Ri nqatamaj qa chrij ri naʼoj xkiyaʼ jojun achiʼaʼ taq jbʼaʼ ma yekäm

1. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri qachʼalal ri ya kʼo chik kijnaʼ kʼo kʼïy naʼoj nkikʼüt qa chqawäch?

JONTÏR röj nkʼatzin nyaʼöx qanaʼoj taq kʼo jun nqajoʼ nqaʼän pa qakʼaslemal ri kan kʼo rqʼij. Ri ukʼwäy taq bʼey chqä nkʼaj chik qachʼalal ri kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë Jehová, yekowin yojkitoʼ. Tapeʼ ryeʼ ya kʼo chik más kijnaʼ chqawäch röj, ma ütz ta nqaquʼ chë ri naʼoj nkiyaʼ chqë ma nkʼatzin ta chik komä. Jehová nrajoʼ chë röj nqakʼän qanaʼoj chkij ryeʼ. Ri qachʼalal ri ya kʼo chik kijnaʼ kan kʼïy kiqʼaxan pä pa kikʼaslemal chqä kan kʼo kinaʼoj (Job 12:12).

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Ojer qa, Jehová xerksaj jojun achiʼaʼ ri ya kʼo chik kijnaʼ rchë xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx rsamajelaʼ chqä rchë xkʼüt chkiwäch achkë nkʼatzin nkiʼän. Tqaquʼ rij Moisés, David chqä ri apóstol Juan. Ryeʼ ma jnan ta tiempo xejeʼ y ma jnan ta ri xkiqʼaxaj pa kikʼaslemal. Ye kʼa taq jbʼaʼ ma yekäm, xkiyaʼ ütz taq naʼoj chkë ri kʼa más ye qʼopojiʼ kʼojolaʼ na chkiwäch ryeʼ. Re oxiʼ achiʼaʼ reʼ xkikʼüt chkiwäch nkʼaj chik chë nkʼatzin nkinmaj rtzij Dios. Jehová xuʼän chë ri naʼoj xkiyaʼ ryeʼ xetzʼibʼäx qa chpan Rchʼaʼäl, rma riʼ jontir röj, qʼopojiʼ kʼojolaʼ chqä ri ya kʼo chik qajnaʼ, nqkowin yeqatamaj ri naʼoj riʼ (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16). Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë xkiʼij re oxiʼ achiʼaʼ reʼ taq jbʼaʼ ma yekäm.

«YALOJ XKIXJEʼ»

3. ¿Achkë rbʼanik xksäx Moisés rma Jehová?

³ Moisés xuʼän rsamaj Jehová chpan jontir ri jnaʼ ri xkʼaseʼ. Ryä xok profeta, juez chqä kʼamöl bʼey. Kantzij na wä chë ryä kan kʼïy xtamaj chpan rkʼaslemal. Moisés xkʼwaj bʼey chkiwäch ri israelitas taq xeʼelesäx pä Egipto y xtzʼët kʼïy milagros ri xeruʼän Jehová. Dios xksaj re achï reʼ rchë xertzʼibʼaj ri naʼäy 5 libros chpan le Biblia. Chqä xksaj rchë xtzʼibʼaj ri Salmo 90 y rkʼë jbʼaʼ ri Salmo 91. Rkʼë jbʼaʼ yë chqä ryä xtzʼibʼan ri wuj Job.

4. ¿Achkë xrajoʼ xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx Moisés, y achkë rma?

⁴ Taq Moisés kʼo wä 120 rjnaʼ —taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ chë nkäm—xermöl jontir ri israelitas rchë xnataj chkë jontir ri kitzʼeton pä chqä ri kiqʼaxan pä. Jojun chkë ryeʼ kʼa ye qʼopojiʼ kʼojolaʼ na taq xkitzʼët ri milagros xeruʼän Jehová chqä taq xyaʼ kʼayewal pa kiwiʼ ri winäq aj Egipto (Éx. 7:3, 4). Ryeʼ xeqʼax chpan ri mar Rojo chqä xkitzʼët achkë rbʼanik xechʼak rsoldados faraón (Éx. 14:29-31). Taq ye kʼo wä chik chwäch ri tzʼiran ilew, xkitzʼët achkë rbʼanik xechajïx rma Jehová (Deut. 8:3, 4). Y, taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë ri israelitas yeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë, Moisés xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx.a

5. Taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë nkäm, ¿achkë wä rbʼanik kʼaslemal xuʼij Moisés chë xtkïl ri israelitas? (Deuteronomio 30:19, 20).

