Ang Socinians—Nganong Wala Nila Tuohi ang Trinidad?
“Ang Amahan Diyos, ang Anak Diyos, ug ang Balaang Espiritu Diyos, apan dili tulo ka Diyos kondili usa ka Diyos.” Mao kanay pagbatbat sa Athanasian Creed sa Trinidad. Gitudlo kini sa mga iglesya sa Kakristiyanohan kapin sa 16 ka siglo, hangtod karong adlawa gitawag kining “ang dugokang doktrina sa Kristohanong relihiyon.” Apan tinuod ba kini? Latas sa mga katuigan dihay pila ka maisog nga mga lalaki ug babaye nga mihagit sa pagpangatarongan nga lahi ang gitudlo sa Bibliya—sa kasagaran sa bili sa ilang mga kinabuhi.
USA kanila si Michael Servetus. Tibuok nga kinabuhi siyang nagtagotago. Sa kadlawon sa adlaw sa tingpamulak sa 1553, ang tinamod nga doktor nakaeskapo sa prisohan nga nagpadiyama ug kalo ug mikalagiw tabok sa kabanikanhan sa Pransiya. Ang iyang husay pinaagi sa Katolikong mga awtoridad sa Vienne dili maayo ug resulta. Sila nahibalo kon kinsa siya. Ang ilang dakong kaaway, ang lider sa Protestante sa Geneva, si John Calvin, mitabang sa pagbudhi kang Servetus ngadto sa ilang mga kamot.
Bisan pa nga ang mga Protestante ug mga Katoliko nagdinumtanay sa usa ug usa niining sayong mga tuig sa Repormasyon, sila nagkahiusa sa sobrang pagdumot niining usa ka tawo. Ang iyang sala? Erehiya. Si Michael Servetus nakasulat ug mga libro nga nagpamatuod nga ang pagtulon-an sa iglesya sa Trinidad dili-kasulatanhon. Siya miingon: “Ang Trinidad nga papanhon, ang pagbunyag sa bata, ug ubang mga sakramento sa Kapapahan, maoy doktrina sa mga demonyo.”
Asa man siya moadto? Tingali nahibalo si Servetus nga siya dunay gamayng mga sumusunod sa Amihanang Italya. Nagtagotago, siya misugod sa pagpanaw didto. Sa dihang miagi siya sa Geneva, hinunoa, siya nakit-an bisan pa sa iyang pagtakoban. Gisumbong siya ni Calvin sa mga awtoridad ug nangusog sa pagpatay kaniya. Sa Oktubre 27, 1553, siya gisunog nga buhi diha sa estaka nga uban sa iyang mga libro nga gihigot diha sa iyang hawak. Namatay siya nga nag-ampo alang sa iyang mga kaaway ug midumili sa pagbakwi. Ang pipila ka tumatan-aw, nga nakadayeg, wala na motuo sa Trinidad!
Si Laelius Socinus, usa sa mga Italyano nga naimpluwensiyahan sa mga sinulat ni Servetus, napukaw tungod niining mapintas nga pagpatay sa pagtuki sa iyang kaugalingon sa Trinidad nga doktrina. Iyang natuki usab nga kini walay basehanan diha sa Bibliya. Iyang gipakig-ambit ang iyang mga pagtuo uban sa iyang batan-ong pag-umangkong si Faustus. Iyang gibilin kang Faustus ang tanan niyang mga papel ug mga sinulat. Natandog pag-ayo, si Faustus sa hinayhinay mihukom sa pagbiya sa iyang haruhayng kinabuhi ingong tig-alagad sa palasyo sa hari ug gipakig-ambit hinunoa ang mga kamatuoran nga iyang nakat-onan gikan sa Bibliya.
Gipangita sa Katolikong Inkisisyon, mipanaw si Socinus sa amihanan. Sa Polandiya, nakakita siyag usa ka gamayng grupo sa mga Anabaptist nga nagtawag sa ilang kaugalingon nga “Ang kaigsoonan . . . nga wala magtuo sa Trinidad.” Alang kang Socinus, kining relihiyona sa tin-aw mao ang labing duol sa kamatuoran sa Bibliya. Busa mipuyo siya sa Kraków ug misugod sa pagsulat sa pagdepensa alang sa ilang kawsa.
