Tabʼanaʼ chë yë Jehová ntok Awabʼäj

1. Rkʼë ri nuʼij Salmo 18:46, ¿achoq rkʼë xjnamäx wä Jehová rma David?

RÖJ yoj kʼo chpan jun tiempo ri akuchï kan chaq kʼo yeqïl pa qakʼaslemal. Rma riʼ, kan kowan nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx nqatamaj chë nqkowin nqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ pä. Chpan ri jun qa tjonïk xqatzʼët chë Jehová ya riʼ ri kʼaslïk Dios chqä chë ronojel mul nrajoʼ nqrtoʼ pä. Ronojel mul ri nuyaʼ pä qatoʼik, röj nqayaʼ más chwäch qan chë «Jehová kan kʼäs», achiʼel xuʼij David chpan Salmo 18:46 (taskʼij rwäch). Ye kʼa taq David xuʼij yän ya riʼ, ryä xuʼij «Wabʼäj» che rä Jehová. ¿Achkë rma xjnamaj ri kʼaslïk Dios rkʼë jun abʼäj ri majun ta rkʼaslemal?

2. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Chpan re tjonïk reʼ xtqatamaj achkë rma le Biblia nuʼij chë Jehová achiʼel jun abʼäj y achkë nqatamaj qa röj chrij riʼ. Chqä xtqatzʼët achkë rbʼanik nqaʼän chë Jehová achiʼel ta ntok Qabʼäj röj. Y pa rkʼisbʼäl, xtqatzʼët kʼïy rbʼanik ri nqkowin nqakʼän qanaʼoj chrij ryä.

¿ACHKË RMA LE BIBLIA NUʼIJ CHË JEHOVÁ ACHIʼEL JUN ABʼÄJ?

3. ¿Achkë rma le Biblia nuksaj ri tzij abʼäj? (Tatzʼetaʼ ri achbʼäl).

³ Le Biblia nujnamaj Jehová rkʼë jun abʼäj rchë nqʼax chqawäch jojun chkë ri naʼoj ye kʼo rkʼë ryä. Ojer qa, taq rsamajelaʼ Jehová xkiyaʼ rqʼij ryä rma ri jaʼäl taq naʼoj ye kʼo rkʼë, ryeʼ xkiʼij chë ryä achiʼel jun abʼäj. Ri naʼäy texto ri nuʼij chë Jehová ya riʼ «ri Abʼäj» ya riʼ Deuteronomio 32:4. Chrij riʼ, taq Ana xchʼö rkʼë Jehová, ryä xuʼij ya reʼ: «Majun ta chik jun abʼäj achiʼel qaDios» (1 Sam. 2:2). Habacuc xuʼij «Wabʼäj» che rä Jehová (Hab. 1:12). Ri xtzʼibʼan ri Salmo 73 xuʼij ya reʼ chrij Dios: «Ya riʼ ri abʼäj ri nchajin wan» (Sal. 73:26). Chqä, kan yë Jehová xbʼin chë yë ryä ri «Abʼäj» (Is. 44:8). Qtzjon chkij oxiʼ naʼoj ri ye kʼo rkʼë ryä ri nkiʼän che rä chë ntok achiʼel jun abʼäj y tqatzʼetaʼ achkë rbʼanik nqaʼän chë yë ryä ntok «Qabʼäj röj» (Deut. 32:31).

4. ¿Achkë rma nqaʼij chë Jehová achiʼel jun abʼäj ri akuchï ütz nqatoʼ wä qiʼ? (Salmo 94:22).

⁴ Jehová nqrtoʼ chqä nqrchajij. Taq najin jun nüm jöbʼ, jun winäq ütz nutoʼ riʼ chpan jun cueva o chuxeʼ jun nüm abʼäj. Ke riʼ chqä röj. Taq yeqaqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal pa qakʼaslemal, ütz nqatoʼ qiʼ rkʼë Jehová (taskʼij rwäch Salmo 94:22). Ryä nqrchajij chqä nuʼij chqë chë ri kʼayewal yeqïl komä xa xkekʼis. Y chqawäch apü, ryä xtresaj jontir ri nbʼanö chqë chë nqatäj poqän o nchʼpü qakʼuʼx (yojmayon) (Ezeq. 34:25, 26).

5. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë nqatoʼ qiʼ rkʼë Jehová?

⁵ Jun rbʼanik nqatoʼ qiʼ rkʼë Jehová ya riʼ taq nqchʼö rkʼë. Taq nqaʼän riʼ, ryä nqrtoʼ pä rchë ma nchʼpü ta chik qakʼuʼx (majun chik nqamäy ta), y ya riʼ nbʼanö chë kan jaʼäl nunaʼ qan chqä ma nqquʼü ta chik (Filip. 4:6, 7). Tqatzʼetaʼ ri xbʼanatäj rkʼë Artiom, jun qachʼalal ri xyaʼöx pacheʼ xa rma nuyaʼ rqʼij Dios. Ryä xkʼatzin xköchʼ jontir ri xbʼan che rä rma jun achï ri nsamäj pa qʼatbʼäl tzij. Ri achï riʼ nuʼän wä kʼutunïk che rä chqä nuqasaj wä rqʼij. Ri qachʼalal riʼ xuʼij: «Ronojel wä mul ri nbʼan kʼutunïk chwä, rïn kowan wä nxiʼij wiʼ. [...] Ronojel mul xinbʼij che rä Jehová chë kirtoʼ pä rchë ma nxiʼij ta chik wiʼ chqä chë tyaʼ pä nnaʼoj. Rïn ma xinqʼäj ta rtzij Dios tapeʼ ri achï riʼ xkanuj rbʼanik rchë xkʼöt nchiʼ [...]. Chi nwäch rïn, Jehová xok achiʼel jun tzʼaq ri xirchajij».

6. ¿Achkë rma ronojel mul ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová? (Isaías 26:3, 4).

⁶ Jehová kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij. Achiʼel jun nüm abʼäj o jun nüm jyuʼ ma yeslon ta akuchï ye kʼo wä, Jehová ronojel mul kʼo pä chriʼ rchë nqrtoʼ pä. Röj ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ryä, rma yë ryä «ri Abʼäj ri ronojel mul xtjeʼ» (taskʼij rwäch Isaías 26:3, 4). Rma ryä ronojel mul kʼo, kan xtuʼän ri rtzjun chqë, ronojel mul xtqrkʼoxaj taq xtqchʼö rkʼë y xtyaʼ ri toʼïk ri nkʼatzin chqë. Chqä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ryä rma majun bʼëy yeryaʼ ta qa ri nkiyaʼ rqʼij ryä (2 Sam. 22:26). Majun bʼëy xtmestaj ta ri samaj nqaʼän y ronojel mul xtyaʼ rajäl rkʼexel chqë rma riʼ (Heb. 6:10; 11:6).

7. ¿Achkë nqrtoʼ wä nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

⁷ Jun chik rbʼanik nqaʼän chë Jehová achiʼel ta ntok Qabʼäj, ya riʼ taq nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij ryä rkʼë ronojel qan. Röj qataman chë kʼo ütz nqïl pa qakʼaslemal we nqanmaj rtzij ryä, yajün taq najin nqaqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal (Is. 48:17, 18). Y, ronojel mul ri nqatzʼët achkë rbʼanik nqrtoʼ pä Jehová, más nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij. We xtqaʼän riʼ, xtqkowin xkeqaköchʼ ri kʼayewal ri rkʼë jbʼaʼ ma xtqkowin ta xtqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch xa ta ryä ma ta nqrtoʼ pä. Kʼo mul, kʼo kʼayewal yeqïl ri akuchï majun ta chik jun nkowin nyaʼö qatoʼik, ye kʼa nqʼalajin chqawäch chë Jehová ronojel mul kʼo pä chriʼ rchë nqrtoʼ pä. Jun qachʼalal, ri Vladímir rbʼiʼ, xuʼij: «Ri tiempo ri xinnaʼ chë más naqaj xijeʼ rkʼë Dios, ya riʼ taq xikʼwäx kimä ri policías pa jun jay ri akuchï xkʼatzin xinyoʼej achkë xtbʼan wkʼë. Chriʼ xkʼatzin xinkʼuqbʼaʼ más nkʼuʼx chrij Jehová rma xa nyonïl wä yïn kʼo chqä majun ta wä achkë yikowin nbʼän rchë yinel äl chriʼ».

