Kon Unsay Bation sa Ginikanan
GIDALA ni Geneal ang iyang unom ka anak—lima ka babaye ug usa ka lalaki—sa bakasyon sa pagbisita sa mga higala sa amihanang bahin sa New York. Usa ka adlaw nagkasabot ang mga babaye sa pag-adto sa lungsod. Ang anak nga si Jimmy ug ang kaubang batang lalaki mihangyo kon makalakawlakaw ba sila. Gisultihan ang mga batang lalaki nga mag-amping ug sa pagpaulig sayo sa hapon.
Sa pagkahapon wala pa makapauli ang mga bata. “Sa mingitngit na, misamot ang akong kabalaka,” nanumdom si Geneal. “Naghunahuna ako nga tingali nasamdan ang usa kanila ug dili makabiya kaniya.” Nagpadayon ang pagpangita sa tibuok nga gabii. Sa sayo sa pagkabuntag nakit-an sila ug ang gikahadlokan sa tanan napamatud-an—nangahulog ang mga bata ug nangamatay. Bisag milabay na ang napulo ka tuig, si Geneal miasoy: “Dili gayod ako makalimot sa miabot ang polis sa balay. Nangluspad siya. Nasayod ako kon unsay iyang isulti bisag wala pa siya makabungat ug usa ka pulong.”
Ug ang mga pagbati? Labaw pa kini sa komung mga pagbati nga moduyog sa ubang mga kapildihan. Sumala sa giasoy ni Geneal: “Gianak ko si Jimmy. Siya 12 anyos pa lamang sa dihang namatay. Anaa sa iyang unahan ang iyang tibuok nga kinabuhi. Nakaagi akog ubang kapildihan sa kinabuhi. Apan lahi ang bation kon usa ikaw ka ginikanan ug mamatay ang imong anak.”
Ang kamatayon sa usa ka bata gibatbat ingong “labing dakong kapildihan,” “ang pinakamakalilisang nga kamatayon.” Ngano? Mibatbat ang librong Death and Grief in the Family: “Ang kamatayon sa usa ka bata dili madahom. Dili kini normal, dili natural. . . . Gilaoman ang mga ginikanan nga mag-atiman sa ilang mga anak, sa pagpalayo kanila sa kapeligrohan, ug sa pagpadako kanilang normal, himsog nga mga hamtong. Kon mamatay ang bata, sama kini sa alpombrang gibira gikan sa atong tiilan.”
Sa ubang bahin mas malisod kini alang sa inahan. Gawas pa, sumala sa giasoy ni Geneal, dihay migula gikan kaniya nga namatay. Busa midawat ang Bibliya sa masakit nga kaguol nga bation sa inahan. (2 Hari 4:27) Siempre, masakit usab kini alang sa namatyang amahan. Bation usab siyag kasakit, ug kaguol. (Itandi sa Genesis 42:36-38 ug 2 Samuel 18:33.) Apan iyang pugngan ang pagpakita sa iyang mga emosyon sa kahadlok nga lantawong dili lalaki. Makahatag kaniya, usab, ug kasakit kon magpakita ang uban ug kabalaka sa pagbati sa iyang asawa kay sa iyang gibati.
Usahay ang namatyang ginikanan mobati nga sad-an. Tingali adunay mga hunahuna sama sa, ‘Kulang ba ang akong pagmahal kaniya?’ ‘Kanunay ba nako siyang gisultihan nga gimahal ko siya?’ ug ‘ginagakos ko ba siya.’ O, sama sa pagkapahayag niana ni Geneal: “Maayo pa untag nakagugol akog dugang panahon kang Jimmy.”
Natural alang sa mga ginikanan nga mobating responsable sa ilang anak. Apan may mga panahon nga basolon sa namatyang mga ginikanan ang ilang kaugalingon, mobating napakyas sa pagbuhat ug butang nga makapugong unta sa kamatayon. Pananglitan, gibatbat sa Bibliya ang reaksiyon sa patriarkang si Jacob sa dihang gipatuo siya nga ang iyang bata pang anak nga si Jose gipatay sa ihalas nga mananap. Si Jacob mismo ang nagsugo kang Jose sa pagsusi sa kahimtang sa iyang mga igsoon. Busa tingali gihasol siya sa iyang konsensiya sama sa, ‘Nganong gipalakaw ko si Jose nga nag-inusara? Nganong gipalakaw ko siya sa usa ka lugar nga daghang ihalas nga mananap?’ Busa, “ang tanang anak [ni Jacob] nga lalaki ug babaye mingtindog sa paglipay kaniya, apan wala siya bumuot nga pagalipayon.”—Genesis 37:33-35.
