Ang Kapeligrohan sa Sunog—Kaguol sa Nigeria

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Nigeria

WALAY nasayod sa tukma kon unsay nahitabo. Ang usa ka batan-ong lalaking ginganlag Sunday ug duha niya ka higala kadaghanan natulog sa gamayng buhatan sa kimiko nga iyang gitrabahoan. Apan, sa mga tungang gabii sila wala makatulog. Tingali nagbasa o nag-estoryahay sila sa dihang kalit nangitngit ang ilang kuwarto. Bisan pa niana, ang mga molupyo sa Lagos, Nigeria naanad na sa kanunayng pagkawala sa koryente. Busa lagmit si Sunday nangarapkarap paingon sa dapit diin gitagoan ang mga posporo ug kandila ug nagdagkot ug kandila. Pihong tungod sa kaigang sa gabii siya ug ang iyang higala giduka hangtod nahikatulog. Ug samtang sila natulog, ang kandila nagkaupos . . .

Makahanduraw lamang ang usa sa kalisang nga tingali ilang gibati sa nahipugwat sila sa pagmata tungod sa kainit ug aso sa naghurohuro nga kalayo. Ang mga batan-on naninggit alang sa tabang ug malisangong misulay sa pag-abli sa pultahan—apan ulahi na kaayo. Sila namatay tungod sa kalayo ug sa inalisngaw sa mibuto nga mga kemikal.

ANG mga trahedyang sama niini nila kasagaran kaayo sa Nigeria. Ang usa ka bata nagdulag posporo, ang usa ka lalaki nahikatulog nga nagkupot ug sigarilyo, ang usa ka panapton gibiyaan duol sa mga siga sa kusinilya​—ug sa kalit ang mahigalaong kalayo nahimong mamumuno. Sa pagkamatuod, ang bag-o pang sunodsunod nga sunog nakadaot sa dagkong mga merkado sa daghang bahin sa nasod. Nangaugdaw ang dagkong mga opisina, nangasilab ang mga balay, ug nangapildi ang mga kinabuhi.

Misamot pa ang kaguol sa nasod niadtong Lunes, Enero 24, 1983, samtang gilamoy sa kalayo ang NECOM (Nigerian External Communications) House. Kadtong 37-andanang tinukod nasudlan sa mga kasangkapan nga dekompiyutir ug mahal kaayo​—ang sentro sa sistema sa telecommunications sa Nigeria. Ang maong nindot-ug-desinyong tinukod, ang kinahabogan sa West Africa, ug gitawag garbo sa Nigeria, niadto midilaab ug miaso sa kalubog sa hanging harmattan.a

Si Joe nagtrabaho niadtong tinukora ug nahinumdom: “Sa wala madugay sa pagsugod sa sunog sa mga 9:​30 S.B., ang natarantar nga mga trabahante nanglukso gikan sa ikalimang andana ngadto sa karsada nga nangabalian. Usa ang namatay. Ang ubang trabahante wala makagawas sa atop samtang gilamoy sa kalayo ang sunodsunod nga andana. Nanghilak ug naninggit ang kaliboang walay-mahimong tumatan-aw. Daghan ang miampong kusog, nangluhod ug nagbayaw sa ilang mga bukton sa kaguol. Ang mga bombero, kay ang ilang mga kasangkapan dili makaabot niadtong habog nga tinukod, walay nahimo. Ang wala-makagawas nga mga trabahante nangayog pakitabang nga nawad-ag paglaom hangtod ang upat ka Nigerianong helicopter sa Air Force nagdala kanila ngadto sa luwas nga dapit.”

“Husto na,” matud sa mga taga-Nigeria. Misugod sila sa pagpangayo sa mga lakang sa pagsanta sa mga sunog sa mga tinukod sa gobyerno ug nangayog maarang-arang nga mga kasangkapan sa pagpalong sa sunog. Bisan tuod kini tinong makatabang, kini dili maghanaw sa pipila ka paninugdang hinungdan sa problema.

