Man We i Hae Moa Long Olgeta Man
?I GAT wan man we yumi save talem stret se hem i hae moa long olgeta man we oli laef bifo long hem no biaen long hem? ?Olsem wanem yumi save skelem wan man, se hem i hae no no gat? ?Yumi luk sipos hem i save lidimgud ol ami blong oli mekem faet? ?No sipos hem i gat bigfala paoa long bodi blong hem? ?No sipos hem i gat gudhed? No gat.
Wan man we i raetem histri, nem blong hem H. G. Wells, hem i talem se yumi save skelem wan man, se hem i hae no no gat, from ‘samting we hem i livim taem hem i no moa stap, samting we i save gru moa biaen. Mo from fasin blong hem blong pulum ol narafala man blong tingting long sam nyufala rod, we fasin ya i gohed strong taem hem i no moa stap.’ Masta Wells i no wan Kristin man. Be hem i talem se: “Tes ya i pruvum se Jisas i hae moa long ol narafala man.”
Alexander we i Hae, Charlemagne (we oli talem se hem i “Hae”), mo Napoleon Bonaparte, trifala ya oli strong man blong rul. Taem trifala oli stanap fored long ol man, ol man oli seksek, oli fraet. From samting ya, trifala ya i gat bigfala paoa long olgeta we oli stap aninit long rul blong trifala. Be Napoleon i talem se: “Jisas Kraes i no stap stanap fored long ol man blong Hem mo oli no save luk Hem. Be hem i stap gat paoa long laef blong olgeta mo oli stap obei long Hem.”
Ol tijing blong Jisas oli gat paoa. Mo hem i mekem olgeta oli wok long laef blong hem. Taswe i stat 2,000 yia finis, i kam kasem naoia, ol fasin blong Jisas oli jenisim laef blong fulap man. Wan man blong raetem ol buk i talem stret nomo se: “Olgeta ami we oli maj samtaem, olgeta sip we man i wokem samtaem blong mekem faet, olgeta gavman we oli stanap samtaem, olgeta king we oli rul samtaem, be olgeta evriwan oli no save gat paoa long laef blong ol man long wol olsem Jisas Kraes i gat.”
Histri i Agri
Samfala oli stap talem se Jisas i no rili tru, i no gat wan man olsem we i bin stap laef samtaem. Oli stap talem se sam man we oli stap laef long faswan handred yia oli talemaot wan gyaman store ya. Man blong raetem histri we ol man oli gat respek long wok blong hem, nem blong hem Will Durant, hem i givim ansa long ol man olsem. Hem i se: “Sam man blong faswan handred yia we oli man nating nomo oli talemaot store blong Jisas. Be oli talemaot wan man we fasin blong hem i gat paoa blong pulum tingting blong man, we i givim ol nambawan rul, we i soemaot long ol man olsem wanem blong laeklaekem olgeta olsem we oli brata nomo. Oli no save wokem wan gyaman store olsemia long sot laef blong olgeta. Sipos oli mekem, hemia i wan merikel we i moa big, i bitim olgeta merikel we oli raetemdaon finis long ol Gospel.”
Traem askem long yu wan: ?Wan man we i no rili tru, we i olsem wan drim nomo, hem i save gat paoa long laef blong ol man olsem ya? Wan refrens buk (The Historians’ History of the World) i talem se: “Ol wok blong [Jisas] i gat paoa long histri blong man moa, i bitim ol wok blong olgeta narafala man we oli laef long taem bifo. Samting ya i tru, i no long saed blong wosip nomo, be long saed blong ol narafala samting long laef blong man tu. Taem Jisas i bon, wan nyufala taem i stat. Mo ol bigfala nesen blong wol oli agri long samting ya, from we oli kaontem taem i stat long taem we Jisas i bon.”
Yes, tingbaot samting ya. Tede tu ol kalenda oli kaontem taem i stat long yia we ol man oli ting se Jisas i bon long hem. Wan buk (The World Book Encyclopedia) i talem se: “Ol yia bifo we Jisas i bon oli raetem [long Engglis] se B.C., no bifo Kraes. Ol yia we oli ron biaen long taem ya oli raetem se A.D., no anno Domini (long yia blong Masta blong yumi).”a
Be sam man we oli wantem faenem sam poen agens long Baebol, oli stap talem se olgeta samting we yumi save long saed blong Jisas i kamaot long Baebol nomo. Oli talem se i no gat sam narafala buk we oli raetem long taem ya long saed blong Jisas. H. G. Wells i talem se: “Ol olfala man Rom we oli raetemdaon histri oli fogetem Jisas olgeta. Ol buk blong histri long taem blong hem oli no tokbaot hem nating.” ?Be samting ya i tru?
