ˈKämanɔɔ ˈa ˈtɩtɩ 37

ˈBhlɩbhë ˈwuë a wɛlɩ ˈcɛlɩɛ dɛˈɛ

ˈFʋ a lagɔbïdi a ˈyli ˈbhɩɛ ˈtɛnyɩ ˈyɛ ghlɛ!

▪ ˈSaa wa ˈla bhä ˈfʋ a lagɔbïdi ˈnɩ?

▪ Sɛ ˈfʋ a lagɔbïdi ˈkä bhä ˈyli ˈbhɩɛ ˈnɩ?

▪ -Nmö na, sɛ wɛlɩkïbhï ˈnɩ ˈylɩmöä ˈwʋ?

Sɛ –a ˈkä bhä ˈfʋ a lagɔbïdi yɩbhlɩnɩ ˈnɩ?

-Lizokuu ˈfʋ a lagɔbʋbɔwaa nʋä Lagɔ a ˈnglɩ ˈmö sianyiɔ dlɩ ˈyli -a? Wa gbää Lagɔ ˈwa -gänɩɛ a –lizokuu ˈwa nʋä, ˈku lɩbhä ˈlɩbhʋ -nyɛ tʋ -gwɩ ˈgwɩɛ ˈsɔ, nɛna ˈnyiɔ dlɩ yɔwʋ -a? Maa ˈsaa bhä n wa kä ˈnyinylolii a gbʋ bhïla n ˈfʋ a lagɔbïdi a ˈnglɩ ˈwʋ ˈmö ˈɔ -mä ˈyize ˈnɩ?

Ɛˈɛ -bhö nɩ lagɔbïdi ˈwuë mii nʋä ˈnyinylolii ˈla, maa ˈfʋ a lagɔbïdi ˈmö wa gaaa. Zezwii Klii ɔ glɩnɩɛ Lagɔ a libhonʋnyɔ ˈkɔdɔɔ nɩkpa a -bɛ ˈzʋä ˈklʋkpamö, ˈlɛ nɩɩ: “Sɛ suzokwë tlʋä ˈbhïzoku,” -sɩbhä ˈfʋ a lagɔbïdi nʋä ˈnyinylolii ˈyize. (Matie 7:15-17) ˈNyinylolii a mii ˈfʋ a lagɔbʋbɔwaa nʋɔ ˈnɩ?

Mii ˈFʋ a Lagɔbʋbɔwaa nʋä miɛ dɛˈɛ:

◼ WA BHƐ POLITIKÖ ˈN WA GWƖ MÖÄ TƲ: “ˈBhölɩɩ -bhʋlʋ wa ˈla Azii, -mä Sinʋa gwlɩɩ yɔwʋ -nyɛ ˈbhlɩ -mimii ˈsɔ ˈwʋ ˈa” ˈbɔgʋ -bhʋlʋ ˈwʋ ˈsɛ ˈmä ˈa tɩtɩɩ ˈlɛ nɩɩ: “lagɔbïdi a ˈyukugänɩwaa ˈkädɩɩ wa ˈyɩbhää ˈkämanɔ, mʋa nʋä ˈwa ˈbhɩa ylʋ nzɩ ˈwa ˈkʋä wi ˈwʋ ghli.” “Wa -lizoku a za ˈbhlɩɩ ˈwuë yi zɛmö bhli.” -Sɩbhä ˈbɔgʋ gbää. -Mä Amelikö a lagɔbʋbɔnyɔ ˈkɔdɔɔ -bhʋlʋ mɔɔ nʋä nɩɩ, “ˈku lɩbhä ˈlɩbhʋ -kä ˈwʋ ˈkä ˈyli bhɩɛ nʋʋ, wa nɩ ˈlɩbhä ˈku lɩbhäwaa Lagɔ a ˈnglɩ ˈmö nzɩ wa ˈkä ˈku.” Saˈa -sɩbhä ɔ sunɩɛ -mä nɩkpaa. Maa sɛˈɛ Biblë nʋä ɛbhlɩ nɩɩ: “–N –kä nɩɩ ‘Lagɔ mö ˈn –waa nʋʋ, ˈn-n -käˈɛ -na ˈbhɩa Lagɔgänɩwaa a glaˈmö a –nɔ -bhʋlʋ -gblɩɩ, yuonyɔ -n glɩnɩɛ.” (1 Zaah 4:20) Maa sɛˈɛ Zezwii nʋä ɔbhlɩ nɩɩ: “-ɔ -gblɩmöä, -wɔɔ.” (Matie 5:44) Lagɔbʋbɔwaa –mumuë waˈa-a gwɩ möä tʋ -bhölɩ bhä?

