Mga Kabog Wala-hisabti, Kahibulongan, Bililhon, Nameligro

‘KABOG! Ngil-aran ko ana! Puno silag mga ulod, dili makakita ug mabulabod sa imong buhok, nagapakaylap ug mga rabis, manupsop ug dugo. Ugh! Mangurog gayod ang akong panit nila!’ Mao ba usab kanay imong pagbati?

Sa pagkatinuod, ang mga kabog mao ang labig ginadaot nga gagmayng mga linalang. Sila maoy mga biktima sa dili maayong propaganda. Sila maayo kaayong manghindik sa ilang kaugalingon. Ang kadaghanan may maayog panan-aw; dili buta. Sila walay tinguhang mosabod sa imong buhok. Sila talagsa ra nga dunay rabis, ug kon duna man, sila dili mamaak nimo—dili sama sa mga irong may rabis. “Daghang mga tawo tuig-tuig ang nangamatay gikan sa paak sa putyokan o sa pag-atake sa mga irong binuhi,” nag-ingon ang usa ka tigdukiduki. Ug tulo lamang sa duolan sa usa ka libong mga espisye sa mga kabog ang tig-inom ug dugo.

Si Merlin D. Tuttle, tagmugna sa Bat Conservation International sa Austin, Texas, giila sa tibuok-kalibotan nga usa ka awtoridad sa mga kabog.a Siya nagpahibalo kanato: “Gilangkoban sila halos un-kuwarto sa tanang espisye sa mammal (hayop nga sus-an) ug dunay katingalahang pagkadaiya, gikan sa labing gamayng mammal sa kalibotan—ang Bumblebee Bat sa Thailand, nga ang gibug-aton dili moabot ug ikatulong bahin sa usa ka dako—ngadto sa nagalupad higanteng kalabyaw sa Java nga duolan sa 1.8 ka metrong bukad sa pako. . . . Duolan sa 70 porsiento sa mga kabog nagakaon ug mga insekto. Ang kadaghanan nagakaon ug mga prutas o dugos, ug pipila ra ang mokaon ug karne.” Iyang nakita sila nga hiligugmaon, malumo, intelihenti, mabansay, wala gayod hisabti, ug bug-os

Kahibulongan!

Ang magasing Scientific American miuyon: “Karong mga adlawa sa kauswagan sa teknolohiya maayong pahinumdoman nato ang atong kaugalingon sa matag karon ug unya nga ang buhing mga mekanismo sa kasagaran dili-ikatandi sa ka epesyente kay sa ilang artipisyal nga imitasyon. Walay mas maayong ilustrasyon niining lagdaa gawas sa sonar nga sistema sa mga kabog. Onsa por onsa ug boltahe por boltahe, kini bilyonbilyong mas epesyente ug mas sensitibo kay sa mga radar ug sa mga sonar nga naimbento sa tawo.”—Hulyo 1958, panid 40.

Sanglit ang sonar sa kabog mas maayo kay sa tawo, daghan mipili sa “echolocation” (pagpangita sa gigikanan sa lanog) ingong mas tukmang pulong sa pagbatbat niana. Samtang maglupad ang mga kabog nga tipangitag insekto, kini mopabuga ug mga pulso sa tingog, ang matag pulso mokabat ug duolan sa 10 ngadto sa 15 ka libo ka bahin sa usa segundo nga kalawigon. Sa dihang mabangga ang tingog sa insekto ug ang mibalik nga lanog madawat, mopaduol ang kabog sa iyang kan-onon. Pamub-an niini ang kalawigon sa mga pulso nga ubos sa usa ka libo ka bahin sa usa ka segundo ug padak-on ang ilang pagbuga sa gikusgong 200 ka tingog sa pulso sa usa ka segundo, busa kanunay nagasubay sa larawan nga madawat niini samtang kini magkaduol sa iyang biktima. Diha sa usa ka lawak nga gibutangag pinong mga alambre, ang mga kabog nga eksperto sa echolocation wala mabangga niini—sila makalusot sa mga alambre nga 1 ka milimetro ang diyametro!

Ang sistema sa pagpangita sa gigikanan sa lanog diha sa mga kabog dugang napolido sa nagabag-ong tuno sa matag pulso, gikan sa mga 50,000 ngadto sa 25,000 ka siklo matag segundo. Sa dihang mausab ang tuno, ang gitas-on sa distansiya sa balod (wavelength) motaas, mosugod sa mga sayis ka melimetro ug moabot ug dose ka melimetro. Kini makatabang sa mga kabog sa pagkakita sa mga target sa nagkalainlaing gidak-on, sanglit kining paglainlain sa distansiya sa balod mokobre man sa sukod sa gilay-on sa kadaghanang mga insekto nga kaonon niini. Ang mga kabog makahibalo usab gikan sa lanog kon kini makaon ba nga insekto o dili. Kon kini gahi nga bato, ang kabog, moliko dihadiha.

