Ang Akong Ekspedisyon sa Aprika—Atua Sila Didto Alang Kanako—Atua pa Kaha Sila Didto Alang sa Akong mga Anak?

“JAMBO!” Nakurat, nakamata kami ug mitubag, “Jambo!” Pamukaw kadto kanamo, sa sinultihan sa Swahili alang sa “Unsay balita?” Human sa pipila ka bulang pagpangandam ug sa libolibong milya sa pagbiyahe, diha kami sa tolda sa gigahing lugar alang sa kalalangan sa Kenya—sa usa ka ekspedisyon sa Aprika!a

Nagsugod ang abentura sa miaging adlaw. Sa among pag-abot gidala kami sa among giya sa lugar sa mga mananap. “Mga lagsaw!” misinggit ang usa kanamo samtang nag-untol-untol kami diha sa among duha ka lig-ong sakyanan. Ang among mga kamot midalidali sa paghilam sa mga kamera, mga libro sa giya, ug mga largabista.

Ang among giya, gamayon alistong Ingles, mikatawa tungod sa among kalipay. “Sa pagkatinuod, Grant’s gazelle kana. Matahom nga gagmayng mga hayop, dili ba?”

Gagmay, makuti nga pagkadibuho, apan malig-on ug gihimo aron makadagan ug kusog, kining matahom gagmayng mga mananap ug ang mas gamay pa gayod nga Thomson’s gazelle makita bisan asa kami moadto. Sa among unang pamasiyo nakakita usab kami ug nakaletratog dakong eland, oryx, ug gerenuk, ug nakakita gihapon kami ug tagsaon dakong kudu ug reedbuck sa bukid.

Miliko sa kurbada, nakuratan ang panon sa mga impala kanamo. Walay lihok nga nagbarog mikalit sila sa paglukso ug sayis o otso ka piye, nga maorag gipaulpot gikan sa natagong ispring.b “Sumala sa imong mahanduraw, malibog ang mga tig-atake sa ilang paglayat,” miingon ang among giya. Dayon nanagan ang mga impala, miabot ug 30 ka tiil ang usa ka paglayat.

Nakakita kamig mga zebra, nga matahom kaayo sa ilang dramatikong itom ug puti nga mga badlis, ug nakapahinumdom sa sugilanon diha sa basahon sa Bibliya sa Job nga nagpakita nga dili mamanso ang mga zebra. (Job 39:5) Akong gipangutana ang giya bahin niana. “Dihay mga Amerikano nga naghimog pelikula dinhi sa miagi,” siya miingon. “Nangita sila ug anad nga zebra nga kasakyan sa artista apan walay nakita kay wala man gayod bisan usa. Kabayo na lang ang ilang gipintalan ug istrayip.”

Sa namauli kami sa kampo niadtong unang adlaw, nakakita kamig ostrich. Sa dihang nakakita siya kanamo midagan siya, misagirit ang iyang kusgang batiis sa ibabaw sa bungtod. Ang ostrich makadalagan sa gikusgong 40 ka milya sa usa ka oras, 25 ka piye sa matag bikang. Ang iyang katulin nakapahinumdom kanako sa laing teksto sa Bibliya diha sa Job: “Siya . . . nagakatawa sa kabayo ug sa nagkabayo niini.” (Job 39:18) Kataw-an usab niya ang among mga trak, sa hunahuna ko, samtang nagdagan ang among sakyanan.

Apan niining buntaga lang nga among gibating nagsugod na gayod ang among ekspedisyon dihang nakamata kami sa singgit nga “Jambo!” Nagkabayo latas sa dakong kasagbotan nga may panagsang kahoyng akasya, nabihag kami sa katahom sa Mount Kenya gikan sa halayo. Sa kalit lamang gisenyasan kami sa among giya sa paghilom ug mitudlo. Didto, nagbantaaw sa ibabaw sa mga tumoy sa kahoy, mao ang pundok sa mga ulo—sa giraffe nga nagpangusap sa mga dahon sa akasya!

