Kanang Katingalahang Gasa ang Imong Tingog

“NAGATUKOD diha sa imong sistema sa respiratoryo mao ang mga hinungdanong bahin sa daghang musikal nga mga instrumento. Ang imong diaprama (baba sa atay) mao ang malanog nga tambol. Ang imong kuwerdas sa paningog, nga mouyog kon ikaw mosulti o mokanta, mao ang kuwerdas sa biyolin. Ang imong sistema sa pagginhawa, lakip sa pag-agi sa hangin gikan sa baga paingon sa ubol-ubol, larenghe, sa ilong, ngipon ug mga ngabil, mopagawas ug mga tingog sa mga instrumento sa hangin. Ang imong lawas maoy kaha sa usa ka orkestra.”

Ang among magtutudlo sa paningog, sa iyang maayong pagkalitok nga mga pulong ug sa malanog nga tuno, mopahayag kanunay kanamo nianang paagiha. ‘Hunahunaa ang inyong tingog ingong usa ka dili ikatandi nga musikal nga instrumento samtang atong tukion ang pipila ka komplikadong mga butang nga nalangkit sa pagpagawas niini.’ lyang gitudlo ang dakong ilustrasyon sa bungbong.

Nasalipdan sa kaha sa gusok mao ang samang esponghang mga baga. Nasangga sila sa tiyan sa ubos pinaagi sa linginog pormang kaunoran, ang diaprama. ‘Ang diaprama.’ Miginhawa siyag lawom ug giduot ang iyang mga tudlo sa iyang tiyan. ‘Batia kana,’ mipagawas siyag hangin. ‘Batia ang inyong diaprama nga mobuskad inigginhawa natog lawom. Hinungdanong masayod kon hain ang imong diaprama ug kon unsa kini.’

Inigginhawa nato, among nasayran, nga ang atong diaprama mopaubos ug molapyat. Sa samang higayon, ang kaunoran sa taliwala sa mga gusok moalsa ug moabri ang kaha sa gusok sa atubangan ug sa likod. Mous-os ang presyor sa hangin sa atong baga. Mosulod ang hangin nga gikan sa gawas. Nakahanggab kitag hangin.

Dayon marelaks ang diaprama. Ang mga organo sa ubos niana mapataas. Ang kaha sa gusok sa kaunoran marelaks. Maduot ang mga gusok. Mapuga ang mga baga. Ginapuwersa ang hangin sa paggawas. Kita nakapahungaw ug hangin sa gininhawa.

Sa unsang paagi kanang pagpahungaw sa hangin mopatunghag tingog?

‘Inigtan-aw sa doktor sa sulod sa imong baba pinaagi sa iyang espiho sa pagsusi,’ miingon ang among magtutudlo, ‘iyang makita sa ilalom sa lungag sa imong tutunlan ang usa ka matang sa triyanggulo. Ang duha ka kilid niini ginaalihan sa nagsiwil nga habolhabol nga gitawag kuwerdas sa tingog. Mauyog kini sila sa panahon sa pagginhawa. Ang tingog nga ilang ipagawas mao ang imong tingog. Kanang triyanggulong porma mao ang imong voice box, ang imong larenghe.’

Ang gitas-on ug gilapdon sa atong tagsatagsang kuwerdas sa paningog sa bahin maoy hinungdan sa nagkalahing paningog sa usag usa. Ang mga kuwerdas makapaangay sa pag-usab-usab sa tuno. Ang kasipaon magadepende kon unsaon nato sa pagpakusog sa mga pag-uyog. Mosulti ug moginhawa kita nga dili tinuyo. Apan kon masabtan nato kining katingalahang pagkadesinyong “balbula,” ug sa unsang paagi gialagaran kini sa atong enterong sistema sa respiratoryo, mas magamit pa natog maayo ug mas makontrolar pa nato ang atong tingog.

