Ang Daghag-Gamit nga Chitenge

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NAMIBIA

ANG chitenge​—nahibalo ka ba kon unsa kana? Kon makagahin ka ug panahon, tana mobiyahe ta ug kadiyot paingon sa usa ka Aprikanhong balangay ug tan-awa ang daghag-gamit nga chitenge diha sa trabaho ug paglingawlingaw.

Ang balangay nga atong duawon mao ang Rundu, Namibia. Mohunong una ta sa puliki nga tiyanggihan. Ang mga babaye nga sadyag mga panagway nanghangyo, namalit, namaligya, o mihunong lang aron makig-estorya. Apan tan-awa pag-ayo, ug mamatikdan nimo nga halos silang tanan nagsul-ob ug usa ka lahi nga matang sa sinina, usa ka tapis nga nailhang chitenge.

Ang de hilo nga chitenge maoy duha ka metros ang gitas-on ug usa ka metros ug tunga ang gilapdon ug adunay daghan kaayong lainlaing mga bulok ug disenyo. Ang pipila gidayandayanan ug mga hulagway sa mga mananap, ug ang uban, sa mga tawo ug mga talan-awon.

Sunod, duawon nato ang pipila ka taga-balangay diha sa ilang hapsay pagkahimong lapok ug inatopag pawod nga mga pinuy-anan. Ang mga babaye puliki sa ilang mga buluhaton​—nga nagkahig sa balas sa atubangan sa ilang panimalay o naghaling sa kalayo alang sa pagkaon sa pamilya. Ang uban nagsul-ob lamang ug chitenge, niining panahona gibitad sa itaas ug gitapis sa dughan ingong usa ka matang sa bata. Sa dihang ang mga babaye magsinina na​—tingali magsul-ob ug blusa ug saya​—ilang itapis ang chitenge sa ilang mga bat-ang aron dili mahugawan ang ilang saya samtang maglakaw sila sa abogon nga mga dalan sa balangay.

Namatikdan ba nimo kanang madanihong batan-ong babaye? Iyang gisapid ang usa ka chitenge​—ang tibuok duha ka metros niana​—ngadto sa usa ka makuti ug matahom nga turban. Ug matikdi kon sa unsang paagi gidala niya ang iyang bata. Naghigot siyag laing chitenge ingong sambilay ug gihigot kana sa usa sa iyang mga abaga. Ang iyang bata malipayon kaayo nga dad-on niining paagiha sa likod ni Mama. Kon mosugod siya sa paghilak, bitaron lamang niya ang sambilay sa iyang atubangan ug magpasuso o maghupay kaniya samtang nagpadayon siya sa paglakaw.

Tingali nakita usab nimo siya nga nagbugkos sa iyang salapi diha sa eskina sa iyang tapis​—usa ka kombenyenteng puyo. Human siya makapamalit, iyang badbaron ang reserbang chitenge, magbutang sa mga utanon diha niana, hanas nga magbugkos sa panapton, ug maglukdo sa panapton aron dad-on kana sa balay.

Inigsulod niya sa iyang balay, makita nimo ang ubang mamugnaong kagamitan niining daghag-gamit nga panapton. Sa atubangan sa matag pultahan nagbitay ang sanag ug kolor nga chitenge. Ingon sa imong makita, walay bungbong sa sulod. Usa ka sukod sa pisi ang gihigot gikan sa usa ka tumoy sa balay ngadto sa laing tumoy, ug upat ka chitenge ang gibitay niana, nga nagbahin sa sala gikan sa katulganan.

Ang nag-abiabi kanato nagbutang sa iyang mga utanon ug nakaamgo nga wala na siyay sugnod. Sa wala pa siya moadto sa kalibonan aron sa pagtigom ug usa ka bugkos nga sugnod, tinoon niya nga aduna siyay lain pang chitenge nga dad-on. Human makapangahoy, gamiton niya ang chitenge sa pagbugkos sa tanang kahoy. Unya kuhaon niya ang laing chitenge ug hugot nga magsapid niana ngadto sa usa ka baga, samag donat nga lingin, nga iyang ipatong sa iyang ulo. Magsilbi kining maayo kaayong luko sa dihang lukdohon niya ang dakong bugkos sa kahoy ug magdala niana balik sa balay.

Human mobukal ang giluto sa atong higala, nakahukom siya nga may panahon pa siya sa pagduaw ug makadiyot sa iyang mga silingan. Samtang siya nagsulti ug nagkompas, gibukhad niya ang iyang chitenge sa yuta nga sama sa habol ug nagpahiluna sa iyang bata diha niana. Iyang gibalosan ang iyang inahan ug malipayong pahiyom samtang gihatagan niya siyag lipak nga kaduladulaan.

Sa wala madugay ang among higala kinahanglang mobiya aron susihon ang giluto. Apan ang langit mikisdom, ug sa kalit lang misugod pag-ulan. Wala mabalaka, gikugos niya ang iyang bata sa usa ka bukton ug mapaagihong nagpandong sa chitenge. Nga gipandong nila ang iyang dihadihang payong, mopauli siya sa balay sa pagsusi sa iyang giluto.

Saya, bata, puyo, bag alang sa pinalit nga pagkaon, luko, habol, payong, kargahanan sa bata, turban​—ang mga gamit sa chitenge daw walay kataposan ug pamatuod sa pagkamamugnaon niining mga Aprikano.

[Mga hulagway sa panid 23]

Ang “chitenge” adunay daghang kagamitan: ingong bugkos sa sugnod, usa ka sambilay nga kargahan sa bata, usa ka matahom nga turban, usa ka buloknong habol