Mga Batan-on Nangutana. . .

Sa Unsang Paagi Masagubang Ko ang Akong Kaguol?

ANG diesiotso-anyos nga si Jonathan namatay sa aksidente sa kotse sa iyang pagpauli gikan sa Long Island, New York. Naagoman sa iyang siyam ka igsoong lalaki ug babaye ang lainlaing matang sa kaguol.

Tulo ka igsoon ni Jonathan, si Howard, Agustín, ug Lorna, misaysay sa ilang gibati ngadto sa Pagmata! Si Agustín nahinumdom: “Naghigda na ako niadto. Ang mga polis ug paramedics nangabot sa ganghaan aron sa pagbalita. Ako mibangon sa higdaan ug nakadungog sa ilang giingon. ‘Unsa, namatay si Johnny! Dili ko motuo niana,’ mao ang una kong tubag. Unya sa nasilsil ang kamatuoran, gibati ko ang dakong kaguol.”

Ang kinamagulangang lalaki, si Howard, misanong uban ang kasuko. “Gusto kong mahibaloan kon ngano. Naunsa man kadto pagkahitabo? Nasuko ako sa laing drayber. Apan ako walay mahimo. Ang laing drayber namatay man usab.” Si Lorna wala mohilak apan giatake sa nerbiyos. Kadto nakapahugno sa balatian sa tibuok pamilya.

Kon namatyan ka sa usa ka igsoong lalaki o babaye, unsay epekto niadto kanimo? Kon giatubang nimo ang maong kapildihan karon mismo, walay duhaduhang isukna mo ang among pangutana, Sa unsang paagi masagubang ko ang akong kaguol?a

Dili Pagtuo—“Tingalig Lain ang Namatay”

Ang nagbangotang mga tawo lagmit dili motuo nga nahitabo ang kamatayon. Basin sila maghunahuna pa nga kalit nilang nakita ang namatayng tawo sa dalan, sa milabayng bus, sa subway. Ang bisan unsang kaamgid makapahaling sa paglaom nga tingalig kadto sayop.

Sa ubang mga kahimtang, ipahamtang usahay sa mga ginikanan ang dili-tinuyong panagsabot sa kahilom, nga magpakaaron-ingnong ang kamatayon wala gayod mahitabo. Sumala sa mga magsusulat sa The Sibling Bond, ang mga ginikanan nagamugna sa kahimtang diin “ang usa magpugong o magluom sa kaguol, kasuko, o makalipayng mga handumanan.” Ang resulta mao nga ang mga ginikanan o mga anak dili bug-os makadawat sa kamatayon, ug kana nagalangan lamang sa palakaw sa kaguol.

Usahay ang usa ka pamilya makapasamot sa kaguol niini pinaagi sa pagsunod gihapon sa naandang kalihokan nga makapahinumdom sa minahal. Pananglitan, sa pagpangaon ang samang dapit sa lamesa dili palingkoran, nga tingali butangan pag plato nga daw ang namatayng anak taliabot aron mokaon. Kini laing matang sa dili pagtuo. Giunsa sa pagdumala sa usa ka pamilya kanang kahimtanga? Mitubag ang inahan: “Wala na gayod kami molingkod sa lamesa sa samang kahikayan. Mibalhin ang akong bana sa silya ni David, ug kana nakatabang sa paghanaw sa kamingaw.” Bisan pa niana, mahimong kinahanglag panahon ang tinuod nga pagdawat sa kamatuoran sa kamatayon.

“Kon Unta . . . ”

Ang pagbati sa sala kasagaran usab nga reaksiyon dihang mamatay ang usa ka sakop sa pamilya. Ang mga pangutana ug mga pagduhaduha moabot sa kaisipan. ‘May dugang pa ba untang atong nahimo? Angay ba kahang mikonsulta kitag laing doktor?’ Ug unya anaa ang “Kon unta . . . ” Kon unta wala nato siya tugoti sa paghulam sa akong kotse niadtong adlawa. Kon unta ako nahimong mas maluluton sa akong igsoong lalaki/babaye. Ug mopadayon ang mga akusasyon ug pagbati sa sala. Bisan pa niana, kini kinaiyanhong mga reaksiyon lamang sa kalit nga pagkamatay sa usa ka igsoong lalaki o babaye.

