Unsay Nagakahitabo sa mga Sukdanan?

Niadtong 1948 sa pakigpulong sa Adlaw sa Armistiya, si Heneral Omar N. Bradley miingon: “Kita daghan kaayog mga tawo sa siyensiya, diyutay ray mga tawo sa Diyos. Atong natugkad ang misteryo sa atomo ug gisalikway ang Wali sa Bukid. . . . Ang atong kalibotan maoy kalibotan sa nukleyar nga mga higante ug mga masuso bahin sa pamatasan. Kita daghag nahibaloan bahin sa gubat kay sa atong nahibaloan bahin sa kalinaw, daghan bahin sa pinatyanay kay sa atong nahibaloan bahin sa pagkinabuhi.” “Ang katawhan.” matud pa niya, “nameligro nga malaang niining kalibotana tungod sa pagkabata diha sa moral.”

DIHAY higayon nga ang tradisyonal nga mga sukdanan gipasukad diha sa Biblikanhong mga tuboran. Apan karon wala na. Karon sila ginasalikway sanglit dili na uso. Bag-ong estilo sa kinabuhi na ang uso. Ang “kamatuoran” depende. Wala nay husto o sayop. Dili na kinahanglang magmahukmanon. Ang matag usa dunay iyang kaugalingong mga sukdanan, nagadesider kon unsay matarong alang kaniya, ginahimo ang iyang gusto. Dili-daotan ang pakighilawas. Dili-daotan ang panapaw. Dili-daotan ang diborsiyo. Dili-daotan ang pagpabaya sa bata. Ug walay kapasanginlan sa bisan unsang mga sangpotanan—sa nagdaghang pagsabak sa tin-edyer, sa minilyong mga paghulog sa gisabak, sa nangadaot nga mga kinabuhi sa kabataan. Ug kay wala may sayop, ug wala may mabasol, wala kanang pagbating sad-an. Niining mga paagiha ang kalibotan naglabay sa matuod nga mga sukdanan diha sa basurahan.

Ang unang tawhanong paris midesider sa pagtino sa ilang kaugalingon kon unsa ang matarong ug daotan. (Genesis 2:17; 3:5) Karong adlawa, milyon-milyon ang nagahukom nga walay matarong ug walay daotan. Ginapalihok sa tinguha sa pagbuhat ug bisan unsa nga ilang gusto, ilang gisalindot ang tradisyonal nga mga sukdanan ug nagasinggit: “Libre na gayod sa kataposan! Ang bisan unsa puwede!” Ang nawala mao ang pagpugong—dayon moabot ang mga kasakitan!

Ang usa ka ulohan sa balita sa iladong magasin nangutana, “Nasod ba Kini sa mga Bakakon?” ug gisundan kini niini nga pasumbingay: “Ang mga opisyal sa kagamhanan nagpakaaron-ingnon. Ginapalsipikar sa mga siyentipiko ang mga pagdukiduki. Gibag-o sa mga trabahante ang kredensiyal sa karera aron madawat sa trabaho. Unsay nagakahitabo dinhi? Ang tubag, nga gikahadlokan sa nagkadaghang sosyal nga mga kritiko, mao ang makuyawng pagkawala sa pagkamatinud-anon.”

Laing dakong magasin naghimog seryal sa mga artikulo bahin sa pamatasan, giwiskan kinig mga balita sama sa: Gilamaan ug iskandalo ang mga kasabotan sa negosyo, giluiban ang pagsalig sa katilingban, mga kalapasan tungod sa nagkalainlaing mga kahuyangon sa tawo. Giadmiter ang mga kasaypanan, apan dili ang dagkong kasaypanan, ug walay grabeng makadaot nga sala.

