Kaalam nga Tagsaon Alang sa Iyang Edad
TUNGANG gabii kadto. Ang dose-anyos nga si Lisa, grabeg sakit ug maluya, nakurat dihang misulod ang nars sa iyang lawak sa ospital sa pagdugang kaniya ug dugo.
Nangaliyopo si Lisa: “Nganong ipugos man ninyo kini kanako? Wala gani dinhi ang akong amahan ug inahan!” Apan gihimo gihapon kini sa nars.
Ang Isyu sa Pagtambal
Si Lisa, utokan, aktibo, abilidarang estudyanteng pulos “A” ang grado, nalipay sa kinabuhi uban sa iyang mga ginikanan ug singko-anyos nga igsoong lalaki sa Winnipeg, Canada. Sa tingpamulak sa 1985 gihatagan siya ug antibiotic alang sa naghubag nga tonsil ug nag-antos ug grabeng reaksiyon. Nagkaluya ang iyang panglawas, ug sa ulahi siya nasusihan nga may seryosong myeloid leukemia, usa ka kondisyon nga makapatay.
Miresita ang mga doktor sa Winnipeg ug maisog nga kemoterapiya ug daghang mga pagdugang sa dugo. Ang kemoterapiya maoy usa ka paagi sa pagtambal ginamit ang makahilong mga kemikal. Ang teoriya mao nga kining maong mga hilo mopatay sa sakit. Apan, si Lisa ug ang iyang mga ginikanan nangayog kapiliang tambal. Mitutol sila sa pagdugang ug dugo tungod sa Kasulatanhong mga katarongan. (Buhat 15:28, 29) Ilang nakita usab nga mangilngig ang kasakit ug makaluyang dili-maayong mga epekto sa maisog nga kemoterapiya.
Sa kataposan, gidala sa mga ginikanan si Lisa sa Hospital for Sick Children, nga naglaom nga makakitag matinabangong mga doktor. Apan inay motabang, niadtong tungang gabii gidugangan siya ug dugo. Sa pagkasunod buntag, Oktubre 25, gipangayo ang sugo sa korte aron ipugos kining pagtambala. Nagpanuko si Maghuhukom David R. Main. Iyang gitudlo si Sarah Mott-Trille nga abogado ni Lisa. Ang kaso gipauswag sa Lunes, Oktubre 28, 1985.
Ang Husay
Mikabat ang husay ug lima ka adlaw ug gihimo diha sa lawak sa ospital. Kada adlaw, sa iyang paghangyo, gitulod ang katre ni Lisa ngadto sa lawak. Bisag grabe kaayong nagkasakit, desidido siya nga malangkit sa mga desisyon may kalabotan sa iyang pagtuo.
Gisugdan ang husay uban ang sugyot sa doktor sa paagi sa pagtambal. Diha sa iyang sinulat nga desisyon, si Maghuhukom Main misaysay: “Ang paagi sa pagtambal sumala sa testimoniya nga gibatbat sa mga doktor atubangan niini nga hukmanan makusog ug maisog ug magpadayon sa hataas nga panahon. Malaomang ipadayon ang mga pagdugang ug dugo aron mapalugway ang kinabuhi sa pasyente.” Gipahayag usab nga daghan kaayo ang dili-maayo ug grabeng mga epekto sa kemoterapiya.
Midako ang drama sa ikaupat nga adlaw. Gipalingkod si Lisa aron makasulti atubangan sa maghuhukom. Ang tanan diha sa lawak sa hukmanan, lakip kang Lisa, nahibalo nga siya nag-atubang sa kamatayon makadawat man siya ug mga padugang ug dugo o dili. Walay tambal sa leukemia nga iyang giantos.
Mainampingon ug mabinationg gipangutana si Lisa sa iyang abogado. Dihay pipila nga nakahilak samtang maisogong gihisgotan ni Lisa ang iyang umaabot nga kamatayon, ang iyang pagtuo kang Jehova, ug ang iyang determinasyon sa pagpabiling matinumanon sa iyang balaod bahin sa pagkabalaan sa dugo. Siya miingon nga iyang dumilian sa mainiton ug sa pisikal nga paagi ang tanang paningkamot sa pagdugang kaniya ug dugo. Ang iyang yano ug maisog nga pahayag nakatandog sa tanang kasingkasing.
“Karon matud mo nga nagtuo ka sa Diyos,” nangutana ang iyang abogado. “Makasaysay ka ba kanako kon siya tinuod alang kanimo?”
“Aw, siya sama sa usa ka higala,” mitubag si Lisa. “Usahay kon mag-inusara lang ako, makigsulti ako kaniya . . . ingong higala; kon bation akog kahadlok ug mag-inusara sa balay, moampo ako kaniya nga tabangan ako ug makigsulti kaniya sama nga anaa siya sa lawak tapad nako.”
“Lisa, kon may moingon kanimo, unsa ang labing importanteng butang sa imong kinabuhi, unsay imong tubag?”
“Ang akong pagsunod kang Jehova nga Diyos ug sa akong pamilya,” mitubag si Lisa.
