¿Achkë nqatamaj qa chkipan ri kaʼiʼ wuj ri xerutzʼibʼaj qa Pedro?

1. ¿Achkë samaj xyaʼ Jehová che rä Pedro?

RI APÓSTOL Pedro kan kʼïy junaʼ xyaʼ ruqʼij Jehová, xjeʼ rkʼë Jesús taq xtzjoj ruchʼaʼäl Dios, xchäp rutzjoxik ruchʼaʼäl Dios chkë ri ma ye judíos ta chqä xok jun chkë ri molaj ukʼwäy bʼey. Ye kʼa ma xa xuʼ ta ya riʼ xuʼän. Chkipan ri junaʼ 62 kʼa 64, Dios xksaj rchë xerutzʼibʼaj kaʼiʼ wuj chpan le Biblia: 1 chqä 2 Pedro. Ri apóstol Pedro xrajoʼ chë re kaʼiʼ wuj reʼ xkerutoʼ ri cristianos taq ryä kamnäq chik (2 Ped. 1:12-15).

2. ¿Achkë rma nqaʼij chë ri kaʼiʼ ruwuj Pedro kan pa ruqʼijul xetzʼibʼäx?

² Ri apóstol Pedro xerutzʼibʼaj re kaʼiʼ wuj reʼ chpan jun tiempo ri akuchï ri cristianos kan kowan wä nchʼpü kikʼuʼx kimä ri kʼayewal (1 Ped. 1:6). Ye kʼo wä jojun achiʼaʼ najin wä nkikʼüt tzʼukün taq naʼoj chkiwäch ri cristianos chqä nkiʼij wä chë ma xajan ta naʼän ri ma ütz ta (2 Ped. 2:1, 2, 14). Chqä, ri cristianos ri ye kʼo wä Jerusalén ya xtkitzʼët wä ri qʼij ri «xtchup ruwäch ronojel», ntel chë tzij, ri qʼij taq xtchup ruwäch ri tinamït chqä ri templo kimä ri soldados aj Roma (1 Ped. 4:7). Kantzij na wä chë ri kaʼiʼ ruwuj Pedro kowan xerutoʼ ri cristianos rchë xekiköchʼ ri kʼayewal chqä rchë xtkiköchʼ ri kʼayewal ri petenäq chkij.b

3. ¿Achkë rma nkʼatzin nqanukʼuj kiwäch ri wuj ri xerutzʼibʼaj qa Pedro?

³ Tapeʼ Pedro chkë ri cristianos pa naʼäy siglo xerutzʼibʼaj wä ri ruwuj, Jehová xeruyaʼ qa chpan Ruchʼaʼäl rchë röj kʼo ütz taq naʼoj nqatamaj qa chkipan (Rom. 15:4). Röj chqä yoj kʼo chkikojöl winäq ri kikʼwan jun tzʼil kʼaslemal chqä yeqaqʼaxaj kʼayewal ri nkiʼän chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqayaʼ ruqʼij Jehová. Chqä, petenäq jun nüm kʼayewal chqij ri más nüm chwäch ri kʼayewal xkïl ri cristianos pa naʼäy siglo taq xchup ruwäch Jerusalén chqä ri templo. Rma riʼ ri kaʼiʼ wuj ri xerutzʼibʼaj Pedro nkikʼüt ütz taq naʼoj chqawäch ri xkojkitoʼ rchë ma xtqamestaj ta chë ruqʼij Jehová ya xtbʼeqä, rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik chqä rchë kan kowan xkeqajoʼ ri qachʼalal. Re naʼoj reʼ chqä xkerutoʼ ri ukʼwäy taq bʼey rchë kan ütz xkekichajij rusamajelaʼ Dios.

MA TQAMESTAJ TA CHË RUQʼIJ JEHOVÁ YA XTBʼEQÄ

4. ¿Achkë rkʼë jbʼaʼ xtbʼanö chë xa kaʼiʼ chik qakʼuʼx xtqaʼän chrij ri nqanmaj? (2 Pedro 3:3, 4).