◼ ˈFƲ A ˈPÄPÄGBÖÖ ˈMÖ WA ˈCƖAA: Lagɔbïdi -mimii mɩɩ ˈcɩa nɩɩ nɩkpɛ ˈkä -lu mö wa laa zuzukwë, zaa ˈɔ -kä ˈku zuzukwëa ˈla ma -bhölɩɛ. -Sɩbhä a za, wa lagɔdayuë -kä ˈku moni ˈwa zɛlaa wa ˈkä ɔ zuzukwëa a ˈwlumö Lagɔ bhibhee. Saˈa -sɩbhä wa zʋä ˈn wa kplɛ wa ˈbhɩa käˈmö. Maa sɛˈɛ Biblë nʋä ɛbhlɩ nɩɩ: “Wa -bhölɩɛ yi ˈsɛ nɩɩ ˈwa ˈyi ˈku, maa -wa ˈyɛɛ ˈku ˈwë ˈwaˈa-a -lu -yi ˈlɩlɩlɩ.” (Ecclésiaste 9:5) Zezwii ˈlɛ nɩ ˈkukuwaa ˈyi glu ˈwlʋ. ˈN nɩkpɛ ˈnɩ -kä -tiamö zuzukwë –kä, glusɛsʋʋ na ˈkä -bhölɩ. (Zaah 11:11-25) ˈA lagɔ a -plɛ ˈcɩa ˈnyɩɔ nɩɩ nɩkpɛ ˈkä zuzukwë ˈmö -a?

◼ NYƖBHƐLƖƖ -NYƐ NGLWƖ ˈSƆ A SƐSƐNƖ ˈSƐSƐNƐ: -Mä ˈbhlɩɩ -mimii –gömö, ˈfʋ a lagɔbïdi a ˈyukugänɩwaa –mumuë ˈyɩbhä nɩɩ nyɩbhɛlɩ -nyɛ ˈwa ˈbhɩanyɩbhɛlɩ nɩ pöä ˈngwlɩɩ a sɛ ˈsɛ. ˈN ˈngwlɩɩ -wa -nyɛ wa ˈbhɩangwlɩɩ ˈsɔ pöä sɛ kwä ˈjijoˈwʋ -wʋ. ˈN ˈwa ˈnyɛɛ bhlɩbhë -gömö a ˈkämanɩwaa ˈdɩ nɩ wa nɩ ˈyɩbhlɩnɩ -sɩbhä ˈa kwäkwänɩ ˈkwäkwänɛ. Maa lagɔbɔbʋwaa wa nʋä nɩɩ -lii ˈla ˈwuë ˈnɩ-ɛ nɛnɩ ˈmö wa ˈyukugänɩwaa nʋä. Maa ˈsɛ Biblë gbää ˈɔ ˈnɩ? Sɛˈɛ ɛ gbää nɩ: “A nɩ tɩa anyɩ dula, maa ɛ yi nglʋsɛtɛlɩwaa muë oo, nɩkpaa –wa –nyɛ wa ˈbhɩa a ngwlɩɩ pöä sɛ, ɛ yi muë oo, -wa –nyɛ wa ˈbhɩanyɩbhɛlɩ pöä ˈngwlɩ a sɛ sɛ, ɛ yi muë oo . . . saˈa a nɩkpaa ˈwuë waˈaa –mä Lagɔ ˈa ˈpɩwʋlelea ˈwʋ ˈbhle –kä.” (1 Kɔlɛɛtɩ 6:9, 10) ˈA yi bhä lagɔbïdi -mimii yɩ nʋä nɩɩ, -lii ˈla ˈwuë ˈnɩ-ɛ nɛnɩ -a?