Unsay Ilang Gituohan?
Kining mga Socinians, nga maoy pagtawag kanila sa ulahi, nagtinguha labaw sa tanan sa pagpasig-uli sa putling Kristiyanidad nga gitudlo sa Bibliya. Ilang gibati nga gikuha lamang sa Protestanteng Repormasyon, ang pila ka dunot ug mga rituwal sa Katolikong Iglesya samtang gibilin ang dunot nga subok niini, ang dili-biblikanhong mga pagtulon-an niini, wala tandoga.
Sama sa mga relihiyon sa ilang palibot, sila sad-an sa daghang mga kalapasan. Sa gihapon, sa tanang mga relihiyon sa Repormasyon, kining sapa sa Socinianismo mas naglaban sa Bibliya kay sa kadaghanan. Ania ang pila ka pananglitan. Nganong dili itandi kini sa gikutlong mga bersikulo sa imong Bibliya?
Sama sa mga Anabaptist, sila nagtudlo nga ang pagbunyag ug bata dili-kasulatanhon; diha sa Bibliya, ang mga hamtong lamang ang gibawtismohan. Ang mga Socinian malig-ong nagbarog alang sa Kasulatanhong sugo sa paghigugma sa silingan ug sa pagbulag sa mga hinagiban sa gubat. Samtang maikagong gibasa sa mga Katoliko ug mga Protestante ang tibuok Uropa sa dugo, ang mga Socinian midumili sa pagpakiggubat sa bisan unsang katarongan. Daghan ang nangamatay kanila tungod niining Kasulatanhong baroganan. Dugang pa, sila supak sa pagbaton ug katungdanan sa publiko, kay basin madahig sila sa pagkasad-an sa gubat.
Ang espiritu sa nasyonalismo nga kaylap kaayo niadtong panahona wala makaimpluwensiya kanila. Ilang gibati nga ang tinuod nga mga Kristohanon maoy mga dumuloong sa bisan unsang nasod niining kalibotana. (Juan 17:16; 18:36) Ilado sa ilang hataas nga mga sukdanang moral, ilang taktakon, o ipalagpot, ang bisan kinsa sa ilang taliwala nga modumili sa pagkinabuhi o modawat sa pagpatin-aw sa Socinian bahin sa Pulong sa Diyos.—2 Juan 10; 1 Corinto 5:11.
Ang Socinians wala magpanuko sa paggamit sa personal nga ngalan sa Diyos, si Jehova. Ilabinang gipabilhan nila ang mga pulong sa Juan 17:3, nga nag-ingon nga ang pagkuhag kahibalo bahin kaniya ug sa iyang Anak nagkahulogang kinabuhing dayon. Ilang nakita ang kinabuhing dayon ingong dakong paglaom sa tanang tinuod nga mga Kristohanon. Ang doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag ilang gisalikway sa bug-os. Hinunoa, sila nagtudlo sama sa ginatudlo sa Bibliya, nga ang kalag mamatay, diin ang paglaom sa kinabuhi ipasukad sa umaabot nga pagkabanhaw.—Ezekiel 18:4; Juan 5:28, 29.
Ang pagtulon-an sa impiyernong-kalayo ilang gisalikway usab ingong dili-kasulatanhon. Tin-aw nga nakita ni Socinus ang pagkawalay katarongan sa pagsulti nga sakiton sa Diyos ang tawo diha sa kalayo sa walay kataposan aron silotan siya sa mga kasal-anan nga nahimo niya sa mubong 70 o 80 ka tuig! Ang ubang unang mga lider sa Socinian nagtudlo pa gani sa Milenyal nga Pagmando ni Kristo sa yuta.—Ecclesiastes 9:5; Pinadayag 20:4.
