Kew nga Tanaman Sentro sa Pagluyong sa Kalibotan

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Britanya

NGA gibuntog ang kinaiyanhong pagkahadlokan sa habog nga mga dapit, ang hortikulturistang si Simon Goodenough, gikan sa London, Inglaterra, nahidangat mismo sa hilit nga islang St. Helena sa South Atlantic, inanayng nagpaubos sa usa ka pangpang pinaagig pisi. Sa kataposan, nakaabot siya sa iyang tumong ug hinayng nag-ibot sa bugtong espisimen sa talagsaong matang sa tree daisy gikan sa kilid sa pangpang. Unya kadtong hapit nang mapuong tanom misugod sa 11,000 kilometrong biyahe paingon sa Inglaterra alang sa mabinantayong paggalam.

Maayo ang pagsanong sa tanom sa pagtambal nga nadawat niana sa Inglaterra nga kana misugod sa pagsanay. Gibalik kadto sa St. Helena, ug duha ka tuig sa ulahi ang bugtong talagsaong tanom nahimong usa ka libo, nga nakatabang sa pagbali sa suliran sa pagkakankan sa isla.

Kini usa ra sa daghang kalamposan sa pagluyong o pagbalhin pagtanom nga nakab-ot sa Royal Botanic Gardens sa Kew, sa London, Inglaterra. Apan, tingali matingala ka, nganong kining tanoma ipadala sa halayo kaayo? Unsay nakapaespesyal sa tanaman sa Kew?

Mga Tanaman Alang sa Siyensiya ug Kalingawan

Abot ug usa ka milyong bisita ang moanha sa Kew sa kada tuig aron kalipayan ang pagduaw sa 117 ektarya maayong-pagkaareglar nga tanaman. Bisan unsa ang panahon, ang kahanginan tugob sa mabugnawong mga alimyon sa daghang matang sa tanom. Tungod sa buhing koleksiyon niini nga kapig 40,000 ka lainlaing matang sa mga tanom giisip sa pipila nga ang Kew nga Tanaman mao ang labing nindot botanikal nga tanaman sa kalibotan. Apan adunay labaw pa sa Kew nga Tanaman kay sa katahom lamang.

Nasayod ka ba nga usa sa pangunang mga papel sa botanikal nga mga tanaman mao ang pag-edukar sa katilingban? Aw, ang Kew gibatbat nga “usa ka unibersidad kansang mga basahong tun-anan mao ang kabulakan”! Sa unsang paagi nagsugod kining botanikal sentrong tun-anan?

Sukad gayod sa tungatunga sa ika-18ng siglo, sa dihang si Augusta, ang Dowager Princess of Wales, nag-ugba ug mga tanaman sa iyang yuta sa daplin sa subang Thames sa Richmond, ang Kew mao na ang sentro sa hortikultural nga kaikag. Apan maoy tungod ilabina kang Sir Joseph Banks (1743-1820) nga nabantog ang Kew nga Tanaman. Giorganisar niya ang usa ka dako kaayong proyekto sa pagtigom sa tanom, ug gikan sa London, ang mga botanista mibiyahe sa tibuok kalibotan nga nangitag mga espisimen sa tanom nga dad-on balik aron maklasipikar. Ang sangpotanan? Ang Kew nagbaton sa usa sa kinadak-ang mga katigoman sa binulad ug giipit nga tanom sa kalibotan, nga ang payl niini nasudlan sa mga detalye sa mga 6,500,000 ka tanom.

Bantog nga mga Kalamposan

Ang mga tinugyanan sa Kew nakatabang sa pagbalhin sa mga tanom gikan sa usa ka bahin sa yuta ngadto sa lain. Si David Nelson, usa ka hardinero sa Kew, milayag gikan sa Inglaterra niadtong 1787 sakay sa bantog nga barkong Bounty, ubos sa mando ni Kapitan Bligh. Iyang misyon? Ang pagkolektag tugob-carbohydrate nga kolo gikan sa Tahiti sa South Pacific ug pagtanom kanila ingong pagkaon sa Caribbean. Ang naalaot nga biyahe natapos sa pag-alsa, nga si Nelson, gipalagpot kauban sa kapitan, sa kataposan nakadunggo sa isla sa Timor sa Indonesia, diin siya namatay. Bisan pa niana, mingsunod ang ubang hawas sa Kew, ug ang kolo sa kataposan nakaabot sa destinasyon niini sa isla sa St. Vincent.