I tru se ol man we oli raetemdaon histri long taem bifo oli no talemaot plante samting long saed blong Jisas Kraes. Be i gat samfala we oli bin tokbaot hem. Cornelius Tacitus, wan man Rom we hem i raetemdaon histri blong faswan handred yia, hem i talem se: “Nem ya [Kristin] i kamaot long Kraes. Hemia man ya we hed gavman Ponjes Paelet i givim oda blong oli kilim hem i ded, taem we Taebirias i rul.” Suetonius mo Pliny ya we i Yangwan, tufala man Rom we tufala i stap raetem ol buk long taem ya, tufala tu i tokbaot Kraes. Mo tu, wan man Jyu, nem blong hem Flavius Josephus, we hem i raetemdaon histri long faswan handred yia, hem i tokbaot Jemes. Mo hem i talem se Jemes ya i “brata blong Jisas, man ya we oli kolem hem se Kraes.”
Wan buk (The New Encyclopædia Britannica) i ademap ol poen ya, i se: “Ol man ya we wanwan oli raetemdaon ol store blong olgeta, oli pruvum se long taem bifo, nating we samfala oli agensem fasin blong laef blong ol Kristin man, be oli neva talem se Jisas i no wan trufala man. Tingting ya we sam man oli no bilif long Jisas, hem i kamaot fastaem samwe bifo long yia 1800, mo i kam kasem i biaen long yia ya 1900. Be ol man ya oli no gat wan samting blong pruvum tok blong olgeta.”
Be ol bigfala samting we yumi save long saed blong Jisas, ol man blong hem long faswan handred yia nomo oli bin raetemdaon. Ol store blong olgeta oli stap long ol Gospel, hemia ol buk blong Baebol we Matyu, Mak, Luk, mo Jon, oli raetemdaon. ?Ol store ya oli talem se Jisas hem i hu?
?Hem i Rili Hu?
Ol man we oli kampani wetem Jisas long faswan handred yia oli tingting long kwestin ya. Taem oli luk merikel blong Jisas we tok blong hem nomo i blokem wan bigfala win mo kwaetem bigsi, oli sek. Mo oli stap taltalem long olgeta se: “?Wanem man ya?” Mo biaen, wan taem Jisas i askem long ol aposol blong hem, i se: “?Be yufala, yufala i stap talem mi se mi hu?”—Mak 4:41; Matyu 16:15.
Sipos wan man i askem kwestin ya long yu, ?bambae yu yu ansa olsem wanem? ?I tru we Jisas i God? Tede plante man oli talem olsem ya. Be ol man we oli kampani wetem Jisas oli no bilif se hem i God. Taem Jisas i askem long kwestin ya blong ol aposol blong hem, Pita i ansa se: “Yu yu Mesaea ya. Yu yu Pikinini blong God ya we i laef we i no save ded.”—Matyu 16:16.
Jisas i neva talem se hem i God. Be hem i agri se hem i Mesaea no Kraes we oli talemaot hem finis. Mo tu hem i talem se hem i “Pikinini blong God.” Be hem i no talem se hem i God. (Jon 4:25, 26; 10:36) Be Baebol i no stap talem se Jisas i wan man olbaot nomo olsem ol narafala man. Hem i wan man we i spesel tumas, from we God i wokem hem fastaem long ol narafala samting. (Kolosi 1:15) Taem God i no wokem heven mo wol yet, Jisas i stap plante milyan milyan yia finis long heven, olsem wan speret man. Hem i harem gud long gudfala fasin fren we hem i gat wetem Papa blong hem Jeova God, we hem i Bigfala Man blong Wokem evri samting.—Proveb 8:22, 27-31.
2,000 yia finis, God i tekem laef blong Pikinini blong hem, nao hem i putum laef ya i go insaed long bel blong wan woman. Olsem ya nao Jisas i kam wan pikinini blong God long wol, we hem i bon long wan woman, olsem ol narafala man. (Galesia 4:4) Taem Jisas i stap gru insaed long bel blong mama blong hem, mo taem hem i wan smol boe nomo, hem i dipen long tufala we God i jusumaot tufala blong kam papa mama blong hem long wol. Sloslou Jisas i kam wan bigman, mo God i mekem se hem i save tingtingbak long olgeta samting we i hapen taem hem i stap wetem God long heven bifo.—Jon 8:23; 17:5.
?From Wanem Hem i Hae Moa Long Olgeta Man?
Jisas i hae moa long olgeta man we oli laef bifo long hem mo biaen long hem from we hem i lukaot gud blong folem ol fasin blong Papa blong hem long heven. Hem i wan Pikinini we i stap tru long Papa blong hem, taswe Jisas i mekem evri samting i sem mak olsem Papa blong hem i mekem. From samting ya, hem i save talem long ol man blong hem se: “Man we i luk mi, hem i luk Papa blong mi.” (Jon 14:9, 10) Long evri samting we hem i mekem long wol, hem i mekem i stret long fasin we Papa blong hem, Hae God, i save mekem sipos hem i stap long wol. Jisas i talem se: “Mi mi no mekem wan samting nating, mi wan. Mi mi stap talemaot ol samting ya nomo we Papa blong mi i tijim mi finis long hem.” (Jon 8:28) Ale taem yumi stadi long laef blong Jisas Kraes, i olsem we yumi tu, yumi stap luk wan klia pija blong ol fasin blong God.