Ang labing katingalahan mao ang katakos sa mga kabog sa pag-ila ug sa pagdawat sa iyang kaugalingong mga lanog bisan pa sa kasaba gikan sa libolibo pang mga kabog. Ang milyonmilyong mga kabog nga nagbatog sa mga langub maglupadlupad nga nagapuno sa hangin sa mga singgit ug mga lanog, bisan pa ang matag kabog makaila sa mga lanog gikan sa iyang kaugalingong mga singgit ug busa dili mabangga sa ubang mga kabog. Nakadugang sa problema ug nakapasamot sa pagkakahibulongan sa katakos sa kabog sa pagpangita sa gigikanang lanog, angay maamgohan “nga mas hinay ang mga lanog kay sa mga tingog nga ilang ipagawas—sa pagkatinuod, mas hinay sa deperensiyang 2,000. Ug kinahanglang ilang dawaton kining mga lanoga diha sa natad nga sama ka kusog sa ilang gipagawas nga tingog. . . . Apan ang mga kabog makaila ug nagagamit niining mga signala, duolan sa 2,000 ka pilo nga mas hinay kay sa kasaba sa palibot!” Kining maayong sistema sa sonar saylo na sa atong pagsabot.

Ang taas ug dalunggang mga kabog, kami gisultihan, “labing makadungog sa ilang mga lanog kon sila maghunghong.” Ang ubang mga espisye dunay igpamati nga sensitibo kaayo nga sila makadungog ug bakukang nga naglakaw sa balas nga gikan sa 3 ka metros ang kalay-on. Apan, sila dili, makadungog sa ilang kaugalingong mga singgit kon magpangita sa gigikanan sa lanog. “Sa matag higayong mopagawas ug tingog ang maskulo sa dalunggan awtomatikong mogamay, busa daklit nga nagasap-ong sa tingog mismo aron ang lanog lamang ang madungog. Posible nga ang matag hayop dunay iyang kaugalingong sumbanan sa tingog ug ginatultolan sa iyang kaugalingong mga lanog.”

Ang inahang mga kabog dalayegon. Kasagaran duna lamay usa ka anak sa usa ka tuig, dalhon sa uban kini sa dihang manglupad sila aron mangaon. Ibilin kini sa uban diha sa usa ka nurseriya diha sa langob, nagpunsisok diha sa usa ka masa, 4,000 sa usa ka kuwadrado metro. Sa dihang ang inahan mobalik, iyang tawgon ang iyang anak ug ang iyang anak motubag, ug sa kagubot sa milyonmilyong nag-iyagak nga mga anak nga nanawag sa ilang mga inahan, iyang makit-an ang iyang anak ug patotoyon kini. Ang ubang mga baye mahinabangon kaayo. Mobalik gikan sa pagpangaon, iyang ipaambit ang iyang gikaon pinaagi sa pagdigwa sa pagkaon diha sa ubang mga baye nga wala makakitag pagkaon.

Bililhon

Ang kabog nga insekto ang ginakaon, miingon si Tuttle, ‘makadakop ug 600 ka lamok sa usa ka oras, mokaon ug 3,000 ka insekto sa usa ka gabii.’ Ang usa ka koloniya sa mga kabog sa Arizona nakit-ang “mikaog mga 160,000 ka kilogramong mga insekto, o hapit motumbas sa gibug-atong 34 ka elepante, matag gabii!”

Ang ubang mga kabog nga tigkaon ug dugos, naghatag bililhong serbisyo isip tig-abod ug pollen. Maglupad ibabaw sa mga bulak samag mga hummingbird, ang ilang taas nga mga dila, nga dunay samag sudlay nga tumoy, manilap sa dugos ug pollen. Sila maoy tropikal nga mga hayop ug molalin tali sa Mexico ug sa habagatan-kasadpan sa Tinipong Bansa. Dakong luna ang maaborag liso niadtong mga tigkaog prutas. Si Tuttle miingon: “Ang tigkaog prutas ug dugos nga mga kabog nga nag-abod sa mga liso ug nagbutag pollen sa mga bulak bililhon sa kinabuhi sa mga lasang ug sa pagpamunga sa mga pananom nga mobalor ug minilyong dolyar sa tuig-tuig.”

Ang magasing New Scientist, sa Septiyembre 1988, miingon: “Ang mga mag-uuma nga mopatayg mga kuwaknit tungod kay ilang giisip sila nga mga peste mag-antos ug dakong kapildihan sa abot sa uma tungod kay ang mga kuwaknit mobaylog pollen sa ilang mga kahoyng nagapamunga.” Ang mga prutas nga andam nga ipadala ginaani sa lima ngadto sa pito ka adlaw sa dili pa mahinog, alang sa lokal nga gamit sa duha o upat ka adlaw nga sayo, apan kaonon lamang sa mga kabog ang wala anihang hinog nga bunga—walay bili alang sa mga mag-uuma. Apan ang pag-abod ug pollen ug pagsabwag sa mga kabog ug mga binhi hinungdanon alang sa kapin sa 500 ka espisye sa mga tanom ug mga kahoy. Ugaling, ang mga kuwaknit dili molupad pinaagi sa sonar—sila may maayog panan-aw. Sa kasagaran ang mga mag-uuma, dili ang mga kabog, ang buta.