⁵ ¿Achkë xuʼij Moisés chkë ri israelitas? (Taskʼij rwäch Deuteronomio 30:19, 20). Ri israelitas kʼo wä jun ütz kʼaslemal kiyoʼen chkiwäch apü. Rkʼë rtoʼik Jehová, ryeʼ kan kʼïy wä tiempo xkekowin xkejeʼ chwäch ri ilew ri tzjun chkë. Y ri ilew akuchï xkeyaʼöx wä kan kowan wä jaʼäl. Moisés xuʼij ya reʼ chkë ri israelitas chrij ri ilew riʼ: «Jun ilew ri ye kʼo nmaʼq chqä ütz taq tinamït chwäch ri ma yït ta rït xabʼanö, jay ri kan kʼïy achkë jun ütz ye kʼo chpan ri ma rkʼë ta awchqʼaʼ rït xeʼachʼäk wä, jül ri yekʼol yaʼ chpan ri ma yït ta rït xakʼotö chqä uvas y olivos ri ma yït ta rït xatkö» (Deut. 6:10, 11).

6. ¿Achkë rma Dios ma xertoʼ ta ri israelitas taq nkʼaj chik tinamït xepë chkij?

⁶ Ye kʼa Moisés xuʼij chkë ri israelitas chë, we ryeʼ nkajoʼ yejeʼ chwäch ri ilew riʼ, nkʼatzin wä nkinmaj rtzij Jehová. Moisés xuʼij chkë chë tkichaʼ ri bʼey ri xkerkʼwaj «chpan ri kʼaslemal». Ryeʼ xkekowin wä xtkiʼän riʼ taq xtkikʼoxaj rchʼaʼäl Jehová chqä taq ma xtkiyaʼ ta qa ryä. Ye kʼa ri israelitas ma xkinmaj ta rtzij Dios. Rma riʼ taq xqʼax ri tiempo, Jehová ma xertoʼ ta taq ri winäq aj Asiria chqä aj Babilonia xepë chkij chqä xekikʼwaj äl jukʼan chik (2 Rey. 17:6-8, 13, 14; 2 Crón. 36:15-17, 20).

7. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xuʼij Moisés chkë ri israelitas? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ ¿Achkë nqatamaj qa röj? Ri nqanmaj tzij xtuʼän chë xtqïl qakʼaslemal. Achiʼel ri israelitas, ri xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë yeʼok chwäch ri ilew tzjun chkë, röj chqä xa jbʼaʼ chik nrajoʼ rchë xtq·ok chwäch ri kʼakʼakʼ Rwachʼlew. Chpan ri tiempo riʼ, jontir le Rwachʼlew xtbʼeʼok jun paraíso (Is. 35:1; Luc. 23:43). Ri Diablo chqä rdemonios ma xkejeʼ ta chik (Apoc. 20:2, 3). Ma xkejeʼ ta chik ri religiones ri xa yekijäch ri winäq rkʼë Jehová (Apoc. 17:16). Chqä ma xkejeʼ ta chik qʼatöy taq tzij ri nkiʼän chë ri winäq nkitäj poqän (Apoc. 19:19, 20). Y ma xkejeʼ ta chik ri itzel taq winäq (Sal. 37:10, 11). Chpan ri tiempo riʼ, jontir xtqasmajij rpixaʼ Jehová. Ri pixaʼ riʼ xkojkitoʼ rchë jnan xtuʼän qawäch chqä rchë ma xtjeʼ ta chʼaʼoj chqawäch; ya riʼ xtbʼanö chë jontir xtqajowalaʼ qiʼ chqä xtqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chkij nkʼaj chik (Is. 11:9). ¡Kan jun jaʼäl kʼaslemal qayoʼen chqawäch apü! Y we röj xtqanmaj rtzij Jehová, ma xa xuʼ ta jun 100, 200 o 300 jnaʼ xtqkʼaseʼ, xa kan majun bʼëy chik xtqkäm ta (Sal. 37:29; Juan 3:16).