⁴ Kan ye kʼïy winäq ma nkinmaj ta ri nuʼij le Biblia chrij ri xtbʼanatäj chqawäch apü. Rma röj kan kʼïy chik junaʼ qatzjon pä chë ya xtchup ruwäch jontir ri itzelal, rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun winäq ri itzel nkinaʼ chqë yetzeʼen chqij rma riʼ chqä nkiʼij chë majun bʼëy xtbʼanatäj ta riʼ (taskʼij ruwäch 2 Pedro 3:3, 4). We nqïl jun winäq chutzjoxik le Biblia ri ke riʼ nuʼij chqë, o jun qachiʼil pa qasamaj o jun qachʼalal pa qachoch, rkʼë jbʼaʼ xa kaʼiʼ chik qakʼuʼx xtqaʼän chrij ri nqanmaj. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtbʼanatäj ta riʼ? Tqatzʼetaʼ ri xuʼij qa Pedro.

5. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtikʼo ta qakʼuʼx xtqayoʼej ri qʼij taq xtchup ruwäch ri itzelal? (2 Pedro 3:8, 9).

⁵ Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo jojun winäq nkiquʼ achkë rma Jehová majanä tchüp ruwäch jontir ri itzelal. Ye kʼa Pedro kʼo jun xuʼij ri kan kowan rejqalen. Ryä xnataj chqë chë ri rubʼanik nqatzʼët röj ri tiempo ma junan ta rkʼë ri rubʼanik nutzʼët Jehová (taskʼij ruwäch 2 Pedro 3:8, 9). Mil junaʼ chqawäch röj xa jun qʼij chwäch Jehová. Chqä, ryä ma nikʼo ta rukʼuʼx nyoʼen y ma nrajoʼ ta chë kʼo ta jun nchup ruwäch. Ye kʼa ri ruqʼij ryä kantzij xtbʼeqä; ya riʼ ri qʼij taq xtchup ruwäch jontir ri itzelal. ¿Tapeʼ chë kan jun spanïk nqanaʼ röj rma nqkowin nqaksaj ri tiempo ri kʼo na chqawäch rchë nqatzjoj le Biblia chkë jontir winäq?

6. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë ma nqamestaj ta chë ruqʼij Jehová ya xtbʼeqä? (2 Pedro 3:11, 12).

⁶ Pedro xuʼij chqë chë nkʼatzin ma nqamestaj ta chë ruqʼij Jehová ya xtbʼeqä (taskʼij ruwäch 2 Pedro 3:11, 12). ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? We ütz nuʼän chqawäch, ütz chë ronojel qʼij nqaquʼ rij ri kʼaslemal ri xtqïl chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew. Taquʼ rij ri qʼij taq xtajiqʼaj ri jaʼäl ruxlaʼ yaʼ xtjeʼ, taq xtatäj jaʼäl taq rukïl wäy, taq xkeʼakʼül ri awachʼalal ri ye kamnäq äl chqä taq xkeʼaqʼalajsaj chkiwäch ri winäq ri xejeʼ ojer achkë rubʼanik xetzʼaqät ri profecías. Ri naquʼ rij riʼ xkaturtoʼ rchë ma xtamestaj ta chë ruqʼij Jehová ya xtbʼeqä chqä chë yoj kʼo chik chpan ri rukʼisbʼäl taq qʼij. Rma qataman chik achkë xtbʼanatäj chqawäch apü, ma xtqayaʼ ta qʼij chë ri tzʼukün taq naʼoj yebʼix nkiʼän chqë chë xa kaʼiʼ chik qakʼuʼx nqaʼän (2 Ped. 3:17).

MA TQAXIʼIJ TA QIʼ CHKIWÄCH RI NKʼAJ CHIK

7. ¿Achkë xtbʼanatäj we röj xa nqaxiʼij qiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik?