Luyo sa Kapeligrohan sa Sunog

Nan, nganong kasagaran kaayo ang mga sunog niining nasora? Sa usa ka butang, anaa ang dili-luwas nga mga kahimtang sa pagpuyo. Ang kadaghanang pamilya sa mga siyudad sa Nigeria nagapuyo sa daghag-tawong mga apartment. Sila nagaluto sa mga kusinilya ubay sa mga agianan nga niana nagpasad ang masunog nga mga butang. Tungod kay kanunay mawala ang koryente mapugos sila sa paggamit sa mga kandila ug mga lamparilyang nagagawas ang mga siga. Ang mga nagapuyo sa usa ka kuwarto kadaghanan magkonektar ug daghan kaayong kasangkapan ngadto sa diyutay ra kaayong mga gawasanan sa koryente. Tungod niining sobrang karga ang mga alambre sa koryente moinit kaayo ug makapasugod sa sunog.

Ang mga merkado sa Nigeria lagmit usab nga mga kandidato sa sunog. Kining haluag ug nagdasok nga mga hugpong sa tablang mga payag ug mga tindahan punog materyales nga daling masunog. Sa susama, ang mga opisina sa gobyerno dili lamang kay huot ug nakatagan sa masunog nga materyales kondili nakulangan usab sa igong kasangkapan sa pagpalong sa sunog. Kining mga kahimtanga maoy mga kapeligrohan sa sunog. Apan anaa pay laing posibleng hinungdan: ang tinuyong pagsunog!

Ang pipila ka opisina sa gobyernong nangasunog nasudlan sa impormasyong maylabot sa nagpadayong mga imbestigasyon sa panglimbong. Busa miergo ang pipila nga ang maong mga sunog gisugdan sa katawhang buot maghanaw sa makaangin nga ebidensiya. Ang katahap sa tinuyong pagsunog mitungha usab sa sunodsunod nga sunog sa merkado nga mitaganag higayon sa pinakyaw nga pangawat. Ang usa ka editoryal sa mantalaang New Nigerian naghisgot sa “talagsaong sumbanan sa sunog, pangawat ug pagpanggubot” panahon sa mga sunog sa merkado ug miingon: “Ang tanang ilhanan nagapunting sa kamatuorang ang maong mga sunog sa merkado gisugdan sa organisado kaayong mga gang sa mga kriminal.”

Sa ingon ang kapeligrohan sa sunog tinuod kaayo. Apan ang mga taga-Nigeria may mahimo ba sa pagkunhod sa kapeligrohan? Oo, ug ang pipila sa mga sugyot sa kahon (panid 16) basin praktikal diha usab sa inyong bahin sa kalibotan.

Ang makatabang nga mga sugyot bahin sa pag-atubang sa sunog gipahayag sa Pebrero 8, 1981, nga isyu sa Pagmata! Duha ka trabahante sa NECOM House, si Joe ug Bose, nakagamit sa tambag nga gihatag didto. Si Joe, kinsa nagtrabaho sa ikasiyam nga andana, nahinumdom: “Sa gitaho kanako sa usa ka junior nga opisyal nga ang tinukod nasunog, akong gibuksan ang akong pultahan ug nakitang ang mga tawo nagdali sa pagpanganaog sa hagdanan nga nagkagubot. Ako, nga niadto naghunahuna sa pag-eskapo, nahinumdom sa akong nabasa sa Pagmata! Akong nahinumdoman nga ako angay magmalinawon ug dili matarantar, nga dili ko angay gamiton ang mga elebetor kondili gamiton hinuon ang gawasanan kon may sunog, kay ang mga elebetor daling mahimong mga prisohan panahon sa sunog. Gawas pa, gisusi ko na ang desinyo sa mga hagdanan ug mga gulaanan. Misubay ako sa eskapohanan panahon sa sunog, apan sa pagkaabot ko sa ikaunom nga andana, ang aso nakapugong sa akong pagpadayon sa pagkanaog. Sa pagkahinumdom nga may usa ka kanaogan sa mga sakyanan nga nag-agi sa likod sa tinukod, ako misubay niana ug nakagawas.”