Nganong Wala Nila Tuohi ang Trinidad?
Sama kang Servetus nga una kanila, hinunoa, ang mga Socinian ilado sa dili pagtuo sa pagtulon-an sa iglesya bahin sa Trinidad. Ngano man? Ang ilang pangatarongan dunay duha ka linya. Una ug labing hinungdanon, ilang nakita nga kini dili-kasulatanhon.
Bisan karong adlawa ang mga eskolar modawat nga wala maghisgot ug bisan unsang Trinidad ang Bibliya, ug nga kadto maoy resulta sa ‘mamugnaong teolohiya,’ usa ka pagsulay sa pagsagol sa ikaupat nga siglong “Kristiyanidad” uban sa Gregong pilosopiya. May dapit ba ang maong pagtulon-an diha sa usa kalihokan sa pagpasig-uli sa tinuod nga Kristiyanidad? Wala.
Ang usa ka manalaysay miingon bahin kang Servetus: “Puli sa usa ka doktrina kansang mismong termino—Trinidad, hypostasis, persona, pagkamao, kinaiya—wala kuhaa gikan sa Bibliya apan inimbento sa mga pilosopo, ug kansang Kristo maoy usa lamang ka yanong pilosopikal nga ideya, maoy iyang tinguha nga ang mga tawo motuo diha sa usa ka buhi nga Diyos, usa ka balaan nga Kristo nga dunay historikal nga paglungtad, ug diha sa Balaang Espiritu nga walay kataposang nagalihok diha sa mga kasingkasing sa mga tawo.” Siya nagtuo nga ang tulo usa sa diwa diha sa Juan 17:21 ug giisip ang balaang espiritu nga aktibong gahom sa Diyos, dili persona.
Dugang pa, nakita sa Socinians nga mahuyang ang ginaingong Kasulatanhong kalig-onan. Ang paboritong kasulatan sa mga tawong nagtuo ug Trinidad, ang 1 Juan 5:7, nga ilado na niadto nga usa ka dinugang nga teksto, usa ka ulahi ug dili-dinasig nga pagdugang sa Bibliya. Ang usa pa, ang Juan 1:1, masabtan lamang kon sabton sa pagtawag kang Kristo nga “balaan,” o “usa ka diyos,” inay sa paghimo kaniya nga sama sa makagagahom nga Diyos.
Apan, ang labing malaglagong sampalong sa Trinidad, mao nga ang mismong paghubit sa Bibliya sa Diyos, Jesus, ug balaang espiritu nagpahimo sa pagkasakop sa matag usa kanila diha sa bisan unsang trinidad nga imposible gayod. Sa unsang paagi? Buweno, una sa tanan, ang balaang espiritu gipakita sa Bibliya nga dili usa ka persona apan, hinunoa, maoy aktibong gahom sa Diyos. (Lucas 1:41; Buhat 10:38) Ikaduha, si Kristo dili mahimong “managsama ug kaubang naglungtad” sa Amahan, sanglit gihubit man siya sa Bibliya nga ubos sa iyang Amahan ug gilalang sa iyang Amahan. (Juan 14:28; Colosas 1:15) Sa kataposan, sa unsang paagi si Jehova, nga masubsob nga gihubit nga usa ka Diyos, sa aktuwal nahimong bahin sa tulo ka personang diyos?—Deuteronomio 6:4; Isaias 44:6.
Busa, sa Biblikanhong katarongan gipanghimakak sa Socinians ang Trinidad. Apan wala usab nila tuohi kini sumala sa mga katarongan sa putling katarongan. Sumala sa usa ka manalaysay sa Repormasyon: “Si Socinus nagtuo nga . . . bisan pa nga [ang Bibliya] nasudlan ug daghang mga butang nga labaw sa katarongan . . . ; kini wala masudli ug bisan unsang butang nga supak sa katarongan.” Ang Trinidad, uban ang nagkasumpaking mga ideya niini nga usa ka diyos nga sa samang panahon tulo ka persona, dayag nga nahulog sa ubos nga kategoriya. Gibatbat sa usa ka manalaysay ang pagbati ni Servetus bahin sa doktrina: “Nakalibog kini sa iyang ulo; ug wala makapainit sa iyang kasingkasing o nakahatag kasibot sa iyang kabubut-on.”