Pila ka tuig nga miagi sa Brazil, usa ka 18-anyos nga dalaga namatay sa sakit sa kasingkasing. Unsay reaksiyon sa iyang igsoong lalaki? “Samtang siya nagdaot, nasina ako kaniya kay siya nakabatog labawng pagtagad kay sa uban pa kanamo. Karon ako nasubo kaayong gibati ko kana.” Bisan tuod normal ang maong pagbati sa sala, walay kapuslanan nga pas-anon kini sa walay kataposan.

“Nganong Kining Pagsulaya?”

Dihang ang iyang 12-anyos nga igsoong lalaki namatay sa kanser, si Cleide, sa Brazil, naguol pag-ayo sa maong kamatayon. Giingnan niya ang Pagmata!: “Kami wala pa gayod magkabulag sa nangagi. Gisukna ko ang akong kaugalingon, ‘Nganong kining pagsulaya? Ug kay may upat ka igsoong babaye ug usa lamang ka lalaki, nganong siya pa man? Ang ubang mga paryente may mga anak lalaki. Nganong ang amoa pa ang namatay?’”

Ang kaguol makapatungha usab ug mga komplikasyon sa panglawas. Si Doris, ang igsoong babaye ni Cleide, may lawasnong reaksiyon—ang pinakagrabeng brongkitis nga sukad iyang naagoman. Naagoman sa amahan ang kasakit sa kasingkasing nga girekonosir nga tungod sa tensiyong gipahinabo sa pagkamatay sa batang lalaki.

Ang laing butang nga makaapektar sa imong reaksiyon mao, Pila man ang mga anak sa pamilya? Kon usa sa duha mamatay, ang nabilin mahimong bugtong anak ug basin maguol kaayo sa maong kamatayon.

Kinahanglang Ikaw May Kahilakan

Busa sa unsang paagi makasagubang ka sa pagkamatay sa imong igsoong lalaki o babaye? Gisugyot sa mga terapista nga imong ipahayag, dili pugngan, ang imong kaguol. Ang magtatambag si Dr. Earl Grollman misugyot: “Dili igo nga ilhon ang imong nagkabanging mga emosyon; kinahanglang imo kanang atubangon sa dayag. Kana ang hinungdan may yugto sa pagbangotan. Kini panahon sa pagpakig-ambit sa imong mga pagbati.” Busa, kini dili panahon nga magpahilayo ka sa mga tawo.—Proverbio 18:1.

Ang kaguol tungod sa kahiubos mahimong motultol sa mga suliran sa pangisip. Kinahanglang ikaw may kahilakan—usa ka ginikanan, igsoong lalaki o babaye, suod nga higala, o ansiano sa Kristohanong kongregasyon. Sumala sa giingon ni Dr. Grollman: “Ang emosyong wala ipahayag dili mahanaw. Imo lamang malugwayan ang kasakit ug langanon ang palakaw sa kaguol.” Busa, unsay iyang gisugyot? “Pangitag maayong tigpatalinghog, usa ka higala nga makasabot nga ang daghan nimong pagbati maoy normal nga mga reaksiyon sa imong mapait nga kaguol.”

Ug komosta man kon kahilakon ka? Si Dr. Grollman midugang: “Alang sa pipila, ang mga luha mao ang labing maayong tambal alang sa emosyonal nga kalisod, alang sa mga lalaki ingon man mga babaye ug mga bata. Ang paghilak maoy kinaiyanhong paagi sa paghupay sa kaguol ug pagpahungaw sa kasakit.”

“Wala Gayod Ako Makakitang Mihilak si Papa sa Nangagi”

Ang imong mga ginikanan mahimong dakong tabang sa panahon sa kamatayon—ug makatabang ka usab kanila. Pananglitan, si Jane ug Sarah, nga taga-Inglaterra, namatyan sa ilang 23-anyos nga igsoong lalaki si Darrall. Sa unsang paagi ilang nasagubang ang ilang kaguol? Mitubag si Jane: “Tungod kay upat man kami, ako milakaw ug nagbuhat sa tanang butang uban kang Papa, samtang si Sarah nagbuhat sa tanang butang uban kang Mama. Niining paagiha kami wala magkinaugalingon.”