Ingon sa kulang pa ang kapildihan sa ilang bata, adunay uban nga mitaho ug laing kapildihan—ang kapildihan sa mga higala. Sa pagkatinuod magpalayo ang mga higala. Ngano? Si Geneal miingon: “Daghang tawo magpalayo tungod kay maglisod sila kon unsay isulti kanimo.”
Kon Mamatay ang Masuso
Nasayod si Juanita kon unsay bation kon mamatyag masuso. Sa sayo sa iyang panuigong 20, nakuhaan siyag bata makalima. Karon nagsabak na usab siya. Busa napugos siya sa pagpaospital tungod sa aksidente sa sakyanan, ug may katarongang mabalaka siya. Sa milabay ang duha ka semana nagbati siya—nga wala sa panahon. Sa pipila ka gutlo natawo si Vanessa—kapin lamang sa duha ka libra (0.9 kg). “Nalipay kaayo ako,” panumdom pa niya. “Sa kataposan usa na ako ka inahan!”
Apan daklit lamang ang iyang kalipay. Namatay si Vanessa sa milabay ang upat ka adlaw. Nanumdom si Juanita: “Gibati akog kahaw-ang. Gikuha gikan kanako ang akong pagkainahan. Gibati ako nga dili kompleto. Masakit kanako ang pagtan-aw sa lawak nga among giandam alang kang Vanessa ug sa pagtan-aw sa gagmayng mga kamesita nga akong gipalit alang kaniya. Sa misunod nga mga bulan, akong gibuhi pag-usab ang adlaw sa iyang paghimugso. Gusto akong mag-inusara.”
Usa ka hingaping reaksiyon? Tingali malisod sa uban ang pagsabot, apan kadto sila kinsa, sama kang Juanita, nga nakaagi niana miasoy nga ilang gikagul-an ug dako ang ilang batang gamay sama sa ilang pagkaguol sa usa nga nabuhi sa taas nang panahon. Bisag dugay pang ihimugso ang bata, sila miasoy, gimahal na kini sa ilang mga ginikanan. Kon mamatay ang masuso, usa gayod ka tinuod nga tawo ang nawala. Mangawagtang ang mga paghandom sa ginikanan sa pag-atiman sa usa nga naglihok sa tagoangkan sa inahan.
Mosunod ning kapildihan, may katarongan nga ang bag-ong namatyang ginikanan lain ug bation kon mahaipon sa mabdos nga mga babaye ug sa mga inahang kauban sa ilang mga anak. Nanumdom si Juanita: “Dili ako makatan-awg babayeng mabdos. Ngani, dihay mga panahon nga mogawas ako sa tindahan sa akong pagpamalit tungod lamang kay nakakita akog mabdos nga babaye.”
Dayon adunay ubang mga pagbati—sama sa kahadlok (‘Makaanak pa kaha ako ug normal nga bata?’) o kaulaw (‘Unsay akong ikasulti sa akong mga higala ug mga paryente?’) o kasuko. Nanumdom si Bonnie kansang anak nga babaye namatay sa duha ug tunga pa lamang ka adlaw sa iyang pagkatawo: “Adunay panahong bation ko, ‘Nganong ako pa man? Nganong ang akong masuso pa gayod?’” Ug usahay anaa ang kaulaw. Si Juanita miasoy: “Adunay mga inahan nga mobiya sa ospital dala ang ilang mga bata, ug ang akong dala lamang mao ang mga dulaang mananap nga gipalit sa akong bana. Gibati akog kaulaw.”
Kon namatyan kag minahal sa kinabuhi, makatabang ang pagkasayod nga normal ang imong giantos, nga nakaagi ang uban sa samang butang ug sama usab ug gibati.
[Letrato sa panid 7]
Alang sa kadaghanan, ang kamatayon sa bata mao “ang labing dakong kapildihan”