Ang labing taas nga mananap sa kalibotan, abi namog ang giraffe mao ang malumo, hinayon, ug dili makadepensang mananap. Dili diay; ang ilang taas nga mga liog mapuslanon dili lang aron makakaon sila sa tumoy sa mga kahoy kondili sa paghatag usab kanila ug bantaawng dapit diin ilang ikapunting ang ilang dako, halayog panan-awng mga mata sa ilang mga nati, sa ilang panon, o sa nagasingabot nga kadaot. Sa among panan-aw madanihon kaayo ang ilang hinayong lihok, apan makadagan ang giraffe ug 35 ka milya sa usa ka oras ug makapatid ug leyon nga makabali sa mga gusok niini. Magamit usab niya ang iyang ulo samag maso. Gisampalong sa usa ka giraffe sa zoo ang 1,000 ka librang eland ug milupad kini nga may bali nga abaga!c

Misugok kami sa ilang taliwala. Kon naglakaw pa kami, magkatibulaag unta sila, apan kay nagkabayo gilantaw kami ingong laing panon sa mga mananap nga nagapanibsib. Dihay mga lagsaw ug mga eland sa duol, mga zebra usab nga lahi sa among nakita kagahapon—mas taas, mas gamay ang pagkaistrayip, ug katingalahan, dako linginong mga dalunggan.

“Grévy’s zebra kana,” matud pa sa among giya. “Nagakadiyutay kining matanga sa zebra, tungod sa katahom sa ilang mga panit. Dakong kantidad ang ibayad sa mga tigdekorar alang kanila.” Pagkamakapasubo nga gilaglag sa tawo ang daghan kaayo niining mga mananapa ug ang ilang puy-anan! Apan duna pay mas makasubong balita.

Nagsakay sa trak, among giduaw ang dangpanan sa rhino, usa ka 5,000 ka akre nga gilibotan ug 10-piye nga may koryenteng koral ug gibantayan sa armadong mga guwardiya.d Kini mao ang puy-anan sa 13 ka itom nga rhino ug usa ka puti. Hinayhinayng mipaduol sa usa niining kusgang mga nilalang, ang among mga trak kalit nga migamay ug walay ikasarang.

“Dili kaayo makakita ang rhino,” miingon ang giya. “Kon moiyagak ang mga oxpecker nga nagpuyo sa bukdobuko niini ug manglupad tungod sa kakurat, dili makakita ang rhino kon unsay nakasamok kanila ug mohasmag sa bisan unsa, aron simhoton kana. Nagkinabuhi siya diha sa kalibotan sa mga baho. Karon ang rhino gipangayam hangtod sa pagkapuo.”

Sa dihang misalop ang adlaw, mahilom nga misakay kami sa among pagpamauli sa among kampo. Niadtong gabhiona, samtang nanglingkod kami atubangan sa daob ug nag-estoryahay sa kapalaran sa rhino, nakurat kami sa pagkadungog ug kagalkalon, makumpasong ngulob. Giduyogan kadto sa uban.

“Mga leyon,” miingon ang among giya, kalmadong nagdugkal sa kalayo. “Sila, ah, daw duol ra, di ba?” Ginerbiyos akong nangutana. “Dili. Layo kaayo sila. Ang ngulob sa leyon moabot ug lima ka milya o kapin pa.” Napasaligan, nangatulog kami, nagpaabot nga makakita niining dagkong mga iring diha sa gigahing lugar sa Masai Mara, ang among sunod nga adtoan. Wala kami mabalo.

Ang Dagkong mga Iring sa Mara

Sa nagpadagan kami latas sa kabalilihan niining amihanang lugar sa dakong Kapatagan sa Serengeti, nalipay kami sa singgit sa drayber nga “Simba!” Hinayng mipahunong kami ug nakakita dili lang usa ka leyon kondili sa tibuok panon—duolan sa 40 kanila. Pundok-pundok nga nanaglubog ang nating mga leyon. Dihay mga leyon pa nga may mga nati nga migawas gikan sa kasagbotan. Daghan ang midugok diha sa gamayng linaw sa ulan nga nanginom. Ang mga nati nagsirko-sirko ug nagginukdanay sa usag usa.

Gusto kaayo kaming mokawas ug makigdula kanila apan among gipugngan ang among kaugalingon sa nagtan-aw kami sa mga unod sa ilalom sa panit sa mga leyon ug nakakita ug duha ka dagko kaayong laki nga labong kaayog mga lambungay nga naglingkod daw samag sphinx—dagko bulawong mga iring nga matagbawong nagpamilok sa ilang dalag nga mga mata diha sa kataposang mga sidlak sa adlaw. Ang panahon sa pakigdula uban sa mga nati sa leyon umaabot pa.—Isaias 11:6-9.