8. Rma xquʼ rij ri kʼaslemal ri ma xtkʼis ta, ¿achkë rbʼanik xtoʼ ya riʼ jun misionero? (Judas 20, 21).

⁸ We majun bʼëy nqamestaj ta ri kʼaslemal qayoʼen chqawäch apü, röj ma xtqayaʼ ta qa Dios tapeʼ xa bʼa chkë na kʼayewal xtqaqʼaxaj (taskʼij rwäch Judas 20, 21). Ri qayoʼen chqawäch apü xtqrtoʼ chqä rchë ma xtqaʼän ta ri ma nqä ta chwäch Jehová. Kʼo jun qachʼalal achï, ri kan kʼïy chik jnaʼ oknäq misionero chlaʼ África, kan kʼïy mul xkʼatzin xqʼät riʼ rchë ma xuʼän ta jun ri ma nqä ta chwäch Jehová. Ryä xuʼij: «Taq xqʼax chi nwäch chë rkʼë jbʼaʼ ma xtinwïl ta ri kʼaslemal ri ma xtkʼis ta, xinyaʼ chi nwäch ntäj nqʼij rchë ma nbʼän ta ri ma ütz ta chqä xinkʼutuj ntoʼik che rä Jehová. Rkʼë rtoʼik ryä, xikowin xinqʼät wiʼ rchë ma xinbʼän ta ri ma ütz ta».

«JONTIR ÜTZ XTTEL CHAWÄCH»

9. ¿Achkë kʼayewal xerqʼaxaj David chpan rkʼaslemal?

⁹ David xok jun ütz qʼatöy tzij. Ryä chqä xeruʼän bʼix, xqʼojoman, xok soldado chqä profeta. Y kan kʼïy kʼayewal xerqʼaxaj. Ryä kan kʼïy jnaʼ xrewaj riʼ pa taq jül rma xanmäj äl chwäch ri itzel qʼatöy tzij Saúl. Y, taq ryä xok qʼatöy tzij, xkʼatzin xanmäj äl chik jmul rchë ma xkamsäx ta, rma Absalón, ri rkʼajol, xrajoʼ xmäj qa rqʼatbʼäl tzij. Ye kʼa tapeʼ xerqʼaxaj kʼayewal chqä kʼo ma ütz ta xeruʼän, ryä xnmaj rtzij Dios kʼa taq xkäm. Jehová xuʼij chë David kan nuʼän wä ri nqä chwäch ryä. Rma riʼ kan ütz chë röj nqasmajij ri naʼoj xeryaʼ David (Hech. 13:22; 1 Rey. 15:5).

10. ¿Achkë rma David xyaʼ rnaʼoj Salomón?

¹⁰ Tqatzʼetaʼ ri xuʼij David che rä Salomón, ri rkʼajol chqä ri xtkanaj qa pa rkʼexel ryä chpan rqʼatbʼäl tzij. Jehová xchaʼ re kʼajol reʼ rchë nuʼän jun templo akuchï ri winäq xkekowin xtkiyaʼ rqʼij Jehová (1 Crón. 22:5). Ye kʼa Salomón kʼo wä kʼayewal xkerïl. Tqatzʼetaʼ achkë rnaʼoj xyaʼ David.

11. ¿Achkë xuʼij David che rä Salomón, y achkë rbʼanik kan xbʼanatäj ri xuʼij ryä che rä? (1 Reyes 2:2, 3; keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹¹ ¿Achkë xuʼij David che rä Salomón? (Taskʼij rwäch 1 Reyes 2:2, 3). David xuʼij che rä rkʼajol chë, we ryä xtnmaj rtzij Jehová, jontir ütz xttel chwäch. Y kan kʼïy jnaʼ ke riʼ xuʼän (1 Crón. 29:23-25). Salomón xuʼän jun jaʼäl templo, xertzʼibʼaj jojun libros chpan le Biblia chqä xertzʼibʼaj jojun capítulos chpan nkʼaj chik libros ri ye kʼo chpan le Biblia. Kan ye kʼïy winäq xkitamaj chë ryä kowan rnaʼoj chqä rbʼeyomal (1 Rey. 4:34). Ye kʼa achiʼel xuʼij David, we Salomón nunmaj rtzij Jehová, jontir ütz xttel chwäch. Ye kʼa taq ryä ya xbʼä rjnaʼ, xa xyaʼ kiqʼij nkʼaj chik dioses. Jehová ma xqä ta chwäch ri xuʼän Salomón, rma riʼ ma xyaʼ ta chik rnaʼoj rchë kan pa rbʼeyal nuqʼät tzij pa kiwiʼ ri israelitas chqä rchë ütz rnaʼoj nuʼän kikʼë (1 Rey. 11:9, 10; 12:4).

