Pagpaniid sa Kalibotan
‘Nasabod sa mga Kabingkilan’
● Ang Internasyonal nga Komperensiya Bahin sa Populasyon sa Hiniusang Kanasoran nagtigom sa Mexico City sa Agosto sa paningkamot sa pagpangitag mga paagi sa pagpukgo sa hinobrang pagtubo sa populasyon. Apan tapos sa siyam-ka-adlaw nga komperensiya, matud sa The New York Times, daghang delegado nagpatuo nga gihatag ang hinobra kaayong panahon ug pagtagad ngadto sa “mga butang nga may labing gamay nga kalabotan sa pagplano sa umaabot nga pagtubo sa populasyon sa kalibotan.” Usa nianang mainitong-gilantugiang isyu mao ang sugyot sa pagsaway sa pagtukod sa mga puy-anan diha sa okupadong mga teritoryo, nga giisip ingong nagtumong sa mga puy-anan sa Israel sa West Bank. Ang lain mao ang sugyot sa pag-awhag sa pagtapos sa lumba sa armas ug pagpasimang sa katigayonang gigamit alang niana ngadto sa sosyal ug ekonomikanhong kauswagan. Sumala sa taho, ang tigom “nagpatungha sa bag-ong kabalaka mahitungod sa pagkawalay-katakos sa mga tigom sa kalibotan, bisan kadtong gihimo sa mga ulohang neyutral sa politika, nga mahilayo sa pagkasabod sa mainiton kaayong internasyonal nga mga kabingkilan.”
Suliran sa mga Kagiw
● Adunay gikalkulo nga tulo ngadto upat ka milyong kagiw sa Aprika. “Apan ang katakos sa Aprika sa pagtabang [kanila] nadaot pag-ayo sa pagkatapo sa kinaiyanhon ug ginamag-tawong mga katalagman ug tibuok-kalibotang ekonomikanhong mga suliran,” matud sa The Times sa London. “Sulod sa milabay nga duha ka tuig wala ing dakong hitabo aron mahitabo ang bag-ong baha sa politikanhong mga kagiw,” nagpatuo ang taho. “Bisan pa niana, ang mga kampo [sa kagiw] nagapabilin, usahay diha sa pinakakabos nga kanasoran.” Pananglitan, ang gikalkulong 700,000 ka kagiw nagapuyo sa mga kampo sa nag-ilaid sa kakabos nga Somalia, nga lagmit may samang gidaghanon nga nagapuyo sa gawas. Apan bisan tuod ang The Times nagpunting sa dakong panginahanglan sa paghinabang sa mga kagiw, kini nagdugang nga “duna usab ing hinobrang pasiugda sa emerhensiyang tabang sa kapildihan sa layog-abotong pagplano alang sa kaugmaran” sa maarang-arang nga kondisyon sa Aprika.
Indonesian nga Paglalin
● Kon makab-ot sa Indonesian nga gobyerno ang iyang ambisyosong pulo-ka-tuig nga tumong sa pagka 1989, ang 7.5 milyong katawhan makalalin na gikan sa labing huot nga mga isla sa nasod ngadto sa menos-ug-populasyong mga isla sa halayo. Ang opisyales nag-ingon nga ang programa motabang sa Indonesia sa pagtanom ug pagkaon ug pag-ugmad sa bag-ong mga rehiyon. Sa pagpausbaw sa programa, ang Indonesian nga gobyerno nagasaad sa molalin nga mga pamilya sa mga rasyon sa pagkaon sulod sa una o duha ka tuig, usa ka balay ug 2.5 ngadto 4 ka ektarya (6 ngadto 10 akre) nga yuta. Makapasubo hinuon, daghang lalin, ilabina kadtong naggikan sa dagkong mga siyudad, naglisod sa pagpahiuyon sa ilang bag-ong palibot. “Sa kataposan ang nagapapadayon sa paglalin,” nag-ingon ang New Scientist, “mao nga daghang Indonesian ang gusto kaayog yuta nga sila andam moantos sa kalisdanan sa pagkamag-uuna aron mabatonan kana.”