Nameligro

Bisan pa, ang bililhong mga kabog midangat sa malisod nga panahon. Ang pagkawala sa puy-anan, sa igpamatay sa dangan, ug walay-piling pagpatay sa dinaghan nakakunhod sa ilang gidaghanon gikan sa minilyon ngadto sa linibo ug gihatod ang uban ngadto sa pagkapuo. Ang pagpihig, pagkawala-hisabti, ug yanong pagkaignorante mao ang responsable. Sa Latin America ang komung kabog nga bambira dili kinahanglang kontrolahon aron mapanalipdan ang kahoyopan sa uma sa modernong tawo, apan “ang dili hanas nga mga ahensiya sa pagkontrolar sa kabog nga bampira nga nagapatay sa mga kabog nga walay-pili, wala mahibalo nga ang kinabag-an sa mga 250 ka espisye sa mga kabog mapuslanon kaayo.”

Sa Australia, libolibong mga kalabyaw, mga kuwaknit, ang nangapuo, “bisan pa sa kamatuoran nga ang uban sa mga kahoy nga hinungdanon sa ekolohiya ug ekonomiya nagasalig kanila” ug nga “ang nakaplagan sa pagdukiduki sa kagamhanan nga ang pananom nga nadaot sa mga kabog dili makapamatarong sa pagkontrolar.” Sa Israel, “ang mga langub nga giduhaduhaang gipuy-an sa mga kuwaknit gihiloan—bisan diha sa mga preserbasyon sa kinaiyahan—nga ginalaglag ang duolan sa 90 porsiento sa mga kabog nga insekto ang ginakaon.”

Ang mga gikahadlokan sa karaan bahin sa mga kabog nga tigdalag rabis ug ubang mga sakit sobra ra kaayo: “Ang kalagmitan nga mamatay ang tawo sa sakit nga gidala sa kabog layo kaayo, mas diyutay pa kay sa ginapatay sa iro, sa paak sa putyokan, o sa pagkahilo diha sa piknik sa simbahan.”

Gisuma sa Science Year alang sa 1985 diha sa artikulo niini bahin sa mga kabog ang mosunod: “Sa pagkaalaot, samtang ang listahan sa mapuslanong mga kontribusyon sa mga kabog nagpadayon sa pagtaas, maingon man usab ang hulga sa paglungtad niining mga linalanga. Sa tibuok-kalibotan, ang populasyon sa mga kabog mius-os ug dako. Matag tuig, ang dagkong mga koloniya sa mga kabog nangawala tungod kay ang ilang mga pinuy-anan gidaot o gilaglag. Sa Aprika ug Asia, ang mga kabog gipangayam sa dinaghan alang sa pagkaon sa tawo ug aron gamiton ingong lumad nga medisina ug mga ilimnong tambal. Ang mga kuwaknit, nga nagakaon lamag mga prutas sa netibong mga lasang, ginapatay sa mga mag-uuma tungod sa sayop nga pagtuo nga ang mga kabog seryosong nagadaot sa ilang mga pananom. Ug ang mga sugilanon bahin sa mga kabog malig-on gihapon nga tungod niana minilyon sa mga mananap ginapatay tuig-tuig tungod lamang kay nangahadlok ang mga tawo kanila. Ang ubang mga espisye sa mga kabog napuo na, ug daghan pa ang nameligro. Hangtod nga mahibalo ang daghang mga tawo sa kahinungdanon sa mga kabog ug sa panginahanglan sa pagpanalipod kanila, ang umaabot niining bililhong mga mananap nagpabiling walay-katinoan.”

Human naglista sa pila ka kalamposan nga nahimo sa Bat Conservation International, si Merlin Tuttle mitapos: “Kami walay nahibaloan kon unsay buhaton aron padayong mabuhi ang himsog nga populasyon sa kabog. Alang sa pipila, ulahi na kaayo ug alang sa uban, nagkaupos na ang panahon. Ang pagkawala sa mga populasyon sa mga kabog naghatag seryoso, dili-mabakwi, nga mga sangpotanan alang sa palibot nga gikinahanglan natong tanan.”

Dinhi na usab, ang mensahe klaro: Ang karaan ug ang modernong kasaysayan nagpakita nga ang tawo dili makahimo sa pagtultol sa iyang kaugalingong mga lakang. (Jeremias 10:23) Ang iyang gugma sa salapi, ang iyang pagkamubog-panan-aw, ug ang iyang sobrang pagtagad sa kaugalingon miresulta sa kalaglagan sa palibot—sa hangin, tubig, yuta ug sa kinabuhi sa tanom ug yuta—ug sa mga tawo usab. Si Jehova lamang ang makahunong niana. Siya lamang ang “molaglag niadtong nagalaglag sa yuta.”—Pinadayag 11:18.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 16]

Mga kuwaknit sa Gambia, inahan ug anak

[Hulagway sa panid 17]

Kabog nga tigkaon ug dugos

[Hulagway sa panid 17]

Lyles’ flying fox

[Mga hulagway sa panid 18]

Gikan sa ibabaw paubos: Komung taas-ug-dalunggang kabog

Kalabyaw

Kabog nga kasingkasig-pormang ilong nanakop ug bakukang

Kaguliyang sa panahon sa pangaon!