8. ¿Achkë utzil nqïl rma Jehová ma nujäl ta rnaʼoj chqä ri nuquʼ nuʼän? (Salmo 62:6, 7).

⁸ Jehová ma nujäl ta rnaʼoj chqä ri nuquʼ nuʼän. Achiʼel jun nüm abʼäj chqä jun nüm jyuʼ ma yeslon ta, Jehová chqä ma nujäl ta rnaʼoj chqä ri nuquʼ nuʼän (Mal. 3:6). Taq Adán y Eva xemakun, Jehová ma xjäl ta ri rchʼobʼon nuʼän pa kiwiʼ ri winäq. Ri apóstol Pablo xuʼij chë Jehová «ma nujäl ta rtzij» (2 Tim. 2:13). Reʼ ntel chë tzij chë, tapeʼ xa bʼa achkë na yebʼanatäj o xa bʼa achkë na nkiʼän ri nkʼaj chik, ryä majun bʼëy xtjäl ta rnaʼoj, ri rchʼobʼon nuʼän chqä rpixaʼ. Ri nqatamaj jontir reʼ nqrtoʼ rchë nqayaʼ chwäch qan chë ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä taq xkeqaqʼaxaj kʼayewal chqä chë xtuʼän jontir ri rtzjun chqë (taskʼij rwäch Salmo 62:6, 7).

9. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xqʼaxaj ya Tatiana?

⁹ Jun chik ri xtqtoʼö rchë xtqatzʼët Jehová achiʼel jun abʼäj ri ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij, ya riʼ majun bʼëy nqamestaj ta ri naʼoj ye kʼo rkʼë chqä achkë rchʼobʼon nuʼän pa rwiʼ Rwachʼlew chqä pa kiwiʼ ri winäq. Ya reʼ rkʼë jbʼaʼ nqrtoʼ rchë ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx taq yeqaqʼaxaj nmaʼq taq kʼayewal (Sal. 16:8). Ya riʼ xbʼanatäj rkʼë ya Tatiana. Rma ryä nuyaʼ rqʼij Jehová, ri qʼatbʼäl tzij xqʼät tzij pa rwiʼ chqä ma xyaʼ ta chik qʼij che rä rchë xel äl pa rachoch. Ryä xuʼij: «Xkiʼän chwä chë xikanaj qa nyonïl. [...] Pa naʼäy, kan kʼayewal xuʼän chi nwäch y kan kʼïy mul xibʼison». Ri xuʼän ryä ya riʼ xquʼ rij achkë rchʼobʼon nuʼän Jehová pa kiwiʼ ri winäq, y xqʼalajin chwäch achkë rma kan kʼo rqʼij chë ryä nuköchʼ ri kʼayewal riʼ; ya riʼ xbʼanö che rä chë ma kan ta xchʼpü chik rkʼuʼx chqä xköchʼ ri kʼayewal riʼ. Ryä xuʼij: «Taq xinbʼän riʼ, xnatäj chwä chë najin nqʼaxaj ri kʼayewal riʼ rma nwajoʼ Jehová chqä nwajoʼ nbʼän ri nqä chwäch ryä. Ya riʼ yirtoʼon rchë ma kan ta kowan nquʼ rij ri najin nqʼaxaj».

10. ¿Achkë ütz naʼän komä rchë naʼän chë Jehová achiʼel ta ntok Awabʼäj?