12. ¿Achkë nqatamaj qa chkij ri naʼoj xeryaʼ David?

¹² ¿Achkë nqatamaj qa röj? Ri nqanmaj tzij xtuʼän chë jontir ütz xttel chqawäch (Sal. 1:1-3). Kantzij na wä chë Jehová ma xtyaʼ ta qabʼeyomal chqä ma xtuʼän ta chë xttamatäj qawäch achiʼel xuʼän rkʼë Salomón. Ye kʼa we röj nqanmaj rtzij, xtyaʼ qanaʼoj rchë yë ri ütz xtqachaʼ xtqaʼän (Prov. 2:6, 7; Sant. 1:5). Ri naʼoj ryaʼon qa ryä chpan Rchʼaʼäl nqrtoʼ rchë nqatzʼët na achkë samaj xtqaʼän, achkë qestudios xtjeʼ, achoq chrij ütz nqkʼastan wä chqä achkë rbʼanik kʼo chë nqatzʼët ri päq. We yeqasmajij ri naʼoj yeryaʼ Jehová chqë, ma xtqakanuj ta qa kʼayewal chqij (Prov. 2:10, 11). Xkejeʼ ütz qamigos chqä xtqatamaj achkë nkʼatzin nqaʼän rchë kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän rkʼë qafamilia.

13. ¿Achkë xuʼän ya Carmen rchë kiʼ rkʼuʼx xuʼän pa rkʼaslemal?

¹³ Ya Carmen, ri kʼo Mozambique, nuquʼ wä chë, we jun winäq nrajoʼ njeʼ jontir ri nkʼatzin che rä chqä kiʼ rkʼuʼx nuʼän pa rkʼaslemal, nkʼatzin nbʼä pa universidad. Rma riʼ ryä xbʼä pa universidad rchë xtjoj riʼ chrij kiyakik jay. Ryä xuʼij: «Kan xqä chi nwäch ri najin wä ntamaj, ye kʼa kowan wä ntiempo nresaj chqä kowan wä yikos. Kʼo qʼij yinok wä pan escuela a las 7 y media nmaqʼaʼ y yinel wä kʼa las 6 tqaqʼij. Kwest wä nuʼän chi nwäch yibʼä pa qamoloj chqä eqal eqal ma jnan ta chik xuʼän nwäch rkʼë Jehová. Xinnaʼ chë achiʼel ta yïn rsamajel ye kaʼiʼ ajaw» (Mat. 6:24). Ya Carmen xchʼö rkʼë Jehová chrij ri najin nbʼanatäj rkʼë chqä xkanuj rnaʼoj chpan qa publicaciones. ¿Achkë utzil xrïl rma xuʼän riʼ? Ryä nuʼij: «Nteʼ chqä jojun qachʼalal ri kan jnan rbʼanon kiwäch rkʼë Jehová, xkiyaʼ ütz taq naʼoj chwä, rma riʼ xinyaʼ qa ri universidad y xinksaj nkʼaslemal rchë xinbʼän rsamaj Jehová. Ya riʼ xirtoʼ rchë yë ri ütz xinchaʼ xinbʼän pa nkʼaslemal. Kan kiʼ nkʼuʼx nnaʼon rma xinbʼän riʼ».

