Ang Dili Mapugngang Anunugbang Hitano

“ANAA sila sa tanang lugar,” mireklamo ang batan-ong babaye sa iyang bana nga naglagot nga nanagpas sa iyang kamot sa balhiboon, dagtom nga ulod nga mitabyog uban sa hangin paingon kaniya. Husto siya. Makita ang mga ulod sa tanang lugar​—magkamang sa punoan sa kahoy ug sa mga sanga o magbitay sa dili-makita sidahong mga hilo. Silang duha, nga gikapuyan sa pagkuha sa mga ulod sa matag usa kanila, wala magdugay sa ilang popasiyo sa kakahoyan. Makalagot ang mga ulod.

Makalagot? Ang mga awtoridad miingon nga peste sila. Sa 1980 nahurot ang mga dahon sa lima ka milyong akre sa lasang sa amihanang-sidlakan sa Tinipong Bansa. Mas grabe pa, sa 1981 nakaharos silag rekord nga 12.8 ka milyong akre. “Madaogon usab sila sa tanang pag-atake batok kanila,” miingon ang Smithsonian, “hangtod nga miabot sila sa pag-asdang karon sa bakiliron ug walay tinong agianan gikan sa Virginia ug Maryland, lagbas sa Pennsylvania ug New York, nga adunay pipila ka grupo-grupo nga nagkatag.” Nameligro usab ang Kasadpang Kabaybayonan sa mga estado sa California, Oregon, ug sa Washington.

Daw dili mapugngan, ang kaaway. Mogawas sa ilang itlog sa ulahing bahin sa Abril o Mayo, ang walo ka bahin sa pulgadang gitas-ong (0.3 cm) ulod magpiyesta sa tanang 500 ka matang sa mga kahoy ug talamnon kon gikinahanglan, apan ang dahon sa oak mao ang ilang kinaham. Mapadpad sa hangin nga makaigo sa ilang sidahong hilo, molutaw sila gikan sa usa ka kahoy ngadto sa lain o mosakay sa mga sakyanan, mouban sa mga managkampo, o sa lingkoranan sa tugkaran ngadto sa bag-ong mga teritoryo​—busa ang ngalang hitano. Inig-abot nila sa ilang bug-os gitas-ong 2 1/2 ka pulgada (6.5 cm), ang matag ulod makakaon ug 12 kuwadrado pulgada (77 sq sm) nga mga dahon sulod sa 24 oras. Kon mohasmag, tinuod gayod sila nga mga peste​—mangamang sa mga agianan sa sakyanan, mangahulog sa mga plato kon magbarbekyo sa lagwerta, mag-ulan ug ilang kinalibang nga mga dahong wala mahurot ug kaon. Labing grabe, makapatay silag mga kahoy nga nawad-an nag kalig-on sa pagsagubang sa sunodsunod nga katuigang pagkawalay dahon.

Ang anunugbang hitano sulagmang napasulod sa Amerika sa 1869 sa dihang naguba sa unos ang hawla sa ulod nga gidala sa usa ka Pranses nga naturalista nga nagtrabaho sa Medford, Massachusetts. Mikamang ang mga ulod sa bentana. Sa milabay ang kawhaan ka tuig gihugpaan ug hilabihan ka daghan ang Medford kanila. Sa pagkasunod nga napulo ka tuig ang mga tigpuo sa dangan sa Massachusetts nakig-away sa mga insekto pinaagi sa mga sulo, pinturang cresote, mga pangkagis, papel nga may papilit, ug mga isprey sa lead arsenate ug ubang mga hilo, ug daw may kalamposan sila sa pagpatay kanila. Samtang nagkamenos ang gidaghanon sa mga anunugbang hitano, nagkawala usab ang interes sa pagpakig-away kanila.

Apan nagkasangkad ang ilang teritoryo. Sa katuigang 1900 nagpangusap sila latas sa Massachusetts. Miabot sila sa Rhode Island sa 1901. Mibalhin sila ngadto sa New Hampshire sa 1905, sa Connecticut sa 1906, sa Vermont sa 1912, ug sa New York sa 1922. Sa pagka 1934 miabot sila sa Pennsylvania. Samtang misangkad ang ilang teritoryo, ang gidaghanon sa mga lasang nga ilang naupawag dahon nagkalainlain​—usa ka makapikal nga kamatuoran alang sa mga tigkontrolar sa peste nga nanag-an sa sunod nga lihok sa kaaway.

