mo olsem wanem?

¹⁹ Biaen, heven i kam tudak long Babilon tu. Hemia i min se Babilon i kasem bigfala trabol. Long saed ya, God i talem long profet blong hem blong raetemdaon tok ya: “!Yufala i luk! Dei blong Jeova i stap kam. Dei ya i nogud from we i fulap long panis mo kros blong God. Samting we bambae hem i mekem long ples ya, bambae ol man oli sek from. Bambae hem i spolem ol man nogud long ples ya. Mo ol sta long heven mo grup blong ol sta we nem blong hem se Kesil, bambae oli no moa saen. San bambae i kam antap, be i tudak nomo, mo mun bambae i no moa saenaot. Bambae mi mekem graon ya i kasem frut blong ol nogud fasin blong hem. Mo bambae ol rabis man oli kasem frut blong ol rong blong olgeta.” (Aesea 13:9-11) Long 539 B.K.T. profet tok ya i kamtru. Long yia ya ol man Midia mo Pesia oli spolem Babilon. Profet tok ya i soemaot gud olsem wanem tingting blong ol man Babilon i tudak nomo, oli no gat hop, i no gat wan samting olsem laet we oli save haremgud long hem. Babilon i foldaon blong olwe, neva bambae hem i kam nambawan nesen blong wol bakegen.

20. ?Bigfala etkwek bambae i mekem wanem i kamaot long wol ya?

²⁰ Taem bigfala etkwek i kasem wol ya, bambae i kolosap sem mak. Bambae i olsem we olgeta man long wol oli stap long tudak, from we oli no gat hop nating. Ol samting long wol blong Setan we oli olsem ol sta mo mun mo san, bambae oli no moa saen, oli no moa givim wan hop nating. Long taem blong yumi finis, ol lida blong politik oli nambawan man blong gyaman, mo blong mekem kruked mo rabis fasin. Samting ya i tru moa long ol lida ya we oli haf long Krisendom. (Aesea 28:14-19) Ol man oli no moa save trastem olgeta. Smol laet we i stap long olgeta yet, bambae i ded olgeta, taem Jeova i mekem jajmen blong hem i kamtru long olgeta. Oli gat paoa long wol olsem we mun i saenaot long wol. Be Jeova bambae i soemaot se paoa blong olgeta i karem ded nomo, we i mekem fulap blad i ron. Ol bigfala man long wol we oli olsem sta, laet blong olgeta bambae i ded, olsem ol sta we i bon mo i foldaon. Olgeta bambae oli olsem ol manggo we oli no raep yet, we bigfala win i kasem olgeta, nao oli folfoldaon. Ful wol bambae i seksek from “bigfala trabol tumas, we neva man i luk olsem bifo, i stat long taem we God i mekem wol, i kam kasem tede. Yes, mo bambae i no moa gat sam bigfala trabol olsem bakegen samtaem.” (Matyu 24:21) !Hemia i rili samting blong fraet from!

“Heven” i Gowe

21. ?Long vison blong Jon, wanem i hapen long “heven” mo “olgeta bigbigfala hil mo ol aelan”?

²¹ Nao Jon i gohed long vison blong hem, i se: “Skae tu [heven, “NW”] i gowe, olsem mat we man i rolemap. Mo olgeta bigbigfala hil mo ol aelan tu oli aot long ples blong olgeta, oli gowe.” (Revelesen 6:14) I klia se vas ya i no minim prapa heven mo ol prapa hil mo aelan long wol. ?Be oli pija blong wanem?

22. ?Long Idom bifo, wanem ya “heven” we oli ‘rolemap, olsem we man i rolemap mat’?

²² Wan profet tok we i kolosap sem mak i givhan long yumi blong kasem save long mining blong “heven.” Profet tok ya i talemaot olsem wanem Jeova i kros long olgeta nesen, i se: “Mo olgeta long ami long heven oli mas kam rotin. Mo bambae hem i rolemap heven, olsem we man i rolemap mat.” (Aesea 34:4) Nesen ya Idom i mas harem nogud moa from trabol ya. ?Olsem wanem? Taem ol man Babilon oli spolem Jerusalem finis long 607 B.K.T., oli spolem Idom tu. Long taem ya, i no gat wan bigfala samting i kamaot long prapa heven. Be bigbigfala trabol i kamaot long “heven” long Idom.e Gavman blong hem i foldaon olgeta, i no moa rul antap long ol man, olsem we i stap long heven. (Aesea 34:5) I olsem we ol ami oli “rolemap” paoa blong hem, sakem hem, olsem man i sakem olfala mat we i no moa gud blong yusum.