⁷ Röj qataman chë ruqʼij Jehová ya xtbʼeqä. Rma riʼ nqajoʼ nqatzjoj chkë ri winäq chkij ri utziläj taq rutzjol chrij Ruqʼatbʼäl tzij ryä. Ye kʼa kʼo mul rkʼë jbʼaʼ ma chaq bʼaʼ ta nuʼän chqawäch nqaʼän riʼ. ¿Achkë rma? Rma nqaxiʼij qiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik. Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë Pedro ri aqʼaʼ taq xqʼat tzij pa ruwiʼ Jesús. Pedro ma xuʼij ta chë ryä jun chkë rutzeqelbʼëy Jesús chqä oxiʼ mul xuʼij chë ma retaman ta ruwäch (Mat. 26:69-75). Ye kʼa taq xqʼax ri tiempo, ryä ma xxiʼij ta chik riʼ chkiwäch ri winäq chqä xuʼij reʼ: «Ma tixiʼij ta iwiʼ chwäch ri achoq chwäch nkixiʼij wä kiʼ ryeʼ chqä ma tchʼpü ta ikʼuʼx» (1 Ped. 3:14). Ri xuʼij qa ryä nukʼüt chqawäch chë röj chqä nqkowin ma nqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik.

8. ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik? (1 Pedro 3:15).

⁸ ¿Achkë xtqtoʼö rchë ma xtqaxiʼij ta qiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik? Pedro xuʼij: «Tikʼutuʼ chë chiwäch rïx kan kʼo ruqʼij ri Cristo, ri Iwajaw» (taskʼij ruwäch 1 Pedro 3:15). Jun rubʼanik nqaʼän riʼ ya riʼ nqchʼobʼon chrij ri uchqʼaʼ kʼo pa ruqʼaʼ Jesús, ri Qaqʼatöy Tzij. We rït nawajoʼ natzjoj le Biblia che rä jun winäq ye kʼa xa naxiʼij awiʼ, taquʼ rij ri Qaqʼatöy Tzij. Jun tzʼetbʼäl. Taquʼ chë ryä najin nuqʼät tzij chlaʼ chkaj chqä kan pa millón ángeles ye kʼo rkʼë. Y ma tamestaj ta chë ryä xyaʼöx «jontir uchqʼaʼ ri kʼo chkaj chqä ri kʼo chwäch le Ruwachʼlew» pa ruqʼaʼ chqä chë ronojel qʼij xtjeʼ awkʼë «kʼa taq xtbʼekʼis ronojel» (Mat. 28:18-20). Pedro nuʼij chë nkʼatzin nqaquʼ achkë xtqaʼij che rä xa bʼa achkë winäq ri xtbʼanö kʼutunïk chqë. ¿Nawajoʼ rït natzjoj le Biblia pan asamaj, pan escuela o xa bʼa akuchï yït kʼo wä? We ke riʼ, taquʼ ajän xtaʼän riʼ chqä achkë xtatzjoj. Takʼutuj awchqʼaʼ che rä Jehová chqä tayaʼ chwäch awan chë ryä xkaturtoʼ pä rchë ma xtaxiʼij ta awiʼ chkiwäch ri nkʼaj chik (Hech. 4:29).

«KAN TIWAJOWALAʼ IWIʼ CHIWÄCH»

9. ¿Ajän xkʼüt Pedro chë ma xajowan ta? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁹ Pedro xtamaj achkë riʼ ri nakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chë yeʼawajoʼ. Ryä kʼo wä rkʼë Jesús taq xuʼij: «Nyaʼ re jun kʼakʼakʼ pixaʼ reʼ chiwä: tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch; achiʼel wä yixinjowan pä rïn, ke riʼ chqä tibʼanaʼ rïx, tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch» (Juan 13:34). Ye kʼa jbʼaʼ chrij riʼ, Pedro xa xxiʼij riʼ chkiwäch ri nkʼaj chik y ma xwaʼ ta chik kikʼë ri ma ye judíos ta. Ri apóstol Pablo xuʼij chë Pedro xa kaʼiʼ rupaläj xuʼän (Gál. 2:11-14). Pedro xnmaj rutzij Pablo y xjäl runaʼoj. Chkipan ri kaʼiʼ wuj ri xerutzʼibʼaj qa, ryä xuʼij chë ma xa xuʼ ta nkʼatzin yeqajoʼ ri qachʼalal, xa kan nkʼatzin chqä nqakʼüt chë yeqajoʼ.

10. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xkeqajoʼ ri qachʼalal? (1 Pedro 1:22).