Ang iyang abogado nangutana: “Lisa, may kalainan ba kanimo sa masayod nga ang Hukmanan nagsugo kanimo sa pagdawat sa mga pagdugang ug dugo?”
“Wala, tungod kay magpabilin man gihapon akong matinumanon sa akong Diyos ug magbantay sa iyang mga sugo kay ang Diyos mas gamhanan kay sa bisan unsang korte o bisan kinsang tawo.”
Gisaysay ni Lisa ang iyang mga pagbati bahin sa usa ka pagdugang sa dugo nga gipugos paghatag kaniya, nga nag-ingon: “Mibati ako nga daw sama akog iro nga gigamit alang sa usa ka eksperimento, tungod kay dili ako makakontrolar sa tanang butang. Tungod lang kay minor-de-edad ako, maghunahuna ang tawo nga makahimo sila ug bisan unsang butang kanako, apan gibati ko nga may katungod akong masayod kon unsay mahitabo kanako ug kon nganong gihatag nila kining mga pagtambala ug nganong gibuhat nila kini nga walay pananghid sa akong mga ginikanan.”
“Nakatulog ka ba niadtong gabhiona?” nangutana ang iyang abogado.
“Wala, wala gayod.”
“Unsay imong gikabalak-an?”
“Buweno, ang akong gikabalak-an mao ang hunahunaon ni Jehova nga Diyos kanako tungod kay nahibalo ako nga kon mosupak ako sa iyang kabubut-on, dili ko madawat ang iyang saad nga kinabuhing dayon, ug kasukaon kaayo ako nga nagdawat ako ug dugo sa laing tawo, tungod kay anaa kanunay ang posibilidad nga matakdan sa AIDS o hepatitis o ubang mga impeksiyon, ug ang nahimo ko niadtong gabhiona mao lamang ang pagtan-aw sa dugo ug pagtutok niana.”
“Lisa, may mahunahunaan ka bang butang nga mahimong ikatandi aron mapatin-aw ngadto sa maghuhukom kon sama sa unsa ang pagdawat ug pagdugang ug dugo nga batok sa imong kabubut-on?”
“Buweno, ang akong nahunahunaan mao ang paglugos tungod kay . . . ang paglugos maoy pagkuha sa usa ka butang nga supak sa imong kabubut-on, ug kana sama niana.”
Ang Hukom
Kulbahinam ang ikalimang adlaw. Sukad sa sinugdan si Maghuhukom Main makataronganon ug timbang. Kini bang kalulot makita diha sa iyang hukom? Siya mitapos: “Ang batang si Lisa Dorothy K. ibalik sa pagbantay, pag-atiman ug pagkontrolar sa iyang mga ginikanan.”
Detalyadong gisaysay ni Maghuhukom Main ang mga rason sa iyang desisyon. Lakip sa ubang mga butang, siya miingon: “Ang hangyo ni Lisa mao ang sa karon ug sukad sa adlaw nga iyang nakita ang dokumentaryo niining sakita, nga dili siya gustong modawat ug kemoterapiya nga paagi sa pagtambal ug sa mga pagdugang ug dugo. Mao kini ang iyang baroganan dili lang kay supak kini sa iyang relihiyosong mga pagtuo, ug ako nalipay nga supak kini, kondili dili niya gustong bation ang kasakit ug kaguol nga nalangkit sa paagi sa pagtambal . . . Dili ako mohatag ug sugo nga makabutang niining bataa nianang masakit nga kahimtang. Akong nakita ang sugyot nga hatagan siya niining paagi sa pagtambal nga bug-os dili maayo.”
Mahitungod sa hilom nga pagdugang ug dugo sa tungang-gabii nga gipugos diha kang Lisa, si Maghuhukom Main miingon: “Akong nakita nga si [Lisa] gipihig tungod sa iyang relihiyon ug sa iyang panuigon sumala sa subseksiyon 15(1) [sa The Canadian Charter of Rights and Freedoms]. Niining mga kahimtanga, dihang gidugangan ug dugo, ang iyang katungod sa seguridad sa iyang kaugalingon sumala sa Seksiyon 7 gilapas. Ingong resulta, bisag bata pa siya nga nagkinahanglan ug proteksiyon, ang aplikasyon niini kinahanglang ihunong sumala sa subseksiyon 24(1) sa Karta.”
Sa kataposan, gipamatuod pag-usab ni Maghuhukom Main ang iyang pagdayeg kang Lisa, nga nag-ingon: “Si Lisa matahom, hilabihan ka utokan, maayong manulti, matinahuron, mabination ug labing hinungdanon, maisog nga bata. Siya may tagsaong kaalam ug kahamtong alang sa iyang edad ug mahimong ikaingon ko nga nabatonan niya ang tanang positibong mga hiyas nga ginatinguha sa mga ginikanan diha sa usa ka bata. Siya may maayong pagkahunahuna, malig-on ug matin-awng relihiyosong pagtuo. Sa akong paghunahuna, walay igong pagtambag gikan kang bisan kinsa o pag-ipit sa iyang mga ginikanan o kang bisan kinsa, lakip sa sugo niini nga hukmanan, ang makatarog o makabag-o sa iyang relihiyosong mga pagtuo.