Miabot ang diyutayng paglaom sa pagpuo kanila sa katuigang 1950 pinaagi sa pag-isprey sa hangin ug DDT. Apan napugos ang mga tigpuo sa peste sa pagdangop sa dili kaayo makahilong mga kemikal sa dihang gidili ang DDT tungod sa makapatayng epekto niini sa ubang mga ihalas nga mananap. Kasamtangan, gihimo ang mapiliong mga pagkontrolar sa dangan. Ang popular nga pamuo pinaagig bakterya gigamit, ang Bacillus thuringiensis, makapatay lamag anunugbang hitano ug mga kabakaba. Laing pamuo pinaagig kagaw nga makapatay lamag anunugbang hitano mahal kaayo ug dili ka makapalit ug daghan. Dugang pa, tali sa 45 ka manunukob ug mga parasito sa anunugbang hitano nga gipasulod sa Norte Amerika, kapin sa dosena lang ang miepekto.

Apan bisan pa sa milyonmilyong dolyares nga gigasto para sa mga hilo ug biyolohikal nga mga pamuo, ang mga anunugbang hitano nagpadayon sa pagpanaw sa kasadpan ug habagatan sa 5 ngadto sa 15 milya (8 ngadto sa 25 km) sa usa ka tuig. Ang ubang mga awtoridad miingon nga ang kaylap nga paggamit ug pamatay sa dangan nakapakusog sa pagkaylap sa anunugbang hitano. Sa unsang paagi? Ang mga anunugbang hitano nga hinayong molalin o walay panagang sa hilo daling madutlan ug mamatay dayon. Busa, ang wala mamatayng mga anunugbang hitano mas malalinon ug dili dutlan sa hilo. Dugang pa, kining malig-ong matang mosanay sa makalilisang nga proporsiyon, sanglit wala silay kompetensiya sa pagkaon ug tungod kay nangamatay na ang ilang natural nga kaaway gumikan sa komung mga hilo.

Ang biyologong si Jack Schultz sa Dartmouth College misugyot nga atong saligan ang kaugalingong depensa sa kinaiyahan. Iyang naobserbahan nga ang mga lasang nga nahutdan ug mga dahon gituboan pag-usab ug mga dahong daghag tannin​—nga nakapahimo kanilang dili lamian para sa mga ulod. “Pasagdi lang ang mga kahoy ug mga tanom,” miawhag siya. “Ang katakos sa mga tanom sa pagpanalipod sa iyang kaugalingon mas epektibong panumpo kay sa pag-isprey, ug dili mohatag ang tannin sa palibot ug makahilong mga substansiya.” Makaikag, nagkalainlaing kinaiyanhong mga paagi​—sakit gumikan sa kagaw, mga manunukob, ug kalisod tungod sa kakulang sa pagkaon​—molihok sa modaghan ang populasyon sa anunugbang hitano. Tungod niini, sukad sa 1981 dako ang pagkunhod sa pagkahurot sa mga dahon sa mga kahoy sa lasang tungod sa anunugbang hitano.

Makalilisang ang talan-awon sa upaw, daw patayng mga lasang sa oak nga gihugpaan sa gipanggutom nga mga ulod sa tungatunga sa ting-init. Apan, dili patay ang lasang sumala sa makita. Gituohan nga kining pagkahurot sa dahon sa sidlakang kalasangan nakapakusog hinoon sa pagtubo sa American beech, sugar maple, ug eastern hemlock​—mga kahoy nga makapanalipod sa iyang kaugalingon nga dili kinaham nga pagkaon sa mga anunugbang hitano. Tingali gipakita sa kinaiyahan ang laing natural nga pagkontrolar nga makakunhod sa ulahi sa mabangis nga paghugpa sa anunugbang hitano. Bisan unsa pay paagi, ang Conservationist mitapos: “Ang taas ug abot nga biyolohikal nga epekto sa pagsulong sa anunugba sa lasang karon matag-an ug sa pagkatinuod mapuslanon.” Kana maoy positibong panglantaw. Maayong mao kanay atong himoon. Gawas pa, ang gagmayng mga insekto magpabilin.

[Mga Letrato sa panid 22, 23]

Duha lamang ka semana ang kinabuhi sa hingkod nga anunugbang hitano, igoigong panahon kana sa pagsanay. Pinungpong nga mangitlog ang baye nga masudlan ug libolibong mga itlog

[Mga Tinubdan]

USDA Forest Service

USDA Forest Service

USDA Forest Service