¹⁰ Pedro xuʼij chë röj nkʼatzin nqakʼüt chë kantzij yeqajoʼ ri qachʼalal (taskʼij ruwäch 1 Pedro 1:22). Nqaʼän riʼ taq nqasmajij jontir ri naʼoj qataman pä chrij Dios, y jun chkë ri naʼoj riʼ ya riʼ chë «Dios ma yeruchaʼ ta ri winäq» (Hech. 10:34, 35). We röj xa yeqachaʼ qachʼalal yeqajoʼ, ma najin ta nqasmajij ri xuʼij qa Jesús chrij ri rubʼanik nkʼatzin nqajoʼ qiʼ. Kantzij na wä chë ye kʼo jojun qachʼalal más junan rubʼanon qawäch kikʼë, achiʼel xbʼanatäj rkʼë Jesús kikʼë jojun chkë rutzeqelbʼëy (Juan 13:23; 20:2). Ye kʼa Pedro nnataj chqë chë röj nkʼatzin yeqajoʼ jontir qachʼalal kan achiʼel nkajoʼ kiʼ kaʼiʼ ri kan kichʼalal kiʼ (1 Ped. 2:17).

11. ¿Achkë ntel chë tzij ri tzij «kan rkʼë ronojel iwan tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch»?

¹¹ Pedro xyaʼ re naʼoj reʼ: «Kan rkʼë ronojel iwan tiwajowalaʼ iwiʼ chiwäch». Re tzij reʼ ntel chë tzij yeqajoʼ ri winäq ri rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy kʼayewal nuʼän chqawäch yeqajoʼ. Jun tzʼetbʼäl. ¿Achkë nqanaʼ röj we jun qachʼalal kʼo jun ma ütz ta nuʼän o nuʼij chqë? Rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy ma ütz ta qanaʼoj xtqaʼän rkʼë rma kan xtqajoʼ xtqatzolij rukʼexel che rä. Ye kʼa ri naʼoj riʼ ma nqä ta chwäch Jehová, achiʼel xuʼij Jesús che rä Pedro (Juan 18:10, 11). Ri apóstol Pedro xuʼij: «Ma titzolij ta rukʼexel ri nkiʼän o ri nkiʼij ri nkʼaj chik chiwä. Pa rukʼexel riʼ, xa kan tikʼutuj utzil pa kiwiʼ» (1 Ped. 3:9). We rït kan rkʼë ronojel awan yeʼawajoʼ ri nkʼaj chik, kan ütz anaʼoj xtaʼän kikʼë, yajün taq kʼo jun ma ütz ta xtkiʼän chawä.

12. a) We kan rkʼë ronojel qan yeqajoʼ ri qachʼalal, ¿achkë más xtqaʼän? b) ¿Achkë nuʼij ri video Cuidemos nuestra valiosa unidad chë nkʼatzin nqaʼän?

¹² Chpan ri naʼäy ruwuj, Pedro chqä xuʼij «tiwajowalaʼ iwiʼ chkiwäch». We röj nqjowan ma xa xuʼ ta jmul xtqkyun, xa kan xtqkyun xa bʼa jaruʼ mul xtkʼatzin (1 Ped. 4:8). Taq Pedro xtzʼibʼaj reʼ, rkʼë jbʼaʼ xnatäj che rä achkë xkʼüt Jesús chwäch chrij ri naküy jun winäq. Taq Pedro xuʼij che rä Jesús chë ma xtkʼewaj ta xtküy 7 mul jun winäq, rkʼë jbʼaʼ xquʼ chë kan ütz runaʼoj najin nuʼän. Ye kʼa Jesús xuʼij che rä chë nkʼatzin nuküy 77 mul jun winäq, ntel chë tzij, xa bʼa jaruʼ mul xtkʼatzin. Y ya riʼ chqä nkʼatzin nqaʼän röj (Mat. 18:21, 22). ¿Kʼayewal nuʼän chawäch rït nasmajij re naʼoj reʼ? We ke riʼ, ma kakos ta. Rma jontir röj, ri rusamajelaʼ Jehová, xa kʼo qa mak chqij, kʼo mul kʼayewal nuʼän chqawäch nqkyun. Ye kʼa ¿achkë ütz naʼän rït? Ri kʼo más ruqʼij ya riʼ naʼän jontir ri kʼo pan aqʼaʼ rchë naküy jun qachʼalal chqä rchë nasöl ri kʼayewal ri xawïl rkʼë.c

UKʼWÄY TAQ BʼEY, KEʼICHAJIJ RUSAMAJELAʼ JEHOVÁ

13. ¿Achkë rma ri ukʼwäy taq bʼey rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chkiwäch nkijäm kiwäch rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal?

