Osteoporosis—Ang ‘Daling Malugti nga Bukog’ nga Sakit
“Ang osteoporosis maoy usa ka sakit diin ang gidaghanon sa tisyu sa bukog menos na kaayo nga ang mga bukog daling malisa sa gamay kaayong puwersa. Ang tawo nga may osteoporosis malisahan ug pulso sa kamot o bat-ang gikan sa pagkatumba diha sa yelo o malisahan ug gusok gikan sa mahigugmaong gakos. . . . Sa pagkatinuod, ang gidaghanon sa tisyu sa bukog menos na kaayo nga mabali sa tawo ang taludtod sa yanong pagdala sa timbang sa lawas.”—“Osteoporosis—A Guide to Prevention & Treatment,” ni John F. Aloia, M.D.
NAG-ANTOS ka ba sa osteoporosis? Kining pagnipis sa bukog nga sakit komon sa mga babaye nga human na ug menopos. Bisan pa, kini mahimong motungha sa mas batan-on pang kababayen-an ug kalalakin-an. Sumala sa U.S. National Institutes of Health, apektado sa osteoporosis ang “mga 15-20 ka milyong tawo sa Tinipong Bansa.” Matag tuig sa Tinipong Bansa, ang osteoporosis maoy responsable sa duolan sa 1.3 ka milyong pagkalisa sa mga tawong nag-edad ug 45 ug mas gulang pa. Kini mobalor ug $3.8 bilyones matag tuig.
Ang Health Tips, usa ka publikasyon sa California Medical Education and Research Foundation, nag-ingon: “Bisan pag ang mga simtoma sa osteoporosis ilabinang makita sa mga tigulang na, ang proseso nga nagpahuyang sa mga bukog sa aktuwal magsugod sa 30-40 ang edad una pa mahitabo ang unang pagkalisa. Iniglapas sa edad nga 35 ang bukog sa mga lalaki ug babaye magsugod sa pagkahugka. Samtang ang mga bukog mas magkagaan ug magkanipis, mas madali na ang pagkalisa ug dugay nga maayo tungod kay ang lawas dili na makapormag bag-ong bukog nga mas madali kay sa mahimo niini kaniadto. Ang tinuod nga hinungdan sa osteoporosis wala pa matugkad, apan ang kakulang ug calcium ug bitamina D diha sa pagkaon, ang pagmenos sa gidaghanon sa estrogen diha sa mga babaye ug pagkakulang ug ehersisyo mahimong makaamot sa pag-ugmad niini.”
Ang librong Understanding Your Body—Every Women’s Guide to a Lifetime of Health nag-ingon nga ang usa sa komong mga simtoma nga nalangkit sa menopos mao ang pagkawala sa kusog sa bukog. Kini nag-ingon: “Ang osteoporosis, sa literal hugka nga mga bukog, maoy komon ug hinungdanong suliran sa panglawas sa mga babaye human sa menopos.”
Ang mga panukiduki nagsugyot nga ang osteoporosis mahimong mapugngan ug matambalan. Ang mga paagi sa pagsanta sa osteoporosis maoy pagtino nga ang lawas adunay hustong gidaghanong calcium uban sa bitamina D, nga hinungdanon aron masuhop ang calcium. Laing paagi sa pagsanta sa osteoporosis mao ang regular nagadalag-bug-at nga ehersisyo, sama sa paglakaw o jogging.
Si Dr. Carol E. Goodman miingon diha sa Geriatrics: “Ang mga ehersisyo nga nagabag-o sa postura sa lawas ug nagapalig-on kinahanglang maoy ireseta—ug kita kinahanglang partikular niini nga mga reseta sama sa atong pagkapartikular may kalabotan sa mga tambal nga ginareseta. Ang maayong programa sa ehersisyo alang sa usa ka edarang pasyenteng may osteoporosis daling masabtan, sayon nga himoon, ug luwas sa peligro.”
Bisan tuod ang osteoporosis dili matambalan, aduna nay mabatonan nga bag-ong mga tambal alang niini. Dugang pa, kini mahimong masanta pinaagi sa hustong nutrisyon, igong ehersisyo, ug alang sa ubang mga tawo, hormone replacement therapy. Aron mahimong mas epektibo pa, kining mga paagiha kinahanglang himoon una pa magsugod pagkahugka ang bukog ug kinahanglang ipadayon sa tibuok nga kinabuhi.
[Kahon sa panid 17]
Depensa Batok sa Osteoporosis
1. Calcium
2. Bitamina D
3. Sidlak sa adlaw
4. Maayong postura sa lawas
5. Pag-amping sa bukobuko
6. Ehersisyo
7. Dili pagtabako
[Kahon sa panid 17]
Calcium Diha sa Komong mga Pagkaon
Calcium sa Pagkaon (miligramos)
Nonfat nga gatas, 1 ka tasa 300
Cheddar nga keso, 1-inch cube 130
Yogurt, 1 ka tasa 300
Karneng baka, manok, isda, 6 onsas 30-80
Linatang salmon, 3 onsas 170
Pan, mga lusok, kan-on, 1 ka tasa 20- 50
Tofu (tokwa), 4 onsas 150
Mga almond, 1⁄2 ka tasa 160
Mga walnut, 1⁄2 ka tasa 50
Broccoli, 1 ka tungkay 150
Spinach, 1 ka tasa 200
Mga dahon sa turnip, 1 ka tasa 250
Kadaghanan sa ubang mga utanon, 1 ka tasa 40-80
Mga aprikot, binulad, 1 ka tasa 100
Mga date, kinuhaag liso, 1 ka tasa 100
Rhubarb, 1 ka tasa 200
Kadaghanan sa ubang mga prutas, 1 ka tasa 20-70
Gikan sa Understanding Your Body, ni Felicia Stewart, Gary Stewart, Felicia Guest, ug Robert Hatcher, panid 596.
[Kapsiyon sa panid 17]
Ang Pipila ka Hinungdan nga Peligrosong Maugmad ang Osteoporosis
Napanunod nga mga Hinungdan
Babaye
Dili itom
May kaliwat nga taga-Amihanang Uropa
Putig pamanit
Niwang
Mubo (lima ka tiil duha ka pulgada o ubos pa)
Estilo-sa-Kinabuhi nga mga Hinungdan
Sidlak sa adlaw sa gawas, walay tulo ka oras sa usa ka semana
Menos ug calcium nga diyeta
Daghag caffeine ug/o phosphate nga diyeta
Mga Tambal
Mga antacid nga adunay aluminum
Thyroid o levothyroxine
Steroid (cortisone)
Dilantin (dugayng pagtomar)
Furosemide (pangpakusog sa pag-ihi)
Medikal nga mga Problema
Sayo o ahat nga menopos
Amenorrhea (walay regla)
Anorexia nervosa
Hyperthyroidism (sobra ka aktibong thyroid)
Sakit sa rinyon o mga bato
Diabetes
Kulang ug lactase (lawas dili moangay ug gatas)
Sakit sa pagkalibang (colitis, ileitis)
Alkoholismo
Pag-ilaid sa banig o walay lihoklihok kapin sa tulo ka semana
Rayuma gumikan sa arthritis