Ang mga Walay-Balay—Usa ka Suliran sa Kalibotan
ANG suliran sa kanihit sa puy-anan ug pagkawalay-balay, hinuon, dili moilag nasodnong mga utlanan; dili lang kini iya sa kabos, nagkaugmad nga kanasoran. Ang dagkong mga kaulohan ug mga siyudad sa abanteng kanasoran, nga halos walay eksepsiyon, nakabaton usab sa ilang mga maot nga balay ug mga lugar sa kabos. Sa tupad sa nag-idlak nanganawkanawng mga tinukod ug modernong habog nga mga tinukod, anaa ang mga lugar sa kabos ug dunot nga mga siyudad sa sulod. Unsa ang kahimtang sa pagpuyo nianang mga lugara?
Sa pagkomento bahin sa usa ka pagtuon nga gihimo sa Chicago, ang magasing Science nagtaho nga ang mga walay-balay didto “gitiman-an sa labihang kakabos ug pagkanahilain ug sa hatag-as nga mga proporsiyon sa abnormal nga gawi. Upat sa lima nasulod na sa mga bilanggoan, mental nga mga ospital, o natambalan aron mahupayan sa epekto sa droga.”
Ang kadaghanang siyudad sa T.B. dunay pila ka publikong pasilidad alang sa mga walay-balay. Pananglitan, ang New York City nagabutang sa tagsaanong mga tawo nga walay balay diha sa publikong mga puy-anan ug ang mga pamilya diha sa mga otel sa ahensiya sa panghinabang. Gidahom nga dihang moabot ang tingtugnaw, 12,200 ka tagsaanon ug 20,500 ka sakop sa pamilya ang mangayog tabang, ug ang mga awtoridad nagalaom nga sa usa ka paagi may igong lugar nga ilang kapuy-an.
Kon unsa ang kahimtang sa pagpuyo nianang mga lugara maoy laing butang. Ang tibuok gabiing mga publikong silonganan o shelter sa New York kasagaran maoy gikombertir nga mga gymnasium o mga pondohanag armas. Ginatos ka tawo ang matulog sa gilumbay nga mga katre sa usa ka luag nga hawanan. Ang pila ka tawo sa kadalanan dili moadto sa mga silonganan. “Ang mga silonganan dili luwas, ug kasagaran sila may mga dugho o mga kuto,” matud sa usa ka alaot. “Matulog ka didto nga gabuka ang imong mga mata.” Ang kinabuhi lisod ilabina alang sa mga bata. “Sa mga silonganan nga samag baraks ug sa guot nga mga otel nga sa kataposan paadtoan nila sa siyudad, ang mga bata maladlad sa mapintasong han-ay sa mga suliran—sakit, abnormal nga gawi, mga droga, delingkuwensiya ug kawalay-paglaom,” nagtaho ang New York Daily News. “Kining mga bataa nameligrong mahimong kaliwatang nahisalaag.”
Tungod kay ang mga tawong walay balay dili makapondo, ang tukmang mga numero lisod mabatonan. Ang Nasodnong Koalisyon Alang sa mga Walay Balay nagtuo nga ang gidaghanon sa mga tawong walay balay sa Tinipong Bansa maoy tali sa duha ug tulo ka milyon. Ang Departamento sa Balay ug Kaugmaran sa Siyudad sa T.B., sa laing bahin, nagtahong “sumala sa matino sa labing maayo gikan sa tanang mabatonan nga kasayoran, ang labing kasaligang gidaghanon maoy gikan sa 250,000 ngadto 350,000 ka tawong walay balay.” Bisan kon unsa ang tinuod nga gidaghanon, hinuon, ang tanan nagkauyon nga nagatubo kini.