14. Rkʼë ri xqatzʼët qa, ¿achkë naʼoj xkiyaʼ Moisés chqä David chkë ri xekʼoxan kichë?

¹⁴ Moisés chqä David nkajoʼ wä Jehová chqä kitaman wä chë nkʼatzin nkinmaj rtzij. Taq xa jbʼaʼ wä chik nrajoʼ rchë yekäm, ryeʼ xkiʼij chkë ri xekʼoxan kichë chë tkikʼamaʼ kinaʼoj chkij chqä chë ma tkiyaʼ ta qa Jehová. Ryeʼ chqä xkiʼij chkë chë, we nkiyaʼ qa Jehová, ryä ma kiʼ ta chik rkʼuʼx xtuʼän kikʼë chqä ma xtkïl ta chik ri rtzjun chkë. Ri naʼoj xkiyaʼ re kaʼiʼ achiʼaʼ reʼ, kan kowan chqä yekʼatzin pa qaqʼij röj komä. Kʼïy jnaʼ chrij riʼ, jun chik achï, ri xyaʼ chqä rqʼij Jehová, xuʼij chë nkʼatzin nqanmaj rtzij Dios chqä ma nqayaʼ ta qa ryä.

«MAJUN TA CHIK JUN NBʼANÖ CHWÄ CHË MÁS KIʼ NKʼUʼX NNAʼ»

15. ¿Achkë xuʼän chqä achkë xtzʼët ri apóstol Juan chpan rkʼaslemal?

¹⁵ Ri apóstol Juan kan kowan xajowäx rma Jesús (Mat. 10:2; Juan 19:26). Ryä xbʼä rkʼë Jesús rchë xkitzjoj ri ütz taq rtzjol chkë ri winäq, xtzʼët ri milagros xeruʼän chqä xjeʼ rkʼë taq xtäj poqän. Juan xjeʼ rkʼë Jesús taq xkamsäx y xtzʼët taq xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ. Chqä xtzʼët achkë rbʼanik más winäq xkinmaj chrij Jesús pa naʼäy siglo. Xtzʼët taq xchapatäj pä ri congregación chqä taq xtzjöx yän ri ütz taq rtzjol «chwäch jontir Rwachʼlew» (Col. 1:23).

16. ¿Achkë winäq kilon utzil rma ri wuj ri xertzʼibʼaj Juan?

¹⁶ Taq Juan ya riʼj wä chik, xksäx rma Jehová rchë xertzʼibʼaj jojun libros chpan le Biblia. Ryä xtzʼibʼaj «ri xkʼut Dios chwäch Jesucristo» (Apoc. 1:1). Chqä xtzʼibʼaj ri wuj Juan chqä primera, segunda y tercera de Juan. Ri rox rcarta xtzʼibʼaj äl che rä Gayo, jun cristiano ri kan achiʼel ta rkʼajol xtzʼët (3 Juan 1). Chpan ri tiempo riʼ, rkʼë jbʼaʼ Juan kan kʼïy chik cristianos yertoʼon chqä kan achiʼel ta ralkʼwal ye rtzʼeton. Ri xtzʼibʼaj qa re achï reʼ kan kowan rkʼuqbʼan kikʼuʼx rtzeqelbʼëy Jesús kʼa pa qaqʼij komä.

17. Rkʼë ri nuʼij 3 Juan 4, ¿achkë nbʼanö chë jun winäq kiʼ rkʼuʼx nuʼän?

¹⁷ ¿Achkë xtzʼibʼaj Juan? (Taskʼij rwäch 3 Juan 4). Juan xuʼij chë ri winäq ri nkinmaj rtzij Dios kan kiʼ kikʼuʼx nkiʼän. Taq ryä xtzʼibʼaj ri rox rcarta, ye kʼo jojun najin wä nkikʼüt tzʼukün taq naʼoj chqä najin wä yekijäch ri cristianos. Ye kʼa jojun chik najin wä yekismajij ri kantzij taq naʼoj. Ryeʼ nkinmaj wä rtzij Jehová chqä nkismajij wä rpixaʼ ryä (2 Juan 4, 6). Re cristianos reʼ ma xa xuʼ ta xkiʼän chë Juan kiʼ rkʼuʼx xuʼän, xa xkiʼän chqä chë Jehová kiʼ rkʼuʼx xuʼän kikʼë (Prov. 27:11).

18. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ri xtzʼibʼaj qa Juan?

