Hem i Gat Fol Bigwan From Blad Blong Ol Man

14. ?Strong enjel i talem wanem risen blong Jeova i givim panis we i strong long Bigfala Babilon? ?Taem Jisas i stap long wol, hem i talem wanem we i kolosap sem mak?

¹⁴ Lastok blong strong enjel ya i talemaot from wanem Jeova i givim strong panis olsem long Bigfala Babilon. Enjel ya i talem se: “Bigfala taon ya Babilon, hem i kasem panis from we oli faenem we blad blong ol profet mo blad blong ol man blong God i stap long hem. Yes, oli faenem we blad blong olgeta man we ol man oli kilim olgeta, be i stap long ples ya Babilon.” (Revelesen 18:24) Taem Jisas i stap long wol, hem i talem long ol lida blong skul long Jerusalem se bambae oli kasem panis “from ded blong olgeta stret man blong wol ya . . . Hemia i stat long Ebel, we i no gat poen long hem,” i kam. Stret long profet tok ya, oli spolem rabis nesen ya long 70 K.T. (Matyu 23:35-38) Tede tu, ol lida blong ol gyaman skul oli gat fol from blad blong ol gudfala man blong God, from we oli kilim olgeta.

15. ?Wanem tufala store we i soemaot se Katolik Jyos long Jemani long taem blong ol Nasi i gat fol from blad blong ol gudfala man?

¹⁵ Long buk blong Guenter Lewy (The Catholic Church and Nazi Germany) hem i talem se: “Taem oli putum tabu long wok blong ol Wetnes blong Jeova long Baveria long Epril 13 [1933], Jyos i agri blong mekem wok we Ministri blong Edukesen mo ol Skul oli givim long hem, se hem i mas ripotem eniman we oli faenemaot se hem i stap folem skul ya we oli putum tabu long hem finis.” Taswe Katolik Jyos tu i gat fol from ol taosen Wetnes we i sanem olgeta oli go long ol rabis kalabus blong ol Nasi. I olsem we han blong jyos ya i doti from blad blong plante handred Wetnes we i kilim olgeta oli ded. Ol yangfala Wetnes, olsem Wilhelm Kusserow, oli soemaot se oli no fraet taem oli sutum olgeta oli ded wetem masket. Nao Hitler i ting se oli stap mekem i gud tumas long olgeta taem oli sutum olgeta wetem masket. Taswe brata blong Wilhelm, Wolfgang, we hem i gat 20 yia nomo, oli katemaot hed blong hem. Long semtaem, Katolik Jyos i stap pulum ol yangfala Katolik long Jemani blong faet gogo oli ded long ami blong kantri blong olgeta. !I isi nomo blong luksave se jyos i gat bigfala fol from blad blong ol gudfala man ya!

16, 17. (a) ?Bigfala Babilon i gat fol from blad blong hu? ?Mo olsem wanem Vatikan i gat fol from blad blong ol man Jyu we oli ded long han blong ol Nasi? (b) ?Wanem faswan samting we i soemaot se ol gyaman skul oli gat fol from blad blong plante milyan man we oli ded long ol faet long laswan handred yia nomo?

¹⁶ Be profet tok ya i talem se Bigfala Babilon i gat fol from blad blong “olgeta man we ol man oli kilim olgeta.” Samting ya i tru tumas long taem blong yumi. Eksampel, Katolik Jyos i givhan long Hitler blong kasem paoa long Jemani, taswe Vatikan i gat fol from blad blong sikis milyan man Jyu we oli ded long han blong ol Nasi. Mo tu, long laswan handred yia nomo, bitim wan handred milyan man oli ded long plante handred faet. ?Ol gyaman skul oli gat fol from samting ya? Yes, long tu rod.

¹⁷ Faswan rod, plante faet oli kamaot from we ol man oli blong ol defren skul. Eksampel, long 1946 kasem 1948, long India ol man Muslim oli faetem ol man Hindu from skul blong olgeta. Plante handred taosen man oli ded long faet ya. Afta 1980, Irak mo Iran tufala kantri i faet. Bakegen, samting ya i kamaot from we skul blong tufala nesen ya i defren, mo plante handred taosen man oli ded from. Long Not Aelan, ol Katolik man mo ol Protestan man oli faet, mo plante taosen man oli ded from. Ol faet we oli stap gohed long Lebanon oli kamaot from skul bakegen. Long 1976, wan man we i raetem nyuspepa (C. L. Sulzberger) i tokbaot samting ya i se: “Samting ya i nogud, be i tru, se ating stret haf no moa blong ol faet we oli stap gohed long wol naoia, oli kamaot from ol rao long saed blong skul.” Yes, long olgeta yia we Bigfala Babilon i stap long wol, i sem mak nomo.