¹³ Kantzij na wä chë Pedro majun bʼëy xmestaj ta ri xuʼij Jesús che rä taq xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ: «Keʼayuqʼuj ri taq nkarneʼl» (Juan 21:16). We rït yït ukʼwäy bʼey, ataman chë nkʼatzin naʼän re samaj reʼ chqä. Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ kʼayewal nuʼän chawäch najäm awäch rchë naʼän riʼ. Ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkitzʼët achkë rubʼanon ki-familia, nkiyaʼ ri nkʼatzin chkë chqä yekitoʼ rchë junan nuʼän kiwäch rkʼë Jehová. Chqä, nkʼatzin yeʼel chutzjoxik le Biblia, nkitjoj kiʼ rchë yojkitjoj pa qamoloj chqä rchë yekiyaʼ tzijonem chkipan ri qanimamoloj. Ye kʼo chqä jojun yetoʼon kikʼë ri Comités de Enlace con los Hospitales o rkʼë ri Departamento Local de Diseño y Construcción. Kantzij na wä chë ri ukʼwäy taq bʼey kan kʼïy kisamaj kʼo.

14. ¿Achkë rma ri ukʼwäy taq bʼey nkajoʼ yekichajij rusamajelaʼ Jehová, y achkë xketoʼö? (1 Pedro 5:1-4).

¹⁴ Pedro xuʼij reʼ chkë nkʼaj ukʼwäy taq bʼey: «Keʼichajij ri qachʼalal ri ye achiʼel rukarneʼl Dios» (taskʼij ruwäch 1 Pedro 5:1-4). Röj qataman chë ri ukʼwäy taq bʼey yekajoʼ ri qachʼalal chqä nkajoʼ yekichajij. Ye kʼa rkʼë jbʼaʼ kʼo mul nkinaʼ chë ma yekowin ta nkiʼän ri samaj riʼ rma kan kʼïy kisamaj kʼo o kowan ye kosnäq. We ke riʼ nanaʼ rït, ¿achkë ütz naʼän? Taʼij che rä Jehová achkë nanaʼ. Pedro xuʼij: «We kʼo jun nuʼän utzil chkë ri nkʼaj chik, tbʼanaʼ riʼ achiʼel nuʼän jun winäq ri kan nkʼatzin ruchqʼaʼ Dios che rä» (1 Ped. 4:11). Rkʼë jbʼaʼ ri qachʼalal najin nkiqʼaxaj jun kʼayewal ri majun ta rusolik chpan re tiempo reʼ. Ye kʼa tnatäj chawä chë Jesucristo, ri utziläj ukʼwäy bʼey, más xtkowin xkerutoʼ chawäch rït; ryä xtuʼän riʼ komä chqä chqawäch apü. Ri nrajoʼ Jehová chkë ri ukʼwäy taq bʼey ya riʼ chë ryeʼ yekajoʼ ri qachʼalal, yekichajij chqä nkiyaʼ qa jun utziläj tzʼetbʼäl chkiwäch.