¹⁰ Xa jbʼaʼ chik apü, xkepë más kʼayewal chqij ri akuchï xtkʼatzin xtqakʼuqbʼaʼ más qakʼuʼx chrij Jehová. Rma riʼ, kan komä nkʼatzin nqayaʼ chwäch qan chë ryä ronojel mul xtyaʼ ri nkʼatzin chqë rchë xkeqaköchʼ ri kʼayewal chqä rchë ma xtqaqʼäj ta rtzij. ¿Achkë xkatoʼö rït rchë xtayaʼ ya riʼ chwäch awan? Ri xkatoʼö ya riʼ naskʼij ri xkiqʼaxaj rsamajelaʼ Dios ri xejeʼ ojer chqä ri kiqʼaxan qachʼalal pa qaqʼij komä. Kachʼobʼon chrij riʼ y tatzʼetaʼ achkë rbʼanik Jehová ronojel mul rkʼutun chkiwäch rsamajelaʼ chë ryä achiʼel jun abʼäj ri akuchï ütz nkitoʼ wä kiʼ. Ya riʼ xkaturtoʼ rït rchë naʼän chë Jehová achiʼel ta ntok Awabʼäj.

TQAKʼAMAʼ QANAʼOJ CHRIJ JEHOVÁ

11. ¿Achkë rma ütz nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Ri ütz nkiyaʼ chkiwäch nkiʼän ri kʼojolaʼ»).

¹¹ Xqatzʼët yän jojun naʼoj ri ye kʼo rkʼë Jehová ri nkiʼän chë ütz nqajnamaj ryä rkʼë jun abʼäj. Komä xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë yejeʼ chqä ri naʼoj riʼ qkʼë röj. Taq más xtqatäj qaqʼij rchë xtqakʼän qanaʼoj chrij Jehová, más xtqkowin xkeqatoʼ qachʼalal pa congregación. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri xbʼanatäj rkʼë Pedro. Ryä Simón wä rbʼiʼ, ye kʼa Jesús xuʼij Cefas che rä (ya reʼ xa jnan rkʼë nqaʼij Pedro y ntel chë tzij «abʼäj») (Juan 1:42). Jesús xuʼij ya riʼ rchë xkʼüt chë Pedro kan xtkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri cristianos chqä xkertoʼ rchë kuw xkepaʼeʼ chkiwäch ri kʼayewal. Le Biblia chqä nuʼij chë ri ukʼwäy taq bʼey ye achiʼel «rmujal jun mamaʼ abʼäj» ri yerchajij qachʼalal pa congregación (Is. 32:2). Ye kʼa, jontir röj nqkowin nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová y nq·ok achiʼel ta abʼäj chkiwäch qachʼalal ri akuchï ütz nkitoʼ wä kiʼ (Efes. 5:1).

12. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë yeqatoʼ qachʼalal?

¹² Keʼatoʼ ri nkʼaj chik. We qachʼalal nkiqʼaxaj kʼayewal rma jun qʼeqäl jöbʼ, jun nüm slonel o rma jun chʼaʼoj, rkʼë jbʼaʼ ütz nqaʼij chkë chë ütz yekanaj qa chqachoch. Chpan re «rkʼisbʼäl taq qʼij» reʼ, ri kʼayewal xa más najin yenmatäj. Rma riʼ, xtkʼatzin xtqatolaʼ más qiʼ chqawäch (2 Tim. 3:1). Jun chik rbʼanik yeqatoʼ qachʼalal ya riʼ nqakanuj rbʼanik rchë nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx. Jun tzʼetbʼäl. Nqkowin ütz kikʼulik nqaʼän chkë qachʼalal taq yeʼapon pa Salón del Reino, y ke riʼ nqtoʼon rchë jontir kiʼ kikʼuʼx nkiʼän chqä nkinaʼ chë yejowäx pa congregación. Röj yoj kʼo chkikojöl winäq ri kan itzel kinaʼoj nkiʼän kikʼë ri nkʼaj chik. Rma riʼ, taq qachʼalal yeʼapon pa qaSalón, nqajoʼ nqakʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqä nqakʼüt chkiwäch chë yeqajoʼ.