23. ?Wanem ya “heven” we bambae i “gowe”? ?Olsem wanem tok blong Pita i agri long mining ya?

²³ Taswe “heven” we i “gowe” i minim ol gavman blong wol ya we oli agensem God. Man we i raed long waet hos blong win long faet, bambae hem i tekemaot ol gavman ya blong olwe. (Revelesen 19:11-16, 19-21) Tok blong aposol Pita i agri long mining ya. Ol samting we oli kamaot taem Jisas i brekemaot namba sikis lok blong buk ya, Pita i stap wet long ol. Hem i se: “Heven mo wol blong naoia tu, tufala i stap wet long faea. Tufala i stap wet long dei blong jajem mo spolem ol man we oli no obei long God.” (2 Pita 3:7, NW) ?Be olsem wanem long mining blong tok ya: “Olgeta bigbigfala hil mo ol aelan tu oli aot long ples blong olgeta, oli gowe”?

24. (a) Long profet tok blong Baebol, wetaem ol bigbigfala hil mo aelan oli seksek? (b) ?Olsem wanem ol “bigbigfala hil oli seksek” taem Nineve i foldaon?

²⁴ Sam profet tok long Baebol oli talem se ol bigbigfala hil mo aelan bambae oli seksek. Hemia i minim ol bigfala trabol long politik long wol. Eksampel: Profet Neham i talemaot ol jajmen mesej blong Jeova agens long taon ya Nineve, i se: “Hem i mekem ol bigbigfala hil oli seksek. Mo ol smol hil oli ron olsem wora. Fes blong hem bambae i mekem wol i sek wantaem.” (Neham 1:5) Taem Nineve i foldaon long 632 B.K.T., ol store long histri oli no talem se ol bigbigfala hil blong hem oli brok. Be long taem ya Nineve i bigfala nesen blong wol, olsem wan bigbigfala hil. Nao wantaem nomo paoa blong hem i lus, hem i foldaon.—Skelem wetem Jeremaea 4:24.

25. ?Long en blong wol ya, olsem wanem bambae “olgeta bigbigfala hil mo ol aelan tu oli aot long ples blong olgeta”?

²⁵ Taswe “olgeta bigbigfala hil mo ol aelan tu” we oli gowe taem Jisas i brekemaot namba sikis lok, hemia ol gavman mo ol bigfala ogenaesesen long wol. Ol man oli ting se ol ogenaesesen ya oli neva save seksek. Be bambae oli seksek gogo oli foldaon olgeta. Ol man we oli bin trastem olgeta, bambae oli sapraes mo oli harem nogud from. Olsem profet tok i gohed blong talem, bambae i klia nomo se bigfala dei blong kros blong Jeova mo Pikinini blong hem i kamtru finis. !Hemia nao laswan etkwek we bambae i mekem ogenaesesen blong Setan i lus olgeta!

“Plis Yufala i Foldaon Antap Long Mifala”

26. ?Ol man we oli agensem rul blong God bambae oli mekem wanem from we oli fraet tumas? ?Bambae oli talem wanem from we oli fraet?

²⁶ Tok blong Jon i gohed olsem: “Nao ol king blong wol, wetem ol bigfala jif mo ol hed kapten blong soldia, wetem ol rijman mo ol haeman, wetem ol narafala man, ol slef wetem ol friman, oli go haed. Olgeta evriwan oli go haed long ol hol blong ston, mo aninit long ol bigbigfala ston olbaot long ol hil. Nao oli talem long ol bigfala hil mo ol ston, se ‘Plis yufala i foldaon antap long mifala, yufala i haedem mifala. Nao bambae mifala i no pas long fes blong God ya we i stap sidaon long bigfala jea blong hem, mo kros blong Smol Sipsip ya bambae i no kasem mifala. Hemia Bigfala Dei ya blong tufala, we kros blong tufala long sin bambae i kamaot. ?Hu nao bambae i naf blong stanap long Dei ya?’ ”—Revelesen 6:15-17.

27. ?Ol man Isrel blong Sameria we oli no obei long God, oli kraeaot olsem wanem? ?Olsem wanem profet tok ya i kamtru?