18. ?Wanem namba tu samting we i soemaot se ol skul blong wol oli gat fol from blad blong ol man?

¹⁸ ?Wanem namba tu samting we i soemaot se oli gat fol from blad blong ol man? Long tingting blong Jeova, olgeta gyaman skul blong wol oli gat fol, from we oli no stap tijimgud ol man blong olgeta long trutok, long saed blong ol rul we Jeova i wantem se ol man blong hem oli folem. Oli no tijimgud ol man se ol man we oli wosip long God long trufala fasin, oli mas folem Jisas Kraes, mo oli mas soemaot lav long ol narafala, nating we oli kamaot long defren kantri no laen. (Maeka 4:3, 5; Jon 13:34, 35; Ol Wok 10:34, 35; 1 Jon 3:10-12) Ol skul blong Bigfala Babilon oli no stap lanem ol man long ol samting ya, taswe ol man blong olgeta oli stap joen long ol faet long wol. Samting ya i kamaot klia long tu bigfala faet blong wol biaen long yia 1900. !Tufala faet ya i stat insaed long Krisendom, mo long tufala faet ya, ol man blong ol skul oli faetem olgeta bakegen! Sipos ol man we oli stap talem se oli Kristin oli bin folem ol loa blong Baebol, tufala faet ya i no save kamaot.

19. ?Olsem wanem fol we Bigfala Babilon i gat from blad blong ol man i bigwan tumas?

¹⁹ Jeova i talem se Bigfala Babilon nao i gat fol from blad blong ol man ya. Sipos ol lida blong ol skul, speseli ol lida blong Krisendom, oli bin lanem ol man blong olgeta long ol trutok blong Baebol, oli no save kilim i ded ol man ya. Taswe i tru se Bigfala Babilon, we hem i rabis woman blong rod no olgeta gyaman skul blong wol, oli mas kasem panis blong Jeova. Hemia i no from “blad blong ol profet mo blad blong ol man blong God” nomo, we hem i ronem olgeta blong kilim olgeta oli ded, be from blad “blong olgeta man we ol man oli kilim olgeta.” Bigfala Babilon i gat fol bigwan from blad blong ol man ya. !Bambae i gud tumas taem hem i lus blong olwe!

[Bokis blong pija long pej 270]

Nogud Frut From We Oli Lego Gudfala Fasin

Long buk blong hem (The Catholic Church and Nazi Germany) Guenter Lewy i talem se: “Sipos Katolik Jyos long Jemani i agensem gavman blong ol Nasi taem i jes stat, maet ol samting we oli kamaot long wol oli defren olgeta. Sipos hem i bin mekem olsem, i save mekem ol man oli tinghae long Jyos, nating se i no winim Hitler mo blokem ol rabis fasin blong hem. Sipos hem i agensem Hitler, plante man oli mas ded, be ol man ya oli givim laef blong olgeta from wan bigfala risen. Sipos Hitler i luk se ol man long kantri blong hem oli no agri long hem, maet hem i fraet blong faet, mo samting ya i save sevem laef blong plante milyan man. . . . Oli kilim i ded plante taosen man Jemani long ol rabis kalabus blong Hitler from we oli no agri long Nasi gavman. Oli kilim i ded ol man Polan we oli skulgud. Plante handred taosen man Rasia we oli kolem olgeta se Slavik Untermenschen [hemia i min se oli no naf blong kolem olgeta se man], oli ded from ol raf fasin we oli mekem long olgeta. Mo oli kilim i ded 6,000,000 man from we oli ‘no man Arian’ (i min se oli no olsem ol man long Not Yurop we oli longfala, oli gat blu ae mo waet hea). Taem ol Nasi oli mekem ol samting ya, ol haeman blong Katolik Jyos long Jemani oli givim moa paoa long gavman ya from we oli agri long ol rabis fasin ya we oli mekem. Pop blong Rom, we hem i hed blong jyos long saed blong speret mo nambawan tija blong ol gudfala fasin long Katolik Jyos, hem i stap kwaet nomo.”—Pej 320, 341.