Ugaling, ang Socinians nahulog sa pila ka dayag nga mga sayop nga doktrina. Wala tuohi ni Socinus ug sa iyang mga sumusunod ang prinsipyo sa halad-lukat ni Kristo. Apan, ang Bibliya yanong nagtudlo nga si Kristo, pinaagi sa iyang kamatayon, nakabayad sa bili aron sa paglukat sa katawhan gikan sa makasasalang kahimtang niini. (Roma 5:12; 1 Timoteo 2:5, 6) Dihay ubang mga sayop usab. Pananglitan, supak si Socinus sa unang paglungtad ni Kristo, laing yanong pagtulon-an sa Bibliya.—Juan 8:58.
Usa ka Mubo ug Masulob-ong Kasaysayan
Ang Minor Reformed Church (nga maoy opisyal nga pagtawag sa Socinians) milambo sa Polandiya hapit duolan sa usa ka gatos ka tuig. Sila miabot sa gidaghanong 300 ka kongregasyon. Sila nagtukod ug koloniya sa Raków, amihanang-sidlakan sa Kraków, nagtukod ug imprintahan, ug unibersidad nga nakadani sa tinamod nga mga magtutudlo ug mga estudyante sa halayo ug sa duol. Gikan sa ilang prensa migula ang duolan sa 500 ka nagkalainlaing mga pulyeto, mga libro, ug mga tract diha sa mga 20 ka pinulongan. Tagong gikaylap sa mga misyonero ug nagapanawng mga estudyante kining tanan sa tibuok Uropa. Ginaingon nga ang anti-Socinian nga basahon nga maoy nakadasig niining buluhatona sa misunod nga duha ka siglo makapuno ug usa ka librariya!
Bisan gidumtan sa mga Katoliko ug sa mga Protestante, wala magdugay ang kalinaw sa Socinians. Giatake mismo si Socinus, gibun-og, gibugbog sa mga tawo, ug hapit nalumos tungod sa iyang mga pagtuo. Bisan sa wala pa siya mamatay sa 1604, ang mga Heswita, nanlimbasog sa pagtukod pag-usab sa pagkalabaw sa Katolikong Iglesya diha sa Polandiya, hinayhinayng nagpahimutang ngadto sa impluwensiyal nga mga posisyon uban sa hari.
Ang paglutos sa Socinians midako. Niadtong 1611 usa ka datong Socinian gikuhaan sa iyang kabtangan ug giputlan ug dila, gipunggotan ug ulo, ang kamot ug tiil giputol, ug dayon gisunog. Siyempre, mabuhi unta siya diha sa kalinaw kon usbon lang niya ang iyang relihiyon. Siya wala moatras. Iyang giatubang ang iyang silot nga malig-on diha sa tiyanggihan sa Warsaw.
Sa 1658 nakab-ot sa mga Heswita sa kataposan ang ilang tumong. Sumala sa ilang paghulhog, mipakanaog ang hari ug sugo nga ang tanang sakop sa Minor Reformed Church kinahanglang pagawason sa Polandiya sulod sa tulo ka tuig o atubangon ang pagbitay. Ginatos ang mipili sa pagkalagiw. Mibuto ang mapintas nga mga paglutos. Pila ka gamayng mga kongregasyon sa mga lagiw nagpabilin sa usa ka higayon diha sa Transylvania, Prussia, ug sa Netherlands, apan kining nahilain nga mga grupo nangawala usab.
Ang Panulondon sa Socinian
Sa gihapon, ang mga sinulat sa Socinian may impluwensiya gihapon. Ang Racovian Cathechism, nga gipasukad diha sa mga sinulat ni Socinus ug gipatik human sa iyang kamatayon, gihubad sa Ingles ni John Biddle sa 1652. Giembargo sa Parliamento ang mga kopya ug gisunog ug gibalhog si Biddle sa bilanggoan. Bisan nga gipagawas sa mubong higayon, gibalik na usab siya sa bilanggoan ug namatay didto.