Kanang maong seryal sa mga artikulo mitapos: “Kon buot ig-on sa Amerikano ang mas matuod nga pagkatimbang sa pamatasan, kinahanglang ilang susihon-pag-usab ang mga sukdanan nga madanihong giparada sa katilingban sa ilang atubangan: ang labing maayong trabaho, ang politikal nga gahom, ang pangdani sa sekso, ang penthouse o balay diha sa daplin sa sapa, ang kalit nga dakong tubo sa negosyo. Nan ang tinuod nga hagit mao ang paghatag bag-ong kahubitan sa mga kagustohan aron sila makaalagad sa katilingban ug sa ilang kaugalingon, sa paghubit ug usa ka pamatasan nga nagagiya sa paagi samtang ginakab-ot usab niini ang matarong nga mga tumong.”

Ang sunod nga ulohan mitungha diha sa The New York Times: “Ang mga Opisyal sa Publiko sa Palibot nga Estado Midawat ug 105 sa 106 ka Gitanyag nga mga Hiphip, Matud pa sa F.B.I.” Ang ika-106 ba nga hiphip gitanyag ngadto sa usa ka tawong matinud-anon? Wala, “siya wala magtuo nga igo ang kantidad.”

Si Matthew Troy, nga niadto konsehal sa siyudad ug usa ka demokratikong lider gikan sa Queens, New York City, nga naghisgot bahin sa ulohang “Kadunotan ug Integridad sa Kagamhanan” nag-asoy diha sa usa ka klase sa unibersidad nga ang paghiphip maoy komun. Ang mga botos sa State Assembly gibayloan alang sa pagkahuwes. “Ang kasagarang kantidad sa pagkahuwes sa Korte Suprema sa Estado maoy $75,000, ang posisyon sa ubos nga korte maoy $35,000.”

Gipasiugda sa nobelistang si James A. Michener kining katahapang buhat ingong: nagahimaya sa pinansiyal nga mga opurtunista kinsa nakapundog ginatos ka milyong kuwarta sa ubang tawo, mga iskandalo sa negosyo, tinikas nga pag-agaw sa negosyo ug gibaligya kini sa mas dakong kantidad ngadto sa uban, ang mga gahom sa iskandalosong relihiyon naghuramentado tungod sa salapi, nakapalisang ang AIDS sa populasyon, gibalda sa mga terorista ang katilingban, ginadaot sa mga politiko ang mga parke sa nasod ug nagtugot ug mga kadaot sa ekolohiya, usa ka administrasyon nga namaligyag mga armas sa iladong kaaway ug unya sa ilegal nga paagi gihatag ang ganansiya sa rebolusyon sa Sentral Amerika.

Ang kinatibuk-ang konklusyon ni Michener: “Ang katuigang 1980 pagahinumdoman ingon nga Ang Mangil-ad nga Dekada, tungod kay daghan kaayong talamayong mga butang ang mitungha.” Ug kining tanan maoy tungod sa usa ka yanong kaugmaran: Ang matuod nga mga sukdanan gibalibag sa basurahan.

Si William J. Bennett, nga niadto Kalihim sa Edukasyon sa T.B., misaway sa kapakyasan sa pagtudlog moral nga mga sukdanan diha sa tunghaan ug gilista ang mga suliran sa tin-edyer nga misangpot gikan niini nga kapakyasan:

“Ulohan: Duolan sa kuwarenta porsiento sa mga 14-anyos karong adlawa mamabdos labing menos kausa sa dili pa moabot sa edad bayente, ug kapin sa katunga niadtong maong pagpanganak maoy pinaangkan.

“Ulohan: Ang paghikog sa tin-edyer maoy usa ka taas nga rekord, ug mao ang ikaduhang hinungdan sa kamatayon sa mga tin-edyer.

“Ulohan: Ang Tinipong Bansa nanguna sa industriyalisadong kalibotan sa porsiento sa pag-abuso sa droga sa mga batan-on.

“Ang ato bang mga tunghaan ‘makasulbad’ niining mga problemaha? Dili. Makatabang ba sila? Oo. Gihimo ba nila ang maarangan aron sila makatabang? Wala.

“Nganong wala man? May bahin, tungod kay sila nagapanuko sa pagpadayag sa usa sa pangunang tumong sa edukasyon: moral nga edukasyon. Tagda, pananglitan, ang dili pa dugayng artