-
Oli Spolem Bigfala Taon YaRevelesen—Nambawan En
-
-
Waen Ya, Hemia Ol Fasin Nogud Wetem Woman
13. (a) ?Olsem wanem enjel we i gat paoa i talemaot se rabis fasin blong Bigfala Babilon i bigfala tumas? (b) ?Wanem rabis fasin we oli fulap long Babilon bifo oli stap long Bigfala Babilon tede tu?
13 Nao enjel ya we i gat paoa i talemaot se rabis fasin blong Bigfala Babilon i bigfala tumas. Hem i talem se: “Hem i olsem wan rabis woman, we i mekem ol man blong olgeta kantri long wol oli dring waen blong hem, we waen ya, hemia ol fasin nogud wetem woman.a Olgeta king long wol oli mekem nogud finis wetem woman ya, mo olgeta tredaman long wol oli kam rijman finis from fasin ya blong hem we hem i wantem evri samting.” (Revelesen 18:3) Hem i lanem ol man long olgeta nesen long ol rabis fasin blong hem. Man Gris, Herodotus, we hem i raetem histri, i talem se long Babilon bifo, oli fosem ol yang gel we oli no slip wetem man yet blong mekem rabis fasin long saed blong seks insaed long tempel, olsem we hem i haf long wosip blong olgeta. Long wan tempel blong ol man Buda long taon ya Angko Wat long Kampujia, ol pija oli stap yet blong soemaot ol rabis fasin long saed blong seks we oli mekem long taem bifo. Mo long sam tempel long taon ya Kajurao, long India, i gat sam pija we oli soemaot god blong ol man Hindu, hemia Vishnu, mo raon long hem i gat ol rabis pija long saed blong seks. Long Amerika, long 1987 mo bakegen long 1988, nyus i kamaot we i mekem olgeta man long wol oli sek, se sam prija long televisin oli stap mekem rabis fasin long saed blong seks. Mo nyus i kamaot tu se fulap lida blong ol skul long wol, oli stap slip wetem man bakegen. Ol samting ya oli soemaot se Krisendom tu i letem ol rabis fasin long saed blong seks i stap gohed insaed long hem. Be long taem blong yumi, ol nesen oli foldaon long wan kaen rabis fasin we i moa nogud.
14-16. (a) ?Wanem fasin fren blong ol skul wetem politik we i olsem rabis fasin long saed blong speret, i kamaot long Itali taem Fasis gavman i rul? (b) ?Taem Itali i agensem Abisinia, sam bisop blong Katolik jyos oli talem wanem?
14 Yumi tokbaot finis fasin blong ol skul mo politik blong frengud, we i pusum Hitler blong kasem paoa taem Nasi gavman i rul long Jemani. Sam narafala nesen tu oli bin harem nogud from we skul i meksap long politik. Eksampel: Long Febuwari 11, 1929, taem Fasis gavman i rul long Itali, Mussolini mo Kadinol Gasparri, tufala i saenem wan kontrak, nem blong hem Lateran Triti. Kontrak ya i mekem Vatikan Siti i kam olsem wan nesen hem wan. Pop Pius 11 i talem se hem i “givim Itali i gobak long God, mo i mekem God i gobak long Itali.” ?Tok ya i tru? Tingbaot wanem i kamaot sikis yia biaen. Long Oktoba 3, 1935, Itali i agensem ples ya Abisinia. Hem i talem se ples ya i “wan raf kantri we i stap holem ol man oli olsem slef nomo.” ?Be hu ya i rili raf? ?Katolik jyos i tok agens long raf fasin blong Mussolini? No gat. Pop i mekem toktok we mining blong hem i no klia nating. Long semtaem, ol bisop blong hem oli stap blesem ol ami blong “mama kantri blong olgeta,” Itali. Long buk blong Anthony Rhodes, (The Vatican in the Age of the Dictators), hem i talem se:
15 “Long leta blong Bisop blong Udin [Itali] long Oktoba 19, [1935], hem i talem se, ‘I no stret we yumi jajem bisnes ya se hem i stret no i no stret. Wok blong yumi, ol man Itali, mo ol Kristin man tu, i blong givhan long ol ami blong yumi, blong oli win.’ Long Oktoba 21, Bisop blong Padua i raetem long leta blong hem se: ‘Long hadtaem ya we yumi stap pastru long hem, mifala i askem long yufala blong trastem ol lida blong kantri blong yumi mo ol ami blong yumi.’ Long Oktoba 24, Bisop blong Kremona i blesem flag blong ami mo hem i talem se: ‘Blesing blong God bambae i stap wetem ol soldia ya. Long graon blong ol man Afrika, bambae oli winim sam nyu mo gudfala ples, oli kam graon blong ol man Itali. Olsem nao, bambae oli karem Kristin fasin mo fasin blong ol man Rom oli go long ol ples ya. Bakegen, bambae Itali i soemaot se hem i lida blong Kristin fasin long fulwol.’ ”
16 Oli spolemgud Abisinia, mo ol lida blong Katolik jyos oli blesem ol ami ya we oli mekem olsem. ?Ol lida ya, oli save talem tru se oli olsem aposol Pol we hem i “klin long blad blong olgeta man”?—Ol Wok 20:26, NW.
17. ?Olsem wanem ol man Spen oli harem nogud from we ol lida blong ol skul oli no traehad nating blong mekem “ol naef blong faet blong olgeta oli kam aean blong brekem graon long garen”?
17 Wetem Jemani, Itali, mo Abisinia, yumi save joenem wan narafala nesen we i foldaon long rabis fasin blong Bigfala Babilon, hemia Spen. Long 1936 kasem 1939, faet i kamaot long kantri ya. Wan risen from wanem faet ya i kamaot se gavman we hem i demokratik, i mekem sam samting blong daonem paoa blong Katolik jyos. Taem faet ya i stap gohed, Katolik lida blong Fasis pati we hem i agensem gavman, nem blong hem Franco, hem i talem se hem wan i “Kristin Kapten blong Tabu Faet ya.” Biaen, hem i no moa yusum nem ya. Plante handred taosen man Spen oli ded long faet ya. Antap long samting ya, ol Nasnalis ami blong Franco oli kilim i ded 40,000 memba blong Popula Fran. Mo ami blong Popula Fran i kilim i ded 8,000 haeman long skul, olsem ol pris, ol sista, mo olgeta we oli stap tren. Hemia nao rabis fasin mo raf fasin blong ol faet. Taswe i waes blong harem tok ya blong Jisas se: “Yu putumgud naef blong yu long paos blong hem bakegen. Man we i stap tekem naef blong faet, hem bambae i ded long naef blong faet.” (Matyu 26:52) !Fasin blong Krisendom we i mekem fulap blad i ron olsem, i nogud olgeta! !Ol lida blong hem oli no traehad nating blong mekem “ol naef blong faet blong olgeta oli kam aean blong brekem graon long garen”!—Aesea 2:4.
-
-
Oli Spolem Bigfala Taon YaRevelesen—Nambawan En
-
-
[Bokis blong pija long pej 263]
“Olgeta King . . . Oli Mekem Nogud Finis Wetem Woman Ya”
Biaen long yia 1800, sam tredaman long Yurop oli stap salem drag ya opium long Jaena long fasin haed. Long Maj 1839, gavman blong Jaena i traem blong blokem bisnes ya we i brekem loa. Oli holem 20,000 bigfala bokis we oli fulap long drag ya we ol bisnesman blong Engglan oli sanem i kam. Samting ya i mekem se tufala kantri ya Engglan mo Jaena i stap kam badfren. Gogo sam Protestan misinari oli pulum Engglan blong faet from. Oli stap talem ol tok olsemia:
“Ol trabol olsemia oli stap mekem hat blong mi i haremgud from we mi ting se gavman blong Engglan bambae i save kam kros. Mo God i save yusum paoa blong Hem blong tekemaot samting we i stap blokem gospel blong Kraes i no save go long Jaena.”—Henrietta Shuck, misinari blong Saoten Baptis skul.
Faet i stat—faet ya we tede oli kolem Faet blong Opium. Ol misinari oli leftemap tingting blong Engglan bigwan wetem ol tok olsem:
“Mi mi stap lukluk samting we i kamaot, i no olsem we hem i long saed blong bisnes blong opium no blong Engglan. Hem i wan bigfala plan blong God blong yusum ol rabis fasin blong man blong mekem sore blong hem i kasem ol man Jaena, taem hem i brekemaot stonwol we i stap blokem hem.”—Peter Parker, misinari blong Kongregesenal skul.
Wan narafala misinari blong Kongregesenal skul, Samuel W. Williams, i talem se: “Ol samting ya we oli kamaot long wan narakaen fasin, oli soemaot se God i stap insaed long bisnes ya. Mifala i save se Hem we i bin talem se Hem i kam blong mekem faet i kamaot long wol, hem i kam long ples ya finis. Hem i kam blong spolem ol enemi blong Hem mo blong putumap kingdom blong Hem wan. Bambae hem i spolem, gogo hem i putumap Prins blong Pis.”
Misinari J. Lewis Shuck i tokbaot rabis fasin blong kilim i ded fulap man Jaena, i se: “Mi mi tingbaot ol samting ya . . . olsem tul blong Masta blong tekemaot ol doti we oli stap blokem Trutok blong Hem i no save go moa.”
Misinari blong Kongregesenal skul, Elijah C. Bridgman, i talem se: “Plante taem finis God i yusum strong paoa blong ol gavman blong mekem rod blong kingdom blong Hem . . . Tul we hem i yusum long ol taem olsem, hemia ol man. Be paoa blong God i stap lidim olgeta. Hedgavman blong olgeta nesen i stap yusum Engglan blong panisim mo daonem Jaena.”—Ol tok ya oli kamaot long raeting blong Stuart Creighton Miller long 1974, nem blong hem “Ol Plan Mo Ol En Blong Olgeta,” we oli prentem long buk ya The Missionary Enterprise in China and America (Harvard Yunivesiti i stadi long bisnes ya mo John K. Fairbank i raetemdaon).
-