Saˈa kʋnɩ bhä ˈfʋ a –lagɔbʋbɔwaa wa nʋä ˈnyinylolii a ˈyize ˈnɩ? Zezwii lɛ nɩɩ: “Swi ˈwuë -yɩɩ tlʋä ˈbhïï, ˈklɛ wa ˈkɩɛ ˈklɛ wa ˈkɩ sia.” (Matie 7:19) -Sɩbhä ˈfʋ a lagɔbʋbɔwaa ˈkä ˈyli bhɩɛ. Sɛ yɩ ˈkä bhä ˈyli bhɩɛ ˈn -zlɩmɛ yɩ ˈkä bhä ˈyli ˈwlʋnɩ ˈnɩ? Wɛlɩɩ mi Lagɔ bhïlanɩɛ mä ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ a ˈbɔgʋkpɩɩ 17 –nyɛ 18 ˈsɔ ˈmö, mɩɩ ˈnyɩanyɩɛ ˈdɩ.

Sɛ ˈfʋ a lagɔbïdi ˈkä bhä ˈyli bhɩɛ ˈnɩ?

Yɩˈɛ ka ˈsaa plɩɛ ˈwʋ ˈylimö. ˈWinglɔ glɩ nɩmɛzokwë –gömö. Ɛ kä ˈwukpïli ngbï ˈsɔ, ˈgʋya kʋgbä. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 17:1-4) Mɔɔ -lɛ bhä ˈwinglɔ ˈla ˈnɩ? Mɔ “ˈkämanɩɛ ˈbhlɩlowluwaa ˈwuë –gömö.” Ɔ –pla ˈnglɩmöbanɩzɛlɩ ˈmö, n ˈɔ glɩnɩɛ lɩkänglɔ. Mɔɔ nyimaa nɩkpa ˈwuë ˈwlumö [ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 18:23], ˈn ‘nɩkpa ˈwuë yiɛ Lagɔ -gömö panɩ.’ (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 17:18; 18:12, 13, 23) Biblë ˈlɛ nɩɩ ˈwinglɔ ˈla nɩ bhä lagɔbudu -bhʋlʋ, maa ˈfʋ a lagɔbïdi ˈwuë miɛ.

Zaa nɩmɛ ˈla nglɔ glɩɛ -gömö, mäˈä dʋdʋ ˈwʋ a ˈbhlɩlowluwaa ˈwuë muë. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 17:10-13) ˈFʋ a lagɔbʋbɔwaa wa -bhɛ politikö, ˈyɩbhä gämö wa ˈkä ˈbhlɩlowluwaa ˈwuë –gömö ˈkämanɩ.