“Mamahulay ang mga leyon hapit 20 ka oras gikan sa 24,” miingon ang among giya. “Mas taas ug pahulay ang mga laki. Ang mga baye ang nagapadako sa mga kuting ug sa 90 porsiento sa pagpangayam, ug ang mga laki pa ang unang mokaon.” Daw kataw-anan kining kamatuorana alang sa among kaubang mga babaye sa among grupo! Apan sila dili makapadako ug kuting ug malinawong magapakaon kon walay madepensahong mga laki diha sa pundok. Kon maposilan ang laki tungod kay giisip silang peste sa mga bakiro o ingong mga tropeyo sa mga mangangayam, ang pundok mabungkag, ug biyaan ang mga kuting.

Samtang nakalahutay ang leyon karon batok sa hulga sa pagkapuo, dili maayo ang lakat sa cheetah. Sa pagkasunod buntag sulagmang nakakita kamig duha niining matahom ug madanihong mga nilalang. Inahan kadto nga nagtudlo sa iyang kuting sa pagpangayam. Ang duha kanila nag-ikid-ikid nga mipaingon sa panon sa Thomson’s gazelle, apan dihang mipahinay ang inahan sa iyang maampingong pag-ukoy, ang iyang bagis nga kuting midasdas sa Tommies o mga anak sa lagsaw. Mihaguros siya sa pila ka segundo sa iyang gibantog nga 70-milya sa usa ka oras nga pagdagan, nga mikilab lang nga maorag bulawang may kabang. Walay nahitabo! Makadagan ug kusog ang mga cheetah sa mugbong distansiya, ug busa nakaikyas ang Tommies, nga nagkatibulaag.

Misulay siya ug napakyas pag-usab. Sa kataposan gikapoyan ug naghangos, iyang gipasagdan ang iyang inahan sa pagpakita kaniya kon unsaon kini sa paghimo. Giukoy sa inahan ang lagsaw hangtod nga naduol siya ug gigamit niya ang iyang kusog nga dagan sa mubong distansiya. Nagsalo siya sa iyang kuting sa gamayng kuha.

“Tan-awa!” miingon ang giya, nga nagtudlo. Mibutho ang hyena nga wala mahibaloi kon diin gikan. Midagan siya paingon sa mga cheetah, ug giabog sila gikan sa ilang dugayng nakuhang lagsaw, ug gidagan kini.

“Ah, kontrabida kana!” miingon ang among giya. Iyang gigukod ang hyena aron mabawi ang kuha sa cheetah, apan nawala na ang kawatan. Dili popular ang hyena sa mga tawo. Apan dili gayod hulga ang hyena sa ubang mga mananap sa pagkapuo. Kon ingon lang unta niana ang tawo!

Kataw-anang mga Pamilya

Gawas pa, sa dagkong mga iring, nakakita kamig nagkalainlaing matang sa panimalaynong kinabuhi sa gigahing dapit sa kalalangan sa Mara. Milabay ang pamilya sa ostrich, ang pito ka tiil nga mga ginikanan nagbantay sa panon sa nagkakak taas ug tangkugong mga piso sa ilang taliwala. Daghan usab ang pamilya sa warthog, nga laksot kaayo, kataw-anang tan-awon. Maabtik ug alisto, ug-og-ug-og silang naglakaw sa ilang pormag pala, may tango nga nawong nga pinataas ang ulo. Ang ilang gamayng ikog nagbaliko paibabaw, samag antena sa kotse.

Gipataas ang kumangko sa among drayber nga taga Masai ug mikatawa, “Mao kana ang paagi sa pagsulti ni Gg. Warthog nga, ‘ako ang numero uno.’”

Ang mga pamilya sa mga unggoy, makalingaw usab. Ang balhiboon itom ug nawong nga vervets (laing matang sa unggoy) nanglayat ug nagkayuring diha sa mga kahoy samtang ang ilang mga gagmay nagtuon sa pagkatkat pinaagi sa paglumpatlumpat sa ubos. Ang colobus nga mga unggoy, nga nanglayat sa ibabaw sa among mga ulo sa ilang itom ug puting balhibo, samag mga pari nga nangabuang. Ang mga pamilya sa dagkong mga amo makita usab bisan asa, ang mga gagmay nagbaba sa ilang mga inahan samag gagming nga mga hinete. Sabaan ang dagkong mga amo ug maukit-ukiton kaayo. Sa Tanzania, among giabog sa akong asawa ang usa kanila gikan sa among lawak sa otel!