15. ¿Achkë nuʼän jun ukʼwäy bʼey rchë yerutoʼ ri qachʼalal? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁵ William, ri kan kʼïy chik junaʼ oknäq pä ukʼwäy bʼey, nuʼij chë kan kowan ruqʼij yebʼechʼaʼëx ri qachʼalal. Taq xchapatäj ri COVID-19, ryä chqä ri nkʼaj chik ukʼwäy taq bʼey ri ye kʼo chpan ru-congregación xkiʼij chë kan kowan ruqʼij chë ronojel semanas yekichʼaʼej äl ri qachʼalal ri ye kʼo chpan ki-grupo. ¿Achkë rma? Ryä nuʼij: «Ye kʼïy qachʼalal xa kiyonïl ye kʼo pa kachoch, y rkʼë jbʼaʼ kan chaq bʼaʼ yepë itzel taq chʼobʼonïk pa kijolon». Taq jun qachʼalal kʼo jun kʼayewal najin nuqʼaxaj, William nuyaʼ ruxkïn che rä rchë nutamaj achkë nkʼatzin che rä y achkë nbʼanö che rä chë nchʼpü rukʼuʼx. Chrij riʼ, ryä nukanuj jun naʼoj rchë nutoʼ ri qachʼalal riʼ, rkʼë jbʼaʼ jun video chpan qa-sitio pa internet. William nuʼij: «Pa qaqʼij komä, kan kowan nkʼatzin yetoʼöx qachʼalal. Röj nqatäj qaqʼij rchë yeqatoʼ ri winäq rchë nkitamaj ruwäch Jehová. Ke riʼ chqä nkʼatzin nqaʼän kikʼë rusamajelaʼ ryä, nkʼatzin yeqachajij rchë ma yeʼel ta qa chpan rutinamit».

TQAYAʼ QʼIJ CHË JEHOVÁ NQRTJOJ

16. ¿Achkë rubʼanik nqasmajij ri xqatamaj qa chkipan ri kaʼiʼ ruwuj Pedro?

¹⁶ Chpan re tjonïk reʼ xa xuʼ xqatamaj qa jojun naʼoj ri nkikʼüt qa ri kaʼiʼ ruwuj Pedro chqawäch. Rkʼë jbʼaʼ rït xatzʼët chë kʼo jun naʼoj nkʼatzin nasmajij más. Jun tzʼetbʼäl, ¿nawajoʼ naquʼ más rij ri jaʼäl kʼaslemal ri xtqïl chwäch ri kʼakʼakʼ Ruwachʼlew? ¿Ayaʼon chawäch natzjoj le Biblia pan asamaj, pan escuela o xa bʼa akuchï yït kʼo wä? ¿Aquʼun achkë nkʼaj chik rubʼanik xkakowin xtakʼüt chkiwäch qachʼalal chë yeʼawajoʼ? Y, we rït yït ukʼwäy bʼey, ¿ayaʼon chawäch yeʼatoʼ rusamajelaʼ Dios rkʼë ronojel awan? We taq naquʼ rij riʼ natzʼët chë kʼo jun naʼoj ma najin ta nasmajij, ma kabʼison ta. Tnatäj chawä chë «ri Ajaw kan ütz runaʼoj» chqä chë ryä xkaturtoʼ pä (1 Ped. 2:3). Ri apóstol Pedro nuʼij reʼ chqë: «Dios […] xkixurtjoj rchë xkixkowin xtiʼän ri samaj xtyaʼ pan iqʼaʼ. Ryä xtbʼanö chë kuw xkixpaʼeʼ, ryä xtyaʼö iwuchqʼaʼ, ryä xtbʼanö chë majun ta xtslon iwchë» (1 Ped. 5:10).

17. ¿Achkë utzil xtqïl we ma xtqkos ta chqä xtqayaʼ qʼij chë Jehová nqrtjoj?

¹⁷ Kʼo jmul, Pedro xnaʼ chë ma taqäl ta chrij njeʼ rkʼë Jesús (Luc. 5:8). Ye kʼa, rkʼë rutoʼik Jehová chqä Jesús, ryä xok jun chkë ri utziläj taq rutzeqelbʼëy Cristo. Rma ryä xuʼän riʼ, xyaʼöx qʼij che rä rchë xok chpan Ruqʼatbʼäl Tzij Jesucristo, ri Qajaw chqä Qakolonel (2 Ped. 1:11). ¡Riʼ kan jun nüm spanïk! We rït ma yakos ta, achiʼel xuʼän Pedro, y nayaʼ qʼij chë Jehová yaturtjoj, xtyaʼöx akʼaslemal ri majun bʼëy xtkʼis ta; xtyaʼöx chawä ri ayoʼen rma akʼuqbʼan akʼuʼx chrij, ntel chë tzij, xkakolotäj (1 Ped. 1:9).