13. ¿Achkë ütz nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey rchë yekitoʼ qachʼalal? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹³ Ri ukʼwäy taq bʼey yekowin yekitoʼ qachʼalal ri najin nkiqʼaxaj kʼayewal. Jun tzʼetbʼäl. Taq nbʼanatäj jun qʼeqäl jöbʼ, jun nüm slonel o taq jun qachʼalal nkʼatzin nbʼä rkʼë doctor, ryeʼ chanin nkitzʼët achkë rbʼanik yekitoʼ qachʼalal riʼ. Chqä nkiksaj le Biblia rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼaj chik. We qachʼalal kitaman chë jun ukʼwäy bʼey kan ütz rnaʼoj nuʼän kikʼë, nqʼax chwäch ri nkinaʼ ryeʼ chqä nuyaʼ rxkïn chkë, ma kʼayewal ta xtuʼän chkiwäch xtkikʼutuj kitoʼik che rä. Ri naʼoj riʼ nkiʼän chë qachʼalal nkinaʼ chë yejowäx chqä ma kan ta kʼayewal xtuʼän chkiwäch xtkismajij jun naʼoj ri xtyaʼ ri ukʼwäy bʼey riʼ chkë, ri resan pä chpan le Biblia (1 Tes. 2:7, 8, 11).

14. ¿Achkë rbʼanik nqakʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chë ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqij?

¹⁴ Tabʼanaʼ chë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chawij. Kantzij na wä chë jontir röj nqajoʼ chë ri nkʼaj chik nkikʼutuj kitoʼik chqë, y más taq yeqʼax chpan nmaʼq taq kʼayewal (Prov. 17:17). ¿Achkë ütz nqaʼän rchë ri nkʼaj chik nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqij? Ütz nqatäj qaqʼij rchë nqakʼän qanaʼoj chrij Jehová ronojel qʼij, y nqaʼän riʼ taq nqaʼän ri nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chqä nqapon ri hora bʼin chqë o ri qabʼin qa (Mat. 5:37). Chqä, we nqatzʼët chë jun qachʼalal nkʼatzin rtoʼik, ütz nqaʼij che rä chë nqajoʼ nqatoʼ. Y, we nyaʼöx jun samaj pa qaqʼaʼ, tqatjaʼ qaqʼij rchë nqaʼän che rä kan achiʼel xbʼix chqë.

15. ¿Achkë utzil nkïl qachʼalal pa congregación taq ri ukʼwäy taq bʼey kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij?

¹⁵ Ri ukʼwäy taq bʼey ri kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij, nkiʼän chë qachʼalal pa congregación nkïl kʼïy utzil. Jun tzʼetbʼäl, taq jun ukʼwäy bʼey nuʼän chë ri qachʼalal ri ye kʼo chpan rgrupo nkinaʼ chë yekowin nkiskʼij taq kʼo jun nkʼatzin chkë, nuʼän chqä chë ryeʼ nkinaʼ chë najin yechajïx. Taq ri ukʼwäy taq bʼey ma nkikʼewaj ta yekitoʼ qachʼalal, ri qachʼalal nkinaʼ chë yejowäx. Taq ryeʼ yë ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia o ri ye kʼo chpan qapublicaciones nkiksaj rchë nkiyaʼ kinaʼoj qachʼalal, ri qachʼalal kan nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij. Ke riʼ chqä nbʼanatäj taq ma nkesaj ta rtzjol ri ntzjöx chkë chqä taq nkiʼän ri nkiʼij.

16. ¿Achkë utzil nqïl taq ronojel mul nqaʼän ri nuʼij Jehová, y achkë utzil nkïl ri nkʼaj chik taq nqaʼän riʼ?