¹⁸ ¿Achkë naʼoj nqatamaj qa röj? Ri nqanmaj rtzij Dios nuʼän chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän (1 Juan 5:3). Röj kan kiʼ qakʼuʼx nqaʼän taq nqatamaj chë Jehová kiʼ rkʼuʼx qkʼë. Ryä kan ütz nutzʼët taq röj ma nqaqʼäj ta rtzij chqä taq nqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan Rchʼaʼäl (Prov. 23:15). Chqä, ri ye kʼo rkʼë ryä chlaʼ chkaj, kan kiʼ chqä kikʼuʼx nkiʼän (Luc. 15:10). Y röj chqä kan kiʼ qakʼuʼx nqaʼän taq nkʼaj chik qachʼalal ma nkiqʼäj ta rtzij Jehová, y más taq kʼo kʼayewal nkiqʼaxaj o kʼo mak nkikʼüt pä kiʼ chkiwäch (2 Tes. 1:4). Taq xtchup rwäch jontir ri itzelal kʼo komä, röj kan jaʼäl xtqanaʼ rma xqanmaj rtzij Jehová.

19. ¿Achkë xuʼij jun qachʼalal ixöq chrij ri toʼïk nuyaʼ chkë nkʼaj chik? (Keʼatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁹ Jun ri nbʼanö chqë chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän, ya riʼ taq nqakʼüt ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chkiwäch nkʼaj chik. Ya Raquel, ri kʼo República Dominicana, nunaʼ chë majun achoq rkʼë nqajnamaj wä ri samaj yaʼon qa pa qaqʼaʼ, rma röj nqkowin nqatzjoj chkë nkʼaj chik chrij ri nimaläj qaDios ri nqayaʼ rqʼij. Ryä nuʼij reʼ chkij ri winäq ri yertoʼon pä rchë nkiyaʼ rqʼij Jehová: «Ma yikowin ta nbʼij achkë nnaʼ taq ntzʼët chë westudiantes nkajoʼ Jehová, nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij chqä kʼo nkijäl pa kikʼaslemal rchë nkiʼän ri nqä chwäch ryä. Jontir ri xkʼatzin xenbʼän rchë xentjoj, ma njunmatäj ta rkʼë ri achkë nnaʼ taq ntzʼët jontir ri kibʼanon pä ryeʼ».

TQASMAJIJ RI XKIʼIJ RI OXIʼ ACHIʼAʼ RI XEQATZJOJ QA

20. ¿Achkë xkiʼän Moisés, David y Juan ri ya riʼ chqä nqaʼän röj?

²⁰ Moisés, David chqä Juan kan ojer chik riʼ xejeʼ, y ri rbʼanik kikʼaslemal ri winäq pa kitiempo ryeʼ, ma jnan ta rkʼë rbʼanik qakʼaslemal röj komä. Tapeʼ ke riʼ, kʼïy chkë ri xkiʼän ryeʼ ya riʼ chqä nqaʼän röj. Ryeʼ xkiyaʼ rqʼij ri kʼaslïk Dios, y röj chqä ke riʼ nqaʼän. Achiʼel xkiʼän ryeʼ, röj chqä nqchʼö rkʼë Jehová, nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij chqä nqakʼutuj qatoʼik chqä qanaʼoj che rä. Y, achiʼel xkiʼän re oxiʼ achiʼaʼ reʼ, röj chqä qayaʼon chwäch qan chë Jehová nuyaʼ utzil pa kiwiʼ ri winäq ri nkinmaj rtzij.

21. ¿Achkë utzil xtkïl ri winäq ri xtkismajij ri naʼoj xkiyaʼ Moisés, David chqä Juan?

²¹ Rma riʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqasmajij ri naʼoj xkiyaʼ re oxiʼ achiʼaʼ reʼ chqä tqabʼanaʼ ri nuʼij Jehová chqë. We xtqaʼän riʼ, jontir ri xtqaʼän pa qakʼaslemal kan ütz xttel chqawäch chqä kan kʼïy tiempo xtqkʼaseʼ. Nqaʼij riʼ rma majun bʼëy chik xtqkäm ta (Deut. 30:20). Chqä kan kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän rma xtqaʼän chë ri Qatat kʼo chkaj, ri kan nuʼän ri nutzüj, kan kiʼ rkʼuʼx xtuʼän qkʼë. ¡Ri utzil xtyaʼ ryä pa qawiʼ chqawäch apü kan sbʼläj kʼïy! (Efes. 3:20).