Mananoy bang pamation ang imong tingog? Malanog ba kini? Mausab-usab? Kon kulang kini sa tilinguhaong kalidad o madaot gumikan sa usa ka dili maayong kinaiya, may higayon pa nga imong mapauswag ang imong tingog pinaagi sa pagpaningkamot. Ang pagkontrolar sa tingog nagkinahanglag pagkontrolar sa pagginhawa, postura ug tuyong pagbansay sa hinungdanong mga dapit sa kaunoran sa nawong, apapangig, dila, ngabil, liog, abaga, sa pagkamatuod, ang enterong lawas.

Pananglitan, ang pagpangusog sa larenghe, gumikan sa panghugot sa apapangig, o panghugot sa liog o sa kaunoran sa abaga, makadaot sa kalidad sa tuno. Dugangan pa kana sa dili tukmang pagginhawa ug sa dili maayong postura ug ang imong tingog madaot sa daghang paagi.

Ang Pagginahawa Pinaagig Diaprama

Lakip sa maayong koordinasyon mao ang paghatag pagtagad sa enterong sistema sa respiratoryo. Apan magsugod kita sa obra sa diaprama. Sa ordinaryong pagginhawa mohanggap kita ug hapit usa ka pintang hangin, mga walo ka bahin sa kapasidad sa atong baga. Unsaon nato sa paggamit sa nanghibiling kapasidad?

Buweno, kita sa literal mosulod sa ilalom niana. Nga mao, kinahanglang moginhawa kitag lawom hangtod sa kinailadman sa mga baga. Ang dakong bahin sa baga sangkad paubos sa kaha sa gusok. Ang pagpagawas sa dughan ug ang pagpabukad sa dapit sa abaga walay kalabotan sa pagginhawag lawom. Ang pagginhawag lawom nagpasabot sa pagpadako sa dapit sa kutokuto nga ang bahin sa dughan modako duyog niana. Kana maoy pagginhawa pinaagig diaprama. Ipaagi ang hangin hangtod makaabot sa sukaranan sa baga ug magpabilin didto ingong reserba sa pagginhawa, nga maoy hinungdan sa mahapsay, balanseng paggawas ug paggula sa hangin. Nasangga niining reserbang hangin, libreng makatabyog ang diaprama pataas ug paubos. Ang sanggang hangin makatabang sa masayong pagpaalsa sa katungang lawas sa itaas. Apan aron mapabilin kini didto kinahanglan may maayo kitang postura. Ang tukmang postura nagkinahanglag pipila ka ehersisyo.

Si Bernice Loren, sa iyang librong Effective Speaking, miingon nga ang mga ehersisyo sa tukmang postura ug pagbansay sa pagsulti dakog kaamgiran nianang “ginarekomendar sa mga magasin sa pagpatahom alang sa dobleng sulang, pagkabako,” ug uban pa. Ang iyang unang leksiyon sa pagtul-id sa postura sa lawas ug sa pagginhawa walay paghago, apan yanong pagpalungay sa liog. “Iduko ang ulo gikan sa gitagboan sa sukaranan sa bagolbagol ug sa dugokan sa makawalo.” Iduko pagdugang ang ulo gikan sa gitagboan sa liog ug sa abaga; ipaubos ang ulo nga ibabaw sa dughan nga dapit sa tunga sa bukog sa abaga; unya ipaubos pa gayod ug dugang ang ulo ug ang dapit sa gusok gikan sa hawak; ipaubos ug ipataas ang lawas, nga magbitay, sa dapit sa tuhod; ug hinayhinayng itul-id ang lawas gikan sa kiting, dayon sa mga tuhod, bat-ang, hangtod bug-os nang makatindog ang lawas, nga ginabuklad ang tagsatagsa ka bukog sa dugokan.

Ang labing maayong paagi sa pagparelaks sa apapangig ug sa kaunoran mao ang pagkatawa nga walay tihiktihik. Pahumoka ang dila ug ipauk-ok ug diyutay. Hunahunaa nga ang dila konektado ug sumpay sa diaprama. Makaluag kana sa pagpanghugot sa apapangig, liog ug sa mga kaunoran sa abaga.