Si Bose may susamang kasinatian: “Sa nadiskobrehan ko nga miutbo ang aso pataas sa hagdan ngadto sa ika-14ng andana diin didto ang akong opisina, akong gipasidan-an ang akong mga kauban sa trabaho ug, nga nagbilin sa among mga butang, misugod kami sa pagpangitag agianan paingon sa gawas sa tinukod. Ang mga tawo nagdali pagpanganaog sa hagdanan ug nagbiyobiyo tungod sa pagkatarantar. Sanglit ako nasayod na sa desinyo sa mga gawasanan, ako misinggit ngadto sa uban, ‘Dere kita agi!’ Sa ingon daghan kanamo ang nakaabot sa ubos.”

Maayo gani nga duha ra ka tawo ang namatay sa sunog, tungod ilabina kay ang tinukod daghang gawasanan ug ang sunog, sa sinugdan didto ra sa usa ka seksiyon sa kilid. Apan, ang mga nangamatay maoy tungod kay ang mga biktima wala masayod kon unsay buhaton.

Ayaw himoa ang samang sayop. Ang mga sunog tinong mopadayon sa pagpahinabog kaguol sa Nigeria, sama sa ginahimo niini sa daghang bahin sa kalibotan. Apan ang kapeligrohan sa sunog makunhoran ug dako kon himoon nimo ang makataronganong mga lakang sa pagpanalipod sa imong kaugalingon ug sa imong pamilya.

[Mga footnote]

[Kahon/Mga Letrato sa panid 16]

Pagsanta sa mga Sunog ug Pagsagubang Kanila

Ang mga kuwarto ug agianang may nagpasad nga mga butang maoy peligro sa sunog. Hiposa nga hapsay ang mga papel, mga libro ug sinina diha sa ilang mga dapit. Kuhaa ang dili kinahanglang muwebles. Ampingi paggamit ang dekoryenteng kasangkapan, nga dili pasobrahan ang karga sa mga gawasanan sa koryente. Kon gamiton ang plantsa, tinoang gipatong kini sa asirong patongan ug tangtanga sa pansakan kon wala gamita. Ang mga kandila kinaiyanhong peligroso, apan kon sila kinahanglang gamiton, tinoa nga sila patindogon sa dili-masunog nga patongan nga layo sa mga kurtina ug ubang butang nga masunog. Tinoa, usab, ang pagpalong kanila una matulog.

Ang pagsigarilyo dili lang peligro sa panglawas kondili peligro usab kaayo sa sunog. Busa AYAW PAGTABAKO! “Hinumdomi,” matud sa Bibliya, “nga ang gamayng siga makasunog sa dako kaayong lasang.” (Santiago 3:5, Weymouth) Usab, ibutang ang posporo, gas, ug ubang mosiga nga materyales sa dapit dili maabot sa kabataan. Isaysay kanila unsa ka peligro ang kalayo.

Kon mahitabo ang sunog bisan pa ning tanang panagana, ang abanteng pangandam makaluwas sa imong kinabuhi. Basin praktikal nga magbatog mga bansaybansay maylabot sa sunog sa pamilya. Planoha ang mga agianan pagawas (ug mga kapaingnan) gikan sa matag kuwarto sa inyong balay. Dugang pa, isilsil sa inyong pamilya nga kon mahitabo ang sunog, angay nga sila dihadiha mogawas sa nasunog nga tinukod. Ang pagsulay pagluwas sa pila ka materyal nga butang mahimong makapatay. Magpabiling kalmado ug ibug-os ang hunahuna sa pagpangitag gawasanan. Dihang tua ka na sa gawas, makapangayo kag tabang.