Enerhiya sa “Igbabatil sa Itlog”
● Sa teoriya, mipatim-aw nga ang among makina menos kay sa mga windmill nga may mga olisi sa kaepisyente,” matud ni Dr. Richard Braasch, pangulo sa panukiduki sa enerhiya sa hangin sa Sandia National Laboratory sa Albuquerque, New Mexico, “apan misangpot nga labaw pa.” Si Dr. Braasch nagtumong sa iyang 82-tiil-gihabogong (25 m) makinang paandaron sa hangin, nga kaamgid sa nagbalintong nga igbabatil sa itlog, nga migulang kinamaayohang windmill nga mopatunghag enerhiya. Kasukwahi sa dagko kaayong mga makina sa hangin nga sa matang nga olisi, nga mikostar sa gobyerno sa Tinipong Bansa ug ginatos ka milyong dolyar sa paggama, ang “igbabatil sa itlog” nga proyekto maoy barato ug $14 milyon. Apan nganong ang mas gamayng makina labaw kay sa abante-sa-teknolohiya nga higante? Sa usa ka butang, ang pagkakasaligan. Unya, ang pagkomponer ug pagmentenar mas yano kay ang generator ug mga galamiton sa pagkontrolar anaa man sa ubos. Dugang pa, dili na kinahanglan ang komplikadong makinarya sa paggiya na usab sa mga olisi. Ang mga sulab sa “igbabatil sa itlog” motuyok, bisan sa diing direksiyon mohuyop ang hangin.
Abante-sa-Teknolohiya nga Pangisda
● “Ang bayente ka dagkong espisye sa isda ug mga hayop sa dagat nameligro tungod sa hinobra nga pagpangisda ug pagpangayam,” nagpasidaan si Gg. Jean Carroz, sekretaryo-heneral sa Komperensiya sa Kalibotan Bahin sa Pangisda. Ang mas maartihong mga paagi sa pagtiktik ug paglitag sa isda misangpot sa mas daghang kuha, midugang siya, apan karon ang mga pondo nahurot na. Ang nameiigro nga mga espisye nagaapil sa Peruvianong bulinaw, Canadianong halibut, Pasipikong perch, Uropanhong salmon ug sturgeon, ug ang Norte Pasipikong right whale (matang sa balyena). Si Gg. Carroz nagtuo nga ang kinamaayohang paagi sa pagpanalipod sa mga pondong isda mao ang paglimite sa gidaghanon sa mga barko nga tugotan sa mga dapit pangisdaan. Apan ang daghang kanasoran nagamahilomon pag-ayo mahitungod sa ilang mga kalihokan sa pagpangisda.
Pag-asin kun Dili Pag-asin
● Sa diha nga si David McCarron sa Oregon Health Sciences University karong bag-o mitahong ang mga tawong may alta presyon sa dugo sa naandan nagakaon sa menos nga sodium ug menos nga calcium kay sa mga tawong may normal nga presyon sa dugo, napahinabo niya ang medikal nga kakisaw. Gihagit sa iyang mga kaplag ang pagkakatuohan sa bantog nga panultihon, nga mao, ang pagkaon ug daghang asin mopahinabog alta presyon sa dugo. Gipamatud-an sa mga tigdukiduki ang iyang mga kaplag. Si McCarron nagsugyot nga ang mga tawong may alta presyon mokaon ug igong calcium, sama sa makita diha sa mga produkto sa gatas, ug dili mabalaka sa makaong asin. Apan ang uban nagaawhag sa dugang panukiduki. Ang mga kasayoran ni McCarron, mipahimatngon ang usa sa iyang mga kapareho, “wala mahaduol sa lebel sa paghimog mga sugyot bahin sa pagkaon.”
Mga Orasan sa Pag-ampo
● Si Dr. Ahmed Bahat, usa ka inhenyero elektrikal nga taga-Ehipto, nakaugmad sa usa ka de-kompiyutir nga “orasan sa pag-ampo” alang sa mga Muslim. Sumala sa New Scientist, ang mga orasan sa pag-ampo makaila kon kanus-a ug sa unsang direksiyon magaampo ang mga Muslim, bisan kon diin sila. Inig-entra sa tag-iya sa iyang latitude ug longitude—o ang hustong kodigo alang sa bisan asa sa 200 ka pinili nga mga siyudad—ug ang lokal nga oras ug petsa ngadto sa kompiyutir sa orasan, ang orasan motingog sa gitudlo nga mga panahon sa pag-ampo. Ang orasan duna say compass nga mayawihan aron mopunting sa Mecca. Ang usa ka kompaniya sa Tinipong Bansa naghimog mga plano sa pagpasulod ug 100,000 niining mga orasana ngadto sa Saudi Arabia karong tuiga.