Ang ekonomikanhong botaniya, o ang pagpangitag mapuslang mga tanom, nahimong espesyal nga trabaho sa Kew. Ang Tanaman nakaamot sa paggamag usa ka substansiya nga gituohan sa pipila nagbag-o sa kasaysayan sa kalibotan: ang quinina, usa ka epektibong droga kontra sa malaria nga kinuha gikan sa panit sa usa ka Peruvianong cinchona nga kahoy.

Ang usa ka Clements Markham naghambin sa ambisyon nga motabang sa pagpukgo sa malaria nga mihampak sa subkontinente sa India. Niadtong 1859 siya migikan uban ang mga hardinero sa Kew aron sa pagsusi sa Peru, Ecuador, ug Bolivia, aron sa pagtigom sa mga liso ug mga tanom sa tanang nailhang espisye sa malahutayong cinchona. Bisan pa sa daotang klima ug kalisod sa pagpasakay sa barko, ang pila ka binhi nakaabot sa panalipod sa greenhouses sa Kew. Didto, ubos sa mainampingong paggalam sa mga eksperto, kana misanay ug busa napadala ngadto sa India. Sa wala madugay ang mga dosis sa quinina regular nang mabatonan sa kabalangayan sa India.

Ang usa ka eskaparate sa displey sa usa ka musiyo sa Kew nagahulagway sa tin-aw sa laing sugilanon sa kalamposan sa pagluyong. Dinha makita nimo ang mga detalye sa pagtigom sa mga binhi sa kahoyng goma (Hevea brasiliensis). Si Joseph Hooker, usa ka kanhi direktor sa Kew, mimugna sa usa ka proyekto sa pagbalhin sa maong mga binhi gikan sa Amerika del Sur ngadto sa Kew. Bisan pa sa kalisod sa pagdala, ang 70,000 ka binhi sa kataposan nakaabot sa Liverpool, Inglaterra, diin kana nagpadayon sa biyahe nila pinaagig espesyal nga tren padulong sa Kew. Bisag 2,397 lamang kanila ang malamposong miturok, sa duha ka bulan 1,919 gipadala sa barko ngadto sa Ceylon (karon Sri Lanka) ug sa Malaya. Gikan kanila mitubo ang dagko kaayong mga asyenda sa goma karong adlawa diha nianang mga yutaa.

Ang ubang ika-19ng-siglong mga kahimoan sa Kew nagaapil sa pagpili sa mga kahoy nga motubo sa Ascension Island, diin sa nangagi halos walay kahoy. Ang Tanaman nagpadalag mga cactus ngadto sa Canary Island aron gamiton sa pagpatubo sa insektong cochineal, nga dihang mapolbos gamitong pangkolor sa mek-ap ug sa pila ka ilimnon. Ang daghan pang mapuslanong mga tanom gipadala ngadto sa Australia, New Zealand, South Africa, ug Tinipong Bansa. Apan komosta ang Kew karong adlawa? Makapahimulos ba gihapon kita sa kahibalo sa mga hardinero niini?

Makapaayo nga Klima sa Inglaterra

Gisabot sa direktor sa Tanaman nga ang ilang obra maoy bahin “sa pagsabwag ug kahibalo bahin sa mga ekonomikanhong tanom nga angay itanom sa lainlaing mga rehiyon sa kalibotan, ilabina sa uga nga tropiko.” Nagtuo siya nga ang pagkahurot sa reserbang sugnod fossil sama sa karbon ug aseite magpugos sa mga tawo sa paggamit sa mga tanom ingong pangunang tinubdan niini sa sugnod ug mga medisina. Ang pila ka dapit nagapahimulos nag maarang-arang nga palibot salamat sa pagtanom sa mga tanom nga gitun-an sa Kew tungod sa ilang katakos sa pagtaganag maayong tabon sa yuta.