-Lɛ a tɛnyɩ ˈla na ˈkä –sɩbhä a sɛ -wʋ. “Nɩmɛ ˈla, ɛ -nyɛ ˈɛ ˈwlu a ˈgʋya kʋgbä –kpɔ -yɩ glɩnɩɛ ˈbhlɩlowluwa kʋgbä ˈsɔ, ˈwinglɔ ˈla, ˈmö yɩ ˈkää –gblɩ. ˈƆ ˈsaa ˈwuë ɔ kää ˈmö yɩ ˈkɔɔ käˈmö –sɛ, yɩ ˈkɔ wlu -dɩ, yɩ ˈkä ˈɔ yɛköö li, yɩ ˈkɔ sia.” (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 17:16) –Sɩbhä ˈbhlɩlowluwa ˈkää ˈfʋ a lagɔbʋbɔwa ˈmö –vunɩ ˈn wa kʋä ˈyli bhɩa. ˈSaa kwä bhä -mä sunɩ wa ˈkä –sɩbhä zʋ ˈnɩ? -Mä Biblë mö a ˈbɔgʋ ˈwa la ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ ˈlɛ nɩɩ: “ˈSaa Lagɔ gbää ɔ ˈkä nglɔ ˈla ˈwlu nʋ ˈɔ ˈnyinylolii a za -a, ˈmö ɔ ˈzuëë dlɩ zɛmö.” (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 17:17) Lagɔ ˈyuëë wa ˈnyinylolii wa nʋä ɔ ˈnglɩ ˈmö a ˈpɛnaa ˈnyɛɛ. ˈBhlɩlowluwa mö Lagɔ ˈkä ˈmö ghlɛnɩ wa ˈkä ˈfʋ a lagɔbïdi ˈyli bhɩa.

Sɛ ˈa ˈkä bhä zʋ a –nyɛ ˈfʋ a lagɔbïdi ˈsɔ tɩa gämö ˈyli bhɩɛ -nɩ ˈnɩ? “Abhʋa Lagɔ a -nʋa, a nɩ ˈwlʋ -mä ˈfʋ a lagɔbïdi ˈla ˈmö,” saˈa –sɩbhä lagɔzuzukwëa gbää. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 18:4) Zaa, ˈtɛnyɩ ˈa ˈkä ˈfʋ a lagɔbïdi ˈmö ˈwlʋ ˈyɛ ˈghlɛ. Maa ˈa ˈkä ˈmä ˈwlʋ, dɛ ˈa ˈkä bhä ˈmö nɩ ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö nɩɩ ˈa nɩ -gänɩ wa ˈnɩɛ Lagɔ dlɩ ˈwʋ -kä, wa ˈkää zɩgblɛ ˈyli ˈbhɩɛ. (2 Tesaloniikö 1:6-9) Maa a nɩ ˈplɛ mä -tiamö ˈa lagɔbudu mö. Sɛɛ ˈa ˈkä bhä –tiamö a lagɔbudu yɩbhlɩnɩ ˈnɩ?

Sɛ ˈa ˈkä bhä –tiamö ˈa Lagɔbudu yɩbhlɩnɩ ˈnɩ?

-Li a –li -mii –tiamö ˈa lagɔbʋbɔwaa nʋä ˈnɩ?—Matie 7:17.

-Mii –tiamö ˈa Lagɔbʋbɔwaa nʋä miɛ dɛˈɛ:

◼ -TIAMÖ ˈA LAGƆBƲBƆWAA –WAWANƖ WA -WAWANƖƐ: “-Tiamö ˈa lagɔbʋbɔwaa ˈnɩɛ mäˈä ˈpɩwʋ a ˈyize a -nʋä glaˈmö ˈwʋ,” wa kä nɩkpa a kii ˈwuë ˈmö maa ‘–wawanɩ wa –wawanɩɛ.’ (Zaah 13:35; Zezwii ˈa Tietiewaa a wɛlɩɩ Zt 10:34, 35) –Wawanɩ wa –wawanɩɛ a za waˈa-a ˈlɩbhä lɩbhänɩ ˈn ˈwa bhɛnɩ ˈwa ˈkä ˈwa lagɔdayuë a ˈwlumö ˈku.—1 Zaah 3:16.

◼ ˈWA ˈTƐNƖ LAGƆWƐLƖƖ DLƖ: ˈSaa –cɛlɩɛ ˈmä lagɔwɛlɩɩ ˈmöö, ˈmö wa ˈcɩaa, maa -wa ˈcɩaa “nɩkpa a ˈpäpägböö.” (Matie 15:6-9) ˈSaˈa ˈkä bhä ˈnglɩ ˈnɩ? Biblë ˈlɛ nɩɩ “Lagɔ ˈa ˈbɔgʋʋ ˈmö a wɛlɩɩ ˈwuë, ɔˈbhë mɔɔ bhïlaniiɛ ˈɔ nɩkpaa ˈmö ˈn wa yiɛ ˈcɛlɩ. Yɩ ˈwuë libho a –libho yɩ nʋä: ˈSaa -wʋä gbëaa ˈmö, ˈmö yɩ sʋlʋnɩɛ nɩkpa, waa nɛmöä lagɔsɛ.”—2 Timotee 3:16.