Apan ang mga argumento batok sa Trinidad wala mamatay dayon sa Inglaterra, diin daghang edukado ug makataronganong mga tawo nga nakakita sa Kasulatanhong kamatuoran niini. Si Sir Isaac Newton, usa sa labing bantogang mga siyentipiko sa tanang kasaysayan, nagpanghimakak sa Trinidad diha sa iyang mga sinulat ug usahay gitawag nga usa ka Socinian. Si Joseph Priestley, iladong kemista ug nakaimbento sa oksiheno, gitawag usab nga usa ka Socinian. Si John Milton, ang dakong magbabalak, wala usab motuo sa Trinidad. Sa pagkatinuod, nakita ni Voltaire usa ka Pranses nga pilosopo nga kataw-anan nga si Luther, si Calvin, ug si Zwingli, kansang mga sinulat giisip ni Voltaire nga “dili-mabasa,” maoy labing ginabasa sa tibuok Uropa, samtang “ang labing bantogang mga pilosopo ug ang labing maayong mga magsusulat sa ilang panahon,” sama kang Newton ug ubang mga Socinian, ginabasa lamang sa gamay ug nagkadiyutayng panon.
Kining mga tawhana, sama kang Socinus nga una kanila, nagpasiugda sa pagkahinungdanon sa katarongan diha sa relihiyon. Kini gayod ang angay. Ang Bibliya mismo nag-awhag kanato sa pag-alagad sa Diyos ‘uban sa atong gahom sa pangatarongan.’ (Roma 12:1) Apan ang Unitarian nga kalihokan nga mitubo sa Inglaterra gikan sa mga gamot sa Socinian, ang tawhanong pangatarongan maoy nanglabaw inay sa Bibliya. Sa tungatunga sa katuigang 1800, ang mga Unitarian sa Inglaterra ug sa Amerika “misugod sa pagbulag sa kasulatan ingong pangunang tuboran sa relihiyosong kamatuoran,” sumala sa kasaysayan sa ilang kalihokan.
Apan, ang unang Socinians naghatag pananglitan nga maayong pagatun-an sa daghang modernong mga relihiyon. Pananglitan, usa ka Presbyterian nga ministro midayeg sa ilang baroganan bahin sa gubat kon itandi sa “kawalay-gahom [sa modernong mga iglesya] sa atubangan sa Gubat sa Kalibotan.” Siya mipahayag ug paglaom nga sa dili madugay ang mga iglesya sa Kakristiyanohan mobarog batok sa gubat. Apan iyang gisulat kadtong mga pulonga sa miaging 1932. Miulbo ang Gubat sa Kalibotan II sa pila ka tuig sa ulahi, uban ang mga iglesya nga misuportar na usab sa pag-ula sa dugo. Karong adlawa ang gubat nakagun-ob sa dakong bahin sa globo. Ang relihiyon maoy nagapahinabo sa daghang mga gubat kay sa mapugngan niini.
Komosta ang imong iglesya? Ang imo bang iglesya, sama sa daghan karong adlawa, nawad-an sa pagtahod niini alang sa Bibliya? Nagtudlo ba hinoon kini sa mga ideya sa mga tawo? Unsay baroganan niini bahin sa doktrinal nga mga butang sama sa pagkadili-mamatay sa kalag, impiyernong-kalayo, o sa Trinidad? Imo bang natandi kining mga pagtulon-ana nianang gipamulong sa Bibliya? Mao kini ang gihimo sa Socinians. Among giawhag usab kamo sa pagbuhat ug sama.
[Letrato sa panid 21]
Si Michael Servetus—gipamatud-an sa iyang mga libro nga bakak ang doktrinang Trinidad
[Tinubdan]
Sa maayong kabubut-on sa U.S. National Library of Medicine