Usa ka Bata nga Ginganlag Kabos
DIHA sa usa ka gamayng baryo sa Aprika, usa ka tawong ginganlag Okot ug ang iyang asawa, si Matina, nalipay sa dihang natawo ang ilang unang anak, nga usa ka babaye. Ang mga paryente ug mga higala mibiyahe ngadto sa baryo sa pagdalag mga gasa ug sa pagpahayag sa ilang paglaom nga makabaton kining bataa ug taas ug malipayong kinabuhi.
Nagkalisodlisod ug timawa ang kinabuhi sa magtiayon. Nagtikad sila ug usa ka gamayng parsela nga yuta, ug ang ilang balay, nga diha niana nanganak si Matina, maoy blokeng ginama sa lapok nga tinukod nga salagsag ang atop. Determinado sila nga magkugig trabaho aron mas masayon ang mga butang alang sa ilang kamagulangang anak nga dili sama sa ilang naagoman. Agig pahinumdom kanila niining tumonga, ilang ginganlan ang ilang anak nga babaye nga Acan, nga nagkahulogang “Kabos Ako.”
Unsay anaa sa umaabot alang kang Acan? Kon ang iyang kinabuhi mahisama sa sumbanan sa kadaghanan diha sa iyang nasod, siya hayan dili gayod makakat-on sa pagbasa ug pagsulat. Inigkahamtong, kon siya makakita ug trabaho, tingali ang iyang kita mosobra lamag gamay sa $190 matag tuig. Ug diha sa iyang nasod, ang gitas-on sa kinabuhi maoy 42 ka tuig lamang.
Ang kahimtang ni Acan dili talagsaon. Sa halos 6 bilyones ka tawo sa yuta, ang kita sa duolan sa 1.3 bilyones dili moabot ug $370 sa usa ka tuig. Sa aberids diha sa mga nasod nga sapian ang kita maoy $21,598 matag tawo. Matag adlaw, 67,000 pa ang miduyog sa panonpanon sa mga kabos, mga 25 milyones matag tuig. Ang kadaghanan nagpuyo sa nagakaugmad nga kalibotan—sa Aprika, Asia, ug Latin Amerika. Apan bisan diha sa sapiang mga nasod, adunay panagsang hugpong sa kakabos. Ug 7 sa 10 sa kabos sa kalibotan maoy mga babaye.
Ang kadaghanan sa mga tawo dili gayod makaikyas sa grabeng kakabos. Gihikawan sila niini sa ilang labing pangunang mga panginahanglan—pagkaon, sapot, ug puloy-anan. Kuhaan usab sila niini sa ilang kagawasan, dignidad, edukasyon, ug maayong panglawas. Ang World Health Organization nag-ingon: “Ang kakabos adunay malaglagong impluwensiya sa matag ang-ang sa tawhanong kinabuhi, gikan sa yugto sa pagsamkon ngadto sa lubnganan. Magduyog kini sa labing makamatay ug masakit nga mga balatian nga mohatag ug malisod nga pagkinabuhi ngadto sa tanan nga nag-antos gikan niana.”
Apan dili ba miarang-arang man ang sukdanan sa pagkinabuhi diha sa nagakaugmad nga mga nasod? Sa pipila, oo. Sa daghan pang uban, wala. Ang magasin sa tawhanong kaugmaran nga Choices naghubit sa ideya nga “ang kabos hapit nang makaapas” ingong ‘usa ka makuyaw nga kabakakan.’ Hinunoa, kini nag-ingon: “Kita nagkinabuhi diha sa usa ka kalibotan nga sa pagkatinuod nagakabungkag sa ekonomikanhong paagi, taliwala sa mga nasod ug sa sulod kanila.”
Ang kakabos ba magpadayon sa paghampak sa katawhan hangtod sa hangtod? Diha sa sunod nga duha ka artikulo, susihon sa Pagmata! kining komplikadong ulohan ug magpadayag kon unsa ang solusyon.