◼ MII BHƐ N -GLIGBÏ -WƲÄ ˈTƖƖ ˈN YƖ NƐMÖÄ LAGƆSƐ: -Tiamö a lagɔbʋbɔbʋbʋ mʋʋ ˈcɩa nɩɩ ˈluwliwa ‘nɩ -wa ˈwa ˈlɛnglɛwa sɛ ˈwa -waa wanyɩ,’ ngwlɩɩ ‘nɩ zʋ wa -luwliwa ˈklʋkpamö’, n yuëa ‘nɩ zʋʋ wa –lowluwa ˈklʋkpamö.’ (Ɛfɛɛzɩ a -nʋa ˈbɔgʋʋ 5:28, 33; 6:1) Ligbïlowliwa ˈa nɛmönɛösa nɩ tɩ -maa yɔwʋ -kä.—1 Timotee 3:1-10.

ˈA yi ɔ lagɔbudu ˈwʋ nyɩ ˈmö ˈa nɩkpa nɛmöä lagɔsɛ? ˈBɔgʋ wa ˈla La politique de l’holocauste (Aglɛ) wa bhɛ 2001, ˈlɛ nɩɩ: “Nɩkpa ˈwuë –kä Zoova ˈa –bhlɩnɩwa a wɛlɩɩ -gänɩ, Zwiiföwaa -nyɛ nɩkpa -mumuë ˈsɔ Hitler nʋa ɔ kä ˈyli bhɩa, ˈnaa kä a -bhölɩ.”

ˈMä ˈbhlɩɩ 235 -gömö, Zoova ˈa –bhlɩnɩwa ˈnɩ ˈcɩaa lagɔwɛlɩɩ a ˈyize—maa ˈmö wa nɛmönɩɛ. ˈDɩ a nyɩanyɩ nɩɩ ˈa nɩ ˈtɛlɩ Zoova ˈa –bhlɩnɩwa sɛ, ˈwa kanyɩ ˈkwänɩ ˈa ˈkä Zoova yɩbhlɩnɩ nzɩ ˈa ˈkɔ -gänɩ. ˈA nɩ tɩ ˈbhla kʋnɩ, maa -sɩka cuu. Ɛˈɛ -bhö nyɩasɛ maa ˈfʋ a lagɔbïdïï ˈa ˈylɩ bhɩɛ ˈtɛnyɩ ˈyɛ ghlɛ!—Tsephania 2:2, 3.

ˈN –kä nʋ ˈn ˈkä Biblë ˈa kïbhï mi Zoova ˈa –bhlɩnɩwa ˈcɩaa ˈmö nʋ -nʋ, ˈcɛlɩ nʋä -mä dlɛsɩ ˈla ɛ glɩɛ ˈmö ˈbɔgʋʋ ˈlɛ a kpʋ zɛmö.

□ N ˈkä ˈyɩbhä nɩ -a nɩ yi -mä na bhɛyɩ -a ka mö lagɔwɛlɩɩ ˈcɩaa nʋ, ˈcɛlɩ nyɩ ˈwʋ.

[Blurb, kpʋ 3]

ˈFʋ a lagɔbʋbɔwaa mʋa ˈkämanɩɛ mäˈä “ ˈdʋdʋ ˈwʋ a ˈbhlɩlowluwaa –gömö.”

[Blurb, kpʋ 3]

“Abhʋa Lagɔ a -nʋa, a nɩ ˈwlʋ -mä ˈfʋ a lagɔbïdi ˈla ˈmö.”