¹⁶ Ronojel mul tabʼanaʼ ri nuʼij Jehová. Röj kʼo ütz xtqakʼüt qa chkiwäch ri nkʼaj chik we ronojel mul nqanmaj rtzij Jehová chqä yeqasmajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia taq kʼo jun nqachaʼ nqaʼän. We röj nqatjoj qiʼ chrij le Biblia chqä nqaʼän más kuw che rä qakʼuqbʼäl kʼuʼx, ronojel qʼij ri yeqʼax más xtqayaʼ chwäch qan chë ma xtqayaʼ ta qʼij chë kʼo jun nbʼanö chqë chë xtq·el qa chpan rtinamit Dios. Xtqʼalajin chqawäch achkë naʼoj ma kikʼwan ta kiʼ rkʼë rbʼanik nchʼobʼon Jehová y ma xkeqanmaj ta ri naʼoj riʼ (Efes. 4:14; Sant. 1:6-8). Chqä, ri nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij Jehová chqä chrij ri rtzjun chqë nqrtoʼ rchë ma kan ta nchʼpü qakʼuʼx taq yeyaʼöx ma ütz ta taq rtzjol chqë (Sal. 112:7, 8). Y, nqkowin chqä yeqatoʼ qachʼalal ri rkʼë jbʼaʼ najin nkiqʼaxaj kʼayewal (1 Tes. 3:2, 3).

17. ¿Achkë xketoʼö ri ukʼwäy taq bʼey rchë yekitoʼ qachʼalal rchë nkikʼuqbʼaʼ más kikʼuʼx chrij Jehová?

¹⁷ Ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkiqʼät kiʼ rkʼë ri yekiʼän pa kikʼaslemal, nkʼatzin nqʼax chkiwäch achkë riʼ ri ütz chqä ri ma ütz ta, nkiquʼ kij ri nkʼaj chik chqä kan pa rbʼeyal nkiʼän che rä jontir ri yekiʼän pa kikʼaslemal. Taq ryeʼ yekikʼüt naʼoj «ri kan ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chkij», yetoʼon rchë qachʼalal pa congregación ma kan ta nchʼpü kikʼuʼx kimä ri kʼayewal chqä nkikʼuqbʼaʼ más kikʼuʼx chrij Jehová (Tito 1:9; 1 Tim. 3:1-3). Taq kʼo ütz nkikʼüt qa chkiwäch ri nkʼaj chik chqä yekichʼaʼej y yekichajij ri publicadores, yekitoʼ ryeʼ rchë ronojel mul yeʼapon pa qamoloj, rchë nkitzjoj Rchʼaʼäl Dios chqä rchë nkitjoj kiʼ chrij le Biblia pa kiyonïl. Y, taq ri qachʼalal yekïl kʼayewal ri nuʼän chkë chë nchʼpü kikʼuʼx, ryeʼ nkinataj chkë chë ronojel mul nkʼatzin nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová chqä chrij ri rchʼobʼon nuʼän.

18. ¿Achkë rma nqajoʼ nqayaʼ rqʼij Jehová chqä nqjelun más rkʼë? (Tatzʼetaʼ chqä ri recuadro «Jun rbʼanik rchë nqjelun rkʼë Jehová»).

¹⁸ Komä ke xeqatzʼët jojun chkë ri jaʼäl taq naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová, nqaʼij chqä ri xuʼij David. Ryä xuʼij: «Tyaʼöx rqʼij Jehová, ri Wabʼäj» (Sal. 144:1). Jehová ya riʼ jun Dios ri ronojel mul ütz nqakʼuqbʼaʼ qakʼuʼx chrij. Chpan jontir qakʼaslemal, yajün taq xtbʼä qajnaʼ, ryä ronojel mul xtqrtoʼ pä rchë jnan xtuʼän qawäch rkʼë. Rma riʼ, kan rkʼë ronojel qan nqkowin nqaʼij: «Yë ryä Wabʼäj» (Sal. 92:14, 15).