Aron mabugno ang mga kadaot sa impeksiyon sa tanom, ang usa ka sistema sa “intermediate quarantining” napamatud-ang mapuslanon. Ang bisan unsang nasakit nga tanom nga moabot sa Kew kinahanglag panahon aron tambalan sa dili pa mobiyahe padulong sa bag-ong destinasyon niini. Maoy dinhi nga ang klima sa Inglaterra napamatud-ang makaayo. Pananglitan, ang kontroladong pagladlad sa kasarangang klima sa Kew mopatay sa impeksiyon nga usahay motapot sa West Indian nga cocoa. Ang maong pagtambal motugot sa karon-himsog nga mga tanom nga mopadayon sa ilang biyahe aron mapauswag ang West African nga tanom.

Kapeligrohang Mapuo

Ang bugno nagapadayon usab sa pagpreserbar sa mga tanom. “Sa 300,000 ka espisye sa tanom nga nagalungtad sa lima ka kontinente, labing menos 20,000 ang nameligrong mapuo,” matud ni Peter Raven, direktor sa St. Louis, Missouri, U.S.A., botanikal nga tanaman. Ang Pranses nga magasing Science et Vie, (Science and Life) midugang: “Kining gidaghanona mahimong mouswag ngadto sa 40,000 sa dili pa ang tungatunga sa sunod nga siglo. Kana maoy usa sa pito!” Kay giatubang nianang lisod nga kahimtang, unsay gihimo aron mapugngan ang kiling sa pagkapuo?

Ang Internasyonal nga Unyon sa Pagkonserbar sa Kinaiyahan nagmentenar ug tigbantay nga yunit sa Kew. Dinhi ang mga siyentipiko nagatuon nga maampingon sa mga binhi sa nameligrong mga tanom ug nagasunod sa kinamaayohang mga kahimtang sa pagkultibar kanila. Uban niining impormasyona, ilang tulotimbangon kon unsaon pagsuhid ang silinganan sa tanom. Dayon ang mga hardinero mosugod sa proceso sa “bulking up,” o pagpasanay, sa nameligrong mga espisye.

Ang dugang panalipod mao ang plano sa pagtino nga ang tanang nameligrong mga espisye patuboon diha sa dili ra usa ka botanikal nga tanaman. Giunsa kini paghikay? Pinaagi sa pagbayloayg mga binhi tali sa botanikal nga mga tanaman, nga misangko sa pagtukod ug mga pondohan sa binhi. Ang pagmentenar niining mga pondohan gisabot nga usa ka pamuhunan alang sa umaabot.

Tingali mahibulong ka nganong ang maong konserbasyon nagahimong angay sa dagkong paningkamot nga ginahimo sa botanikal nga mga tanaman. Ang The Natural World, nga giedit ni Malcolm Coe, nagsugyot sa usa ka dinaliang hinungdan: “Ang kadaot nganha sa kamalahutayon ug kamainat-inat sa mga sistema sa ekolohiya sa kataposan modaot sa maayong panglawas sa tawo.”

Talagsaon, tinuod, ang mga kalamposan nga nakab-ot sa Kew nga Tanaman, sama sa pagluyong sa tanom nga karon nagatabang sa pagbugno sa mga suliran sa pagkakankan sa St. Helena. Apan ang mao bang mga kalamposan masubli sa laing dapit? Sa unsang gidak-on ang pagluyong maghimong tabunok sa ugang mga rehiyon? Panahon lamay mag-igo. Apan kasamtangan, gipabilhan namo ang trabaho sa dedikadong mga botanista ug mga hortikulturista sa Kew nga Tanaman. Ug basin sa usa ka adlaw, tingali ikaw makahigayon sa pagduaw ug sa pagtan-aw sa imong kaugalingon niining “sentro sa pagluyong sa kalibotan.”

[Hulagway sa panid 15]

Higanteng mga dahon sa lily sa usa ka konserbatoryo sa Kew nga Tanaman

[Mga hulagway sa panid 16]

Harianong Pelargonia grenada, usa sa mga 250 ka klase sa geranium

Ang Antulanga nga kabulakan may puti, rosas, pula, dalag, ug orens

[Hulagway sa panid 17]

May mga usa ka gatos ka espisye ug libolibong klase sa rosas sa tibuok kalibotan

[Hulagway sa panid 18]

Ang pagoda usa ka bantog nga ilhanan sa Kew nga Tanaman