“Usa ka Hampak sa Atong Panahon”
Ang kanasoran sa Uropanhong Komunidad nagaatubang usab ug seryosong mga suliran sa puy-anan. Ang The Times sa London nagtaho nga sa United Kingdom “ang gidaghanon sa mga tawong nagapuyo sa higdaan-ug-pamahaw nga abotanan nag-uswag gikan sa 49,000 ngadto 160,000 tali sa 1979-84, dunay 1 1/4 milyong tawo sa mga listahan sa konseho sa nagahulat ug usa ka milyong klasipikado sa opisyal nga paagi ingong dili angayang puy-anan sa tawo.”
Sa tabok sa English Channel, “sa Paris, ang pribadong mga pundok nag-ingon nga labing menos 10,000 ka tawo ang nagapuyo sa kadalanan,” sumala sa usa ka artikulo diha sa The New York Times nga nag-ulohang “Ang mga Walay Balay sa Uropa: Usa ka Hampak sa Atong Panahon.” Ang Italyanhong gobyerno nagbanabana nga 20 porsiento sa mga bag-ong kinasal “walay kapaingnan gawas sa pag-ipon sa mga paryente, bisan sa pagkatawo na sa una nilang anak.” Taliwala sa gibanabanang 20,000 walay-balay nga mga taga-Denmark, “ang gidaghanon sa ubos sa 30 anyos kusog miuswag sukad 1980.”
Katingad-anan, kining tanan nagakahitabo, sumala kang Peter Sutherland, Komisyonado sa Sosyal nga Kahikayan Alang sa Komisyon sa Uropanhong mga Komunidad, sa dihang kining mga nasora “nagsugod sa pagtuo nga [sila] nakapanan-aw na nga mapapas sa tanang panahon ang mga hampak sa kakabos ug kawalay-balay.”
Usa ka Makahahadlok nga Kiling
Ugaling, sa katuigang bag-o pa, ang mga awtoridad nga nagdumala sa mga walay-balay nakamatikod sa usa ka bag-ong kiling. Ang The New York Times nagkutlo sa usa ka membro sa Koalisyon sa mga Walay Balay sa Chicago nga miingon: “Atong nakita nga ang kiling sa mga panginahanglan nausab kaayo gikan lamang sa ‘ang mga kabos’ ngadto sa ‘kasarangang matang nga kalit nakabos.’ Nawad-an sila sa ilang mga trabaho, ilang mga credit card ug ilang gidatahang balay. Sa tino kini dili na ang inyong naandang palahubog sa kalye.”
Sa susama, ang direktor sa usa ka ahensiya sa serbisyo sa buhat sa kaluoy sa Connecticut miingon: “Ikasubo, adunay sayop nga pagtuo bahin sa kon kinsa ang mga tawong walay balay. Kini dili ang tawong nagdalag bag nga magbalhinbalhin gikan sa usa ka siyudad ngadto sa lain. Kini mao ang mga pamilya nga dili na makaabot sa abang tungod sa mahal nga abangan, kawalay trabaho, mga diborsiyo.” Sumala sa usa ka tahong giluwatan sa Komperensiya sa mga Alkalde sa T.B. sa miaging Mayo, ang usa ka surbi sa 29 ka dagkong siyudad nagpadayag nga ang mga pamilyang may mga anak maoy naglangkob sa kapin sa un-tersiya sa mga walay balay, ug kana 31-porsientong pagtubo kay sa miaging tuig.
Makalibog nga mga Pangutana
Bisan tuod ang kagrabe sa kanihit sa puy-anan ug suliran sa kawalay-balay nagkalainlain gikan sa nasod ngadto sa nasod ug gikan sa dapit ngadto sa dapit, luwas ang pag-ingong pila ra ang tawo karong adlawa ang bug-os wala masayod niini o bug-os wala matandog niini. Ug ang labing makalibog mao nga bisan pa sa paningkamot ug sa salaping gigasto sa mga gobyerno, walay ilhanan nga ang suliran nagaus-os. Ngano man kini? Diin ba gikan ang tanang tawong walay puy-anan? Ug, labaw sa tanan, unsa ang paglaom nga masulbad ang suliran sa puy-anan?