Ang Labing Dako sa Aprika

Diha sa usa sa mga lasang sa Mara, nakakita kamig mga elepante, ang ilang dako abuhong mga porma hilom nga nanglihok taliwala sa mga kahoy. Panon kadto sa lima ka elepante, nga may gamay tulo ka bulang edad nga nati nga anak sa matriarka. Gisalipdan sa panon kining gamayng elepante gikan sa among panan-aw samtang naglakaw siya nga walay kahadlok taliwala sa ilang samag haliging mga batiis, nga nangita sa iyang inahan ug misuso panagsa. Ang panon, sumala sa akong nahibaloan, modungan sa paglakaw sa nati ug magpundok sa pagbarog aron sa pagpanaliod niana. Sa pagkatinuod, hapit hasmaga sa matriarka ang among drayber—midalidali siya pagdagan sa sulod sa trak!

Ang mga laki nga elepante gustong mag-inusara. Diha sa Ngorongoro Crater sa Tanzania, nakakita kamig tigulang laking elepante nga may taas, puting mga tango. Iyang gamiton kini sa pagkalot ug mga lungag sa pagpangitag asin ug minerales o sa pagkalot ug mga lungag sa tubig nga hugopan sa ubang mga mananap sa panahon sa ting-init. Pagkabaliskad nga kining matahom nga mga gamit, nga sa dayag gihimo sa pagtabang nga mabuhi ang elepante, nakapukaw sa kahakog sa tawo nga maoy nakaingon sa iyang pagkapukan!

Ikaduha lamang sa elepante sa gidak-on mao ang dakong hippopotamus. (Ang uban miingon ang ang puting rhinoceros mao ang ikaduhang labing dako nga mananap sa yuta nga sus-an.) Mihunong kami duol sa gamayng sapa aron sa pagtan-aw sa tibuok panon kanila nga nagbulad sa adlaw, nga nagpangusmo ug nanghuy-ab sa pagpalabay sa adlaw.

“Ang hippo,” miingon ang among giya, “maghulom sa tubig sa tibuok adlaw aron dili mapaso sa adlaw, dayon mohaw-as sa tubig aron manibsib sa gabii. Ang lana sa iyang panit maoy panalipod kaniya gikan sa sobrang kainit sa adlaw ug sa tubig. Sa katingalahan,” siya mipadayon, “daghang tawo ang napatay sa mga hippo kay sa bisan unsang mananap sa Aprika. Dili sila mokaon ug karne, apan kon magpaduol sa paglangoy ug sa pagpamangka—usa lang ka paak matapos ka na!”

Nagtan-aw kanila, among nakita kon nganong nakaingon ang basahon sa Job nga bisag mosiak ang kusog nga bul-og sa tubig diha sa baba niining higante siya dili mahadlok. Ang ulo lamang niya moabot ug usa ka tonilada ang gibug-aton!—Job 40:23.

Ang Kapatagan sa Serengeti

Mipanaw kami pahabagatan sa Tanzania, mihunong sa matahom nga Ngorongoro Crater, nga 12-ka milyang gilaparong panaksan nga puno sa kalalangan. Diha sa usa sa iyang mabaw, alkalinong mga linaw kon tan-awon sa halayo daw may rosas nga panganod sa ibabaw niini. Naputos kadto sa mga flamingo, ang gagmayon ug rosason nga espisye. Nagyagongyong ug nagtutot sila samtang nagpanong nag-ulpot-ulpot nga mabihagon, ang ilang mga batiis maorag pulang dagami nga tul-id ug baliko.

Ang kapatagan sa Serengeti sa amihanang-kasadpan sa baba sa bolkan maoy patag nga dagat sa sagbot nga gituyboan sa mga isla nga gitawag kopjes. Ang dagko, nabulad sa adlaw nga pundok sa mga bato, gidagsaan sa gagmay balhiboong mga hyrax sa bato ug mabulokong mga tabili. Sa duol nga kabagnotan nakakita kamig dik-dik, diyes-libra, usa-ka-piye nga antelope diin ang iyang depensa lamang mao ang pagtago.

Mipaingon kami sa panon sa wildebeest nga kanap ngadto sa kapunawpunawan sa tanang direksiyon. Naghugpong alang sa ilang paglalin, gainga ug galumpatlumpat. Mipahiyom ako sa ilang gidaghanon ug sa kasaba, ug naghunahuna, ‘Ania sa kataposan ang mananap nga wala mapuo sa katawhan!’

Nalipay ang among giya. “Wala akoy duda, nga moabot ug duha ka milyon sila karong tuiga. Karon nagpaingon sila sa duol nga ulan—makamatikod sila niana gikan sa 30 ka milya ang gilay-on!”