²⁷ Profet Hosea i talemaot jajmen blong Jeova long Sameria, hemia bigfala taon blong kingdom blong Isrel we i stap long not. Hem i se: “Ol ples blong wosip antap long ol hil long Bet-even, hemia ol sin blong ol man Isrel, bambae oli lus. Ol grasnil mo rabis gras bambae oli gru antap long ol olta blong olgeta. Mo tru, bambae ol man oli talem long ol bigfala hil, se: ‘!Plis yufala i kavremap mifala!’ Mo bambae oli talem long ol smol hil se: ‘!Plis yufala i foldaon antap long mifala!’ ” (Hosea 10:8) ?Olsem wanem profet tok ya i kamtru? Taem ol man Asiria oli stap spolem nogud ol man Sameria long 740 B.K.T., i no gat ples we ol man Isrel ya oli save go haed long hem. Profet tok ya blong Hosea i talemaot olsem wanem oli harem nogud long taem ya, oli fraet tumas, oli no gat wan samting blong givhan long olgeta, i olsem we oli fas long wan trap. Ol prapa hil long Sameria oli no save haedem olgeta. Mo ol ogenaesesen long Sameria we oli olsem ol bigbigfala hil, olgeta tu oli no save protektem olgeta, nating we bifo i luk olsem se i no gat samting i save mekem olgeta oli seksek.

28. (a) ?Jisas i givim wanem woning long ol woman long Jerusalem? (b) ?Olsem wanem woning blong Jisas i kamtru?

²⁸ Mo tu, taem ol soldia blong ol man Rom oli stap tekem Jisas i go blong nilim hem long pos, Jisas i talem wan profet tok long ol woman long Jerusalem. Hem i se: “I gat taem i stap kam we bambae oli save talem se ‘Yufala we i no save karem pikinini, mo yufala we i no bonem pikinini samtaem, mo yufala we i no givim titi long pikinini samtaem, yufala i save harem gud.’ Long taem ya bambae oli save talem long ol bigbigfala hil, se ‘Plis yufala i foldaon long mifala.’ Mo bambae oli save talem long ol hil, se ‘Plis yufala i kam kavremap mifala.’ ” (Luk 23:29, 30) Long 70 K.T., ol man Rom oli spolem Jerusalem. Ol ripot long histri oli soemaot klia se tok blong Jisas i kamtru long sem fasin we profet tok blong Hosea i kamtru bifo. Ol man Isrel we oli no aot long Judia, oli no save faenem wan ples blong haed. Samfala oli traem haed olbaot long Jerusalem mo samfala oli ronwe oli go antap long ol bigbigfala hil long ples ya Masada. Be i no gat samting i save blokem kros blong Jeova, taem hem i jajem olgeta.

29. (a) ?Taem dei blong kros blong Jeova bambae i kamtru, olsem wanem long olgeta we oli sapotem wol ya? (b) ?Wanem profet tok blong Jisas bambae i kamtru, taem Jeova i soemaot kros blong hem?

²⁹ Samting we Jon i luk taem Jisas i brekemaot namba sikis lok long buk ya i soemaot se bambae i sem mak long dei blong kros blong Jeova we i stap kolosap. Taem wol ya i seksek laswan, olgeta we oli sapotem hem bambae oli traehad blong faenem wan ples blong haed. Be bambae oli no save faenem wan ples. Long taem ya, Bigfala Babilon, hemia ol gyaman skul, bambae hem i no moa save givhan long olgeta nating. Bambae oli no save haed long ol hol blong ston long ol bigfala hil. Mo tu ol politik ogenaesesen mo big bisnes we oli olsem ol bigfala hil long wol ya, bambae oli no givhan long olgeta long saed blong mane no long narafala rod. I no gat wan samting nating we i save blokem kros blong Jeova. Jisas i talemaot olsem wanem bambae oli fraet, i se: “Nao saen blong mi, mi Pikinini blong Man, bambae i kamaot long skae. Nao olgeta laen blong ol man blong wol bambae oli krae, nao bambae oli save luk mi, mi Pikinini blong Man, mi kamaot long klaod blong skae, wetem olgeta paoa we mi mi gat, mo long bigfala laet we bambae i saenaot raonabaot long mi.”—Matyu 24:30.