“Nagtuo ako nga si Lisa K. hatagan ug higayon sa pakig-away niining sakita nga may dignidad ug kalinaw sa hunahuna. Mabatonan lamang kana pinaagi sa pagdawat sa plano nga gilaraw niya ug sa iyang mga ginikanan.”
Integridad Hangtod sa Kataposan
Migawas si Lisa ug ang iyang pamilya sa ospital niadtong adlawa. Si Lisa sa tinuod, nakapakig-away sa iyang sakit nga may dignidad ug kalinaw sa hunahuna. Sa Nobyembre 17, 1985, siya malinawong namatay diha sa balay, sa mahigugmaong mga bukton sa iyang inahan ug amahan.
Sa panahon sa husay, gisaysay ni Lisa ang iyang pagsultihay uban sa iyang inahan sa unang higayong nasusihan ang iyang leukemia, nga miingon: “Gihisgotan ko uban sa akong Mama ang tanang posibilidad nga akong nabatonan, ug among dungang gibasa ang Bibliya, ug gibasa usab namo ang ubang mga libro gikan sa among relihiyon, ug akong gisultihan siya, . . . ‘Kon mamatay man ugaling ako, magkita unya kita sa bag-ong kahikayan, ug may malig-on akong paglaom sa pagtan-aw kanimo ug sa pagbaton ug kinabuhing dayon diha sa paraiso sa yuta.’”
Usa ka Pagtulon-an Alang sa mga Ospital ug sa mga Doktor
Ang medikal-legal nga mga magsusulat nga taga Canada nga si L. E. ug F. A. Rozovsky miingon diha sa Canadian Health Facilities Law Guide: “Ang mga ospital ug mga doktor makakuhag pila ka pagtulon-an gikan niini nga desisyon. Labing hinungdanon, angay nga magbantay sila sa pagtambal sumala sa gipadayag nga kagustohan sa mga pasyente o sa ilang mga ginikanan. Kinahanglan ang pag-amping aron malikayan ang pinugos nga pagtambal sa mga dapit nga gitawag mapihigon diha sa Seksiyon 15(1) sa Karta, lakip sa edad, sekso, relihiyon o kagikan.”
Apan,sa unsang mga paagi ang mga doktor “magbantay” aron malikayan ang pagpinig sa relihiyon? Gipunting nila ni Rozovsky ang timbang nga solusyon: “Apan, kinahanglang hinumdoman, nga ang pangunang katungdanan sa mga doktor mao ang pagkahimong dili kaaway sa pasyente. Ang tinuod nga buluhaton mao ang pagbuhat sa labing ikaayo sa pasyente. Niining kasoha nakita sa hukmanan nga ang labing ikaayo mipabor diha sa kapiliang porma sa pag-atiman.”
Sa matin-aw, kon usa sa mga Saksi ni Jehova ang pasyente, ang iyang labing ikaayo mapadapat kon ang pamilya ug doktor magtinabangay sa paghatag ug kapilian sa mga pagdugang ug dugo. Wala isakripisyo sa mga doktor nga misunod niining dalana ang maayong medikal nga pag-atiman. Ang mga espesyalista sa sakit sa bata diha sa M. D. Anderson Hospital sa Texas mitaho:
“Ang tambal nga pagdugang ug dugo dili kanunay kinahanglan sama sa kanunay nga paggamit niini. Diha sa mga pasyente nga may kanser ug ubang nalangkit nga mga sakit, ang maayong medikal nga pag-atiman dili maapektohan tungod sa dili pagdugang ug dugo.”
Ang mga resulta sa kaso ni Lisa taas ug abot. Sa karon, human sa pagpanguna sa hukmanan sa Canada, usa ka maghuhukom sa California midumili sa pagpugos sa pagtambal diha sa 14-anyos nga batang babaye. Dugang pa, sa Pebrero 11, 1986, ang British Columbia Health Association miisyu ug direktiba sa tanang mga administrador sa ospital pinasukad sa kaso ni Lisa, nga nag-ingon: “Kining kasoha nahimong usa ka bag-ong sumbanan.”
Kon bahin sa legal ug medikal nga kalibganan, kining desisyona nahimong inspirasyon. Kini matarong ug husto. Ang umaabot mopadayag kanato kon sa unsang paagi ang mga doktor, mga ospital, ug mga maghuhukom mosunod sa tawhanon ug mabinationg pagpanguna nga gihatag kanato ni Maghuhukom David R. Main ug ni Lisa.
[Blurb sa panid 19]
Dihay pipila nga nakahilak samtang maisogong gisaysay ni Lisa ang iyang umaabot nga kamatayon
[Blurb sa panid 20]
“Kining kasoha nahimong usa ka bag-ong sumbanan.”—British Columbia Health Association
[Letrato sa panid 18]
Si Lisa, 12 anyos, nagpabilin sa iyang integridad ilalom sa dakong kaaway ug pagsupak