Si Sarah misaysay: “Lig-on ang akong mga ginikanan, nga determinadong mopadayon sa kinabuhi, bisan unsay mahitabo. Kon bation namong samag maluoy sa among kaugalingon, sila moingon, ‘Hala na! Manlakaw na usab kita.’ Kana makatabang kay sa pagkamatuod ikaw mobatig kaluoy sa imong kaugalingon, nga dili makapalig-on.”

Apan sa unsang paagi sila nakatabang sa ilang mga ginikanan? Mitubag si Jane: “Wala gayod ako makakitang mihilak si Papa sa nangagi. Siya mihilak sa duha ka beses, ug sa usa ka paagi, kadto maayo, ug sa paghinumdom, maayo ang akong gibati karon nga ako didto aron sa paghupay kaniya.”

Hinuon, gisagubang sa nagkalainlaing tawo ang ilang kaguol sa nagkalainlaing paagi. Kami wala magsulay sa pagsugyot nga ang usa ka paagi maayo gayod kay sa lain. Motungha ang kapeligrohan kon mosugod ang kawalay pag-uswag, dihang ang tawong naguol dili makadawat sa kamatuoran sa kahimtang. Sa maong panahon ang tabang tingali kinahanglanon gikan sa mabinationg mga higala ug tingali kuwalipikadong Kristohanong mga ansiano. Busa ayaw kahadlok sa pagpangitag tabang ug pagpakigsulti. Ug sa paghilak usab.

Ang Bibliya daghag panig-ingnan sa mga tawong dayag nagpahayag sa ilang kaguol. Si Jesus mihilak sa pagsingabot sa lubong sa iyang higalang si Lasaro. (Juan 11:30-38) Si David nagbangotan sa pagkamatay sa iyang gibunong anak lalaki si Amnon. (2 Samuel 13:28-39) Si Maria Magdalena mihilak sa iyang pagsingabot sa lubong ni Jesus. (Juan 20:11-16) Tinuod, ang Kristohanong may pagsabot sa paglaom sa Bibliya sa pagkabanhaw dili maguol nga dili mahupay, sama sa uban. Apan ingong tawong may normal nga mga pagbati, siya maguol ug magbangotan sa pagkamatay sa usang minahal, ilabina sa usa ka igsoong lalaki o babaye.—1 Tesalonica 4:13, 14.

Usa ka Paglaom nga Makapalig-on

Unsay nakapalig-on sa daghang batan-on nga namatyag igsoong lalaki o babaye? Ang batan-ong si David, nga taga-Inglaterra, namatyan sa iyang 13-anyos nga igsoong si Janet tungod sa Hodgkin’s disease. Siya miingon: “Usa sa mga butang nakahatag nakog dakong kaayohan mao ang usa ka tekstong gikutlo sa pakigpulong sa paglubong. Kini miingon: ‘Tungod kay ang Diyos nagtakda sa usa ka adlaw nga niana iyang pagahukman ang gipuy-ang yuta sa pagkamatarong, ug siya nagtaganag usa ka pasalig sa tanang tawo sa pagkaaging siya nagbanhaw kaniya, si Jesus, gikan sa mga patay.’ Gipasiugda sa mamumulong ang ekspresyong ‘pasalig’ mahitungod sa pagkabanhaw. Kadto dakong tinubdan sa kusog alang kanako tapos sa paglubong.”—Buhat 17:31.

Oo, ang pagtulon-an sa Bibliya mahitungod sa kahimtang sa mga patay ug sa paglaom sa pagkabanhaw maoy dakong kahupayan sa panahon sa kamatayon. Kon sa dugang imong maamgohan nga ang paglaom sa Bibliya gilig-on sa mga hitabo sa kasaysayan, ang imong pagtuo mas malig-on nga magalig-on kanimo sa panahon sa kaguol.—Marcos 5:35-42; 12:26, 27; Juan 5:28, 29; 1 Corinto 15:3-8.

[Mga footnote]

[Letrato sa panid 15]

Kon mamatyan sa usa ka igsoong lalaki o babaye, kinahanglan nato ang usa nga mabination