Nagduhaduha nga mga Obispo
● Si Dr. David Jenkins, usa ka kanhi propesor sa teolohiya nga dili motuo nga si Jesus nabanhaw o natawo gikan sa usa ka ulay sumala sa ginaingon sa Bibliya, naordinahan niadtong Hulyo ingong Obispo sa Durham, usa sa kinatas-ang mga katungdanan sa Iglesya sa Inglaterra. Sa diha nga ang iyang mga unang pagtuo gipahibalo sa publiko niadtong Abril, daghang membro sa iglesya ang napikal nga ang usa ka dili-magtutuo itakda alang sa maong hataas nga katungdanan. Apan ang misunod nga surbi sa 31 sa 39 ka obispo sa Iglesya nagpadayag nga daghan niining tag-as-ranggo nga mga pangulo sa simbahan samag pagbati kang Dr. Jenkins. “Sa surbi,” matud sa The South China Morning Post, “15 ka obispo miingon nga ang mga milagro sa Bag-ong Testamento maoy ulahing mga dinugang sa estorya ni Jesus.”
Mga Droga ug Krimen
● Ang krimeng nalangkit sa droga mitubog kusog sa Espanya sukad giusab ang mga balaod bahin sa narkotiko ngadto sa paghimong dili sala ang pagbatog “dili isog” nga mga droga sama sa marijuana. Sumala sa gitaho diha sa International Herald Tribune, “Ang mga numero sa Interyor nga Ministeryo . . . nagapadayag sa 51 porsientong pag-uswag sa mga panghold-ap sa botika gikan sa 1982 ngadto 1983 ug sa 92-porsientong pag-uswag sa armadong mga pangawat sa katibuk-an, apil ang mga bangko, sulod sa samang yugto.” Ang opisyales nagaingon nga tres-kuwarto sa tanang krimen nga gihimo sa Espanya maoy konektado sa droga. Usa ka panghold-ap sa bangko nahabalita dihang ang duha ka armadong tawo nangayog heroina ilis sa ilang mga gibihag. Ang mga numero karong tuiga nagapakita nga ang krimen sa Espanya nagauswag gihapon.
Gipaseguro Alang sa Kapintasan
● Samtang nagauswag ang kapintasan diha sa tunghaan sa Hapon, usa ka kompaniya sa seguro sa Maebashi City karong bag-o mitanyag sa tagsaong matang sa seguro. Kini nagakobre sa mga kleym nga himoon batok sa usa ka bata nga nagapahinabo, sumala sa Mainichi Daily News, “sa lawasnong kadaot apil nianang mosangpot sa kamatayon ug kadaot sa propiedad sa mga oras nga ang bata nailalom sa administrasyon sa tunghaan.” Kini ang unang panahon nga ang seguro gitanyag sa pagkobre sa mga tig-atake. Bisan tuod halos 60 porsiento sa mga estudyante diha sa 16 ka tunghaang misalmot nakapalit na sa seguro, adunay nagauswag nga kritisismo. Ang mga magsusupak, nga nagatawag niana nga “pag-uyon sa kapintasan diha sa tunghaan,” nahadlok nga kini labaw pang magadasig sa kapintasan. Ang kompaniya sa seguro ginapitos sa paghunong sa plano.
1,785 ka Pinulongan na Karon!
● Kana ang gidaghanon sa mga pinulongan nga niana gipatik ang Bibliya hangtod sa kataposan sa 1983, sumala sa usa ka pahibalo sa UBS (United Bible Societies). Kini maoy 24 ka dugang pinulongan kay sa milabay nga tuig. Ang gidaghanong 1,785 mabahin niining paagiha: Ang tibuok Bibliya—283 ka pinulongan, ang “Bag-ong Tugon”—572 ka pinulongan; nagkalainlaing tinagsa ka basahon sa Bibliya—930 ka pinulongan.