30. (a) ?Taem sam man oli talem se: “?Hu nao bambae i naf blong stanap long Dei ya?” i luk olsem we oli tingting olsem wanem? (b) ?I gat sam man we bambae oli naf blong stanap long taem blong jajmen blong Jeova?

³⁰ Yes, olgeta we oli no wantem obei long Man we i Ron long waet hos blong win long faet, bambae hem i fosem olgeta blong luksave rong blong olgeta. Ol man we oli wantem joen long laen blong Snek ya, bambae oli lus wetem wol blong Setan. (Jenesis 3:15; 1 Jon 2:17) Taem ya bambae i strong. Taswe plante man oli save askem se: “?Hu nao bambae i naf blong stanap long Dei ya?” I luk olsem we plante man bambae oli ting se i no gat wan man we Jeova i agri long hem long dei ya blong jajmen. Be ol man ya we oli talem olsem oli rong. Buk blong Revelesen i gohed blong soemaot samting ya.

[Ol Futnot]

[Bokis/Foto blong pija long pej 105]

Oli Talemaot 1914

“Long 606 B.K.T., kingdom blong God i finis, mo laswan king blong hem i tekemaot hat blong king. Nao olgeta ples long wol i stap aninit long rul blong ol Jentael nesen. Sipos yumi kaontem 2520 yia i stat long 606 B.K.T., yumi kasem 1914 K.T.”f—The Three Worlds, we oli prentem long 1877, pej 83.

“Baebol i soemaot klia se ‘Rul blong ol Jentael nesen’ bambae i ron 2520 yia. Hem i stat long 606 B.K.T. mo bambae i finis long 1914 K.T.”—Studies in the Scriptures, Buk 2 we C. T. Russell i raetem mo oli prentem long 1889, pej 79.

Plante yia bifo long 1914, Charles Taze Russell mo ol Baebol studen we oli kampani wetem hem oli luksave se yia 1914 bambae i makem en blong rul blong ol Jentael nesen. (Luk 21:24) Long taem ya oli no kasem save fulwan long ol samting we bambae oli kamaot. Be oli save se 1914 bambae i wan spesel yia long histri blong wol. Mo tingting blong olgeta i stret nomo. Makem toktok blong nyuspepa ya:

“Bigfala faet we i stat finis long Yurop i stret long wan spesel profet tok. 25 yia finis, ol ‘Intenasnal Baebol Studen,’ [plante man oli kolem olgeta se ‘Millennial Dawners’], oli talemaot mo oli prentem long ol buk blong olgeta se Dei blong Kros we Baebol i tokbaot bambae i stat long 1914. Plante handred man we oli prij long olgeta ples blong wol oli bin singaot strong se: ‘!Lukaot! !Bambae 1914 i spesel!’ ”—The World, nyuspepa blong Nyu Yok, Ogis 30, 1914.

[Futnot]

[Bokis blong pija long pej 106]

1914—Wol i Jenis

Buk ya Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening (buk blong Politiken long Histri Blong Wol—Paoa Mo Mining Blong Histri), we oli prentem long Kopenhagen long 1987, i talem olsem long pej 40:

“Samwe long 1900, ol man oli bilif se bambae wol i gohedgud. Be long 1914, bilif ya i foldaon. Wan yia bifo long 1914, wan man Denmak, Peter Munch, we hem i man blong raetem histri mo man blong politik tu, hem i talem se: ‘I luk olsem se ol bigfala nesen blong Yurop bambae oli no faet. Tede i gat “denja blong faet,” be bambae hem i lus long fyuja, olsem i hapen plante taem finis, i stat long 1871.’

“Biaen, man ya i jenisim tingting blong hem olgeta. Afta 1914 hem i raetemdaon se: ‘Faet we i stat long 1914 i jenisim laef blong ol man. Bifo, wol i gohedgud, mo ol man oli hapi, oli save traehad long wok blong olgeta mo harem sef tu. I stat long 1914, yumi kasem trabol, man i fraet, i no laekem narafala, mo i no harem se i sef. Kam kasem tede, i no gat man i save luksave se taem blong tudak we i stat long wol long 1914 bambae i spolem fasin blong laef we ol man oli bin wokem plante taosen yia finis, no no gat.’ ”

[Tok Blong Pija Long Pej 110]

‘Olgeta bigbigfala hil oli aot long ples blong olgeta’

[Tok Blong Pija Long Pej 111]

Oli haed long ol hol blong ston