Sa ulahing hapon diha sa kapatagan, nanan-aw kamig mga langgam, nalipay nga nakakitag mga 200 ka matang hangtod dinhi, ug matahom silang tanan.

“Dili mahimo!” nahingangha ang akong igsoong babaye, nga may gitudlo. Milingi ako aron sa pagtan-aw, nagdahom nga makakitag langgam, apan leopardo hinoon ang akong nakita, nga naghay-ad daw hari diha sa akasya nga 20 ka yarda ang gilay-on.e Mibalos siyag tan-aw kanamo ug nanghuy-ab, relaks kaayong tan-awon. Makakatkat usab ug mga kahoy ang mga leyon, apan kay duha ka pilo man siya kay sa gibug-aton sa leopardo, panagsa ra nila kining buhaton, aron sa pag-ikyas gikan sa mga langaw ug kainit. Ang mga leyon nga among nakita diha sa mga kahoy kiwag ug dili-komportableng tan-awon didto ug gumikan niana nangatawa kaming tanan. Apan ang leopardo mokaon, matulog, halos nagpuyo diha sa mga kahoy.

“Matahom siya, dili ba?” miingon ang among giya. Ikasubong isulti, siya mipadayon, “mamauli ang kadaghanang mga turista nga dili makakitag leopardo karong mga panahona. Gipangayam sila tungod sa ilang matahom nga mga panit.” Mihagtik ang among mga kamera ug miugong samtang misalop ang adlaw diha sa kapatagan. Nahibulong ako kon buhi pa ba kadtong maong leopardo, sa pipila ka bulan sa ulahi.

Atua pa Kaha Sila Didto Alang sa Atong mga Anak?

Samtang mipalupad ang among ayroplano sa pagpamauli, mitambo ako sa Serengeti ug mibatig kasubo. Makasubo, ang pagbiya niining matahom nga dapit. Nabihag kaayo ako niini. Apan ang kadaghanan usab sa sugilanon sa ekspedisyon, makasubo.

Pananglitan, ang kusog nga pagdagan sa cheetah, ang mga tango sa elepante, ang liog sa giraffe, ug ang mga kinaiya sa mga nilalang ang among nakita, ang tanan nagpunting sa usa ka Tigdesinyo nga gisagol ang katahom ug kamapuslanon, porma ug obra, diha sa tanan niyang mga buhat. Ang mga tawong tigdesinyo matugob sa pagdayeg dihang makab-ot sa ilang obra kanang matanga sa katimbang. Apan ang Tigdesinyo niining dili-masukod mas dagkong mga buhat talagsa ra o wala gani ilha ingong tigdesinyo. Hinunoa, ilang ihatag ang pasidungog sa buta nga puwersa sa bilyonbilyong mga aksidente, nga gitawag ebolusyon. Makasubo.

Labing grabe pa, ang mga kalalangan sa anam-anam, sa walay pili ginalaglag. Bisan pa sa dagkong mga paningkamot niadtong nagapangabudlay sa pagtipig niana, makalilisang nga mga pangutana nagpabilin mahitungod sa kalalangan sa Aprika. Makalahutay ba kining maong kalalangan gikan sa padayong pagpangayam ug sa mga kalisod sa nagakagamayng puy-anan? Atua pa kaha sila didto alang sa atong mga anak, sa atong mga apo?

Tinuod nga makapabalakang mga pangutana kini. Ug bisan pa, alang sa may hunahunang tawo, kining mga pangutanaha moagak ngadto sa lain o mas importanteng pangutana: Ang makinaadmanong Tigdesinyo sa yuta ug sa tanang mga nilalang magtan-aw ug pasagdan lang nga mangalaglag kining tanan? Dili; siya nagsaad “sa paglaglag niadtong magalaglag sa yuta.” Lain pa, siya nagsaad ug panahon sa dili madugay dihang ang katawhan may pakigdait na sa mga mananap.—Pinadayag 11:18; Isaias 11:1-9.

Oo, ang Maglalalang nagtagana ug malipayon, kasaligang mga tubag sa atong labing makatugaw nga mga pangutana. Ang pagpalandong sa iyang mga saad nakawala sa akong kasubo sa kahimtang sa ihalas nga mga mananap sa Aprika. Dili lang kay atua sila didto karon; sila magpabilin didto sa umaabot.—Tinampo.

[Mga footnote]