Ang mga Ngabil ug ang Dila

Usa ka tagsaong pulong bahin sa dila. Kini mao ang labing aktibong membro sa pagpawas sa tingog. Kini maoy komplikadong masa sa mga kaunoran. Makalihok kini sa daghang mga direksiyon, mausab-usab sa daghang porma. Makapasibo kini sa nagkalainlaing posisyon sa matag bokal, ug makaporma kini sa sobra sa katunga sa mga konsonante.

Apan, kini, wala magpasabot nga magpabiling tuskig ang mga ngabil ug walay lihok sama sa sungo sa itik. Ang itaas nga ngabil kinahanglang bansayon kanunay sa mga ehersisyo sa ngabil, nga kiwikiwion, ipatuyoktuyok, buliskaron, paburoton ug palupyaklupyakon. Ang mga paglihok sa ngabil moporma sa paglitok sa mga bokal. Ang mga ngabil mao ang “tumoy sa trompeta,” nga nagaporma sa pagtibook sa paglitok sa mga konsonante. Sila, usab, kinahanglang iparelaks, maunat-unat ug maliksi.

Ang Pagpatagning sa Tingog

Uban sa atong natul-id nga postura aron dili mababagan ang libre ug sayon nga pagginhawa, hangtod sa diaprama, atong tinoon nga sa usa ka paagi dili nato mababagan ang paggawas sa atong tingog. Mohanggap kitag hangin hangtod sa kailadman sa diaprama. Iparelaks ang apapangig, liog ug abaga. Dayon sugdan nato pagpagawas ang ginhawa, magpagawas sa tingog hhhhhhhh, dayon ubanan sa tingog mmmmmmmm. Handurawa ang hhhmmm nga moagi sa tutunlan ug sa ibabaw sa atop sa baba, dayon sa ilong. Subaya paghinay sa tumoy sa mga tudlo ang pag-uyog sa bukog sa liog, tutunlan ug sa dapit sa ilong. Nagpagawas kita ug tagning nga tingog.

Samtang malanog nga gipahayag sa among magtutudlo sa paningog, ‘Ang libre ug matahom nga tingog maoy koordinasyon sa tanang mga parte sa pagpagawas sa tingog sa lawas. Handurawon sa tag-iya ang pagtabyog sa diaprama nga daw konektado sa mga kaunoran sa nawong nga walay sabod sa tunga. Nagasulti siya gikan sa diaprama hangtod sa mga mata.’

Natagik sa atong komplikado kaayong sistema sa paningog ang mga prinsipyo sa tanang musikal nga mga instrumento. Apan ang matag instrumento nga hinimo sa tawo maoy produkto sa desinyo. Makataronganon ba ang paghunahunang ang atong tingog mitungha lang nga walay Tigdesinyo? “Kinsa ang naghatag sa tawo sa iyang baba?” Nangutana kas-a si Jehova sa usa ka tawo ug dayon gitubag kadto, “Ako.” Ang atong tingog ug ang katakos sa pakigkomunikar pinaagi sa pagsulti sa pagkatinuod maoy katingalahang gasa sa Diyos. (Exodo 4:11, Today’s English Version)—Tinampo.

[Blurb sa panid 21]

Ang usa ka paagi sa pagpamati sa imong kaugalingon mao ang pagsulti sa usa ka eskina nga ang duha ka kamot itabon sa dalunggan. Mas maayo ang tape recorder

[Kahon/Letrato sa panid 20]

MAPAANINDOT NIMO ANG IMONG TINGOG

Batasana ang maayong postura

Iparelaks ang imong apapangig, ug kaunoran liog ug abaga

Pun-a unag hangin ang ubos nga bahin sa mga baga. Ayaw dayon kinig ipagawas

Bansaya ang pagginhawa pinaagig diaprama

Pahumoka ang dila ug iuk-ok. Iparelaks ang mga ngabil, malubaylubay, maliksi

Bansaya ang imong dila ug mga ngabil

[Letrato sa panid 19]

BAGA

DIAPRAMA