Taswe nating we aposol Jon i talem se: “I no gat man we i luk God samtaem,” be hem i save raetem se: “God hem i lav.” (Jon 1:18; 1 Jon 4:8, NW) Jon i save talem olsem ya from we hem i luksave lav blong God long ol samting we Jisas i stap mekem. Jisas i stret pija blong Papa blong hem. Hem i gat sore, hem i kaen gud, tingting blong hem i stap daon, mo ol man oli no fraet blong storeyan wetem hem. Ol man we tingting blong olgeta i slak mo we ol narafala man oli lukluk daon long olgeta, oli harem gud long kampani blong Jisas. Olgeta man oli glad blong stap kolosap long hem, ol man, ol woman, ol pikinini, ol rijman, ol puaman, ol haeman, mo ol man we oli bin mekem bigfala sin tu. Olgeta we hat blong olgeta i nogud, olgeta ya nomo oli no laekem hem.
Yes, Jisas i tijim ol man blong hem blong oli laeklaekem olgeta. Be i no hemia nomo. Hem i soemaot long olgeta olsem wanem blong mekem samting ya. Hem i talem se: “Olsem we mi mi laekem yufala, ale long sem fasin, yufala i mas laeklaekem yufala.” (Jon 13:34) Wan aposol blong hem i talem se: “Fasin ya blong Kraes [blong laekem ol man] i gudfala tumas, yumi no naf blong savegud hem.” (Efesas 3:19) Yes, lav ya we Kraes i bin soemaot i winim save blong yumi. Lav ya i save “pusum” man blong folem hem. (2 Korin 5:14, NW) Ale, eksampel blong Jisas blong soemaot lav ya we i narakaen olgeta, samting ya nao i mekem se hem i hae moa long olgeta man bifo long hem mo biaen long hem. Long ol handred yia we oli pas finis, lav blong hem i tajem hat blong plante milyan man. Lav ya i gat paoa long laef blong olgeta, ale from samting ya, oli jenisim laef blong olgeta blong mekem i stret long olgeta samting.
Be, maet samfala oli stap talem se: ‘Yu tingbaot we long nem blong Kraes, plante man oli mekem ol rabis samting—ol Krused, Inkwisisin, ol faet we plante milyan man we oli stap talem se oli Kristin oli kilim i ded ol narafala man we oli stap faetem olgeta.’ Be hemia trutok ya: Ol man ya we oli stap talem se oli stap folem Jisas, be oli mekem ol rabis samting ya, oli stap gyaman nomo. Ol tijing blong Jisas mo fasin blong laef blong hem, oli jajem ol man ya mo ol samting we oli stap mekem. Wan Hindu man, nem blong hem Mohandas Gandhi, hem i talem se: ‘Mi mi laekem Kraes. Be mi no laekem nating ol Kristin man, from we oli no stap folem ol fasin blong Kraes.’
Stadi Long Laef Blong Hem i Save Givhan Long Yumi
Tru ya, stadi we yumi mekem long laef mo minista wok blong Jisas Kraes i impoten moa, i bitim enikaen narafala stadi. Aposol Pol i talem se: “Oltaem yufala i mas stap luklukgud long Jisas . . . Yes, yufala i mas stap tingtinggud long hem.” Mo God hem wan i talem long yumi long saed blong Pikinini blong hem se: “Yufala i mas lesingud long hem.” Buk ya, Man We i Hae Moa Long Olgeta Man bambae i givhan long yu blong mekem olsem.—Hibrus 12:2, 3, NW; Matyu 17:5.
Long buk ya, mifala i traehad blong tokbaot evri samting we fofala Gospel i talem long saed blong laef blong Jisas long wol. Hemia ol tok blong hem mo ol pija tok we hem i yusum mo ol merikel we hem i mekem tu. Mifala i traehad blong putum ol store ya long stret oda, olsem oli bin hapen. Long en blong ol japta wanwan i gat wan lis blong ol vas blong Baebol, we japta ya i stanap long olgeta. Mifala i pulum yu blong ridim ol vas ya, mo blong traem ansarem ol kwestin long en blong ol store.
I no longtaem, wan man we i stadi long Yunivesiti blong Jikago i talem se: “Long las 20 yia we oli pas finis, ol man oli raetem moa buk long saed blong Jisas i bitim ol buk we oli raetem long 2,000 yia we oli pas finis.” Nating we i olsem ya, be yumi wanwan i nidim tumas blong tingbaot ol store long ol Gospel. Wan buk (The Encyclopædia Britannica) i soemaot from wanem i olsem, i se: “Tede plante studen oli tingting tumas long ol poen we sam man oli talemaot agens long Jisas mo ol Gospel. From samting ya, oli fogetem blong stadi long ol bigfala samting we ol Gospel oli stap talemaot.”
Sipos yu openem tingting blong yu mo yu stadi gud long ol store blong ol Gospel, mifala i ting se bambae yu agri we ol samting we oli kamaot taem Sisa Ogastas i rul long Rom, oli bigfala moa i bitim ol narafala samting we oli kamaot long histri blong man. Hemia nao taem we Jisas, man Nasaret, i kam long wol, mo i givim laef blong hem blong sevem yumi.
[Futnot]
a Long Bislama, yumi save yusum ol tok ya: B.K.T. we i min se Bifo Kristin Taem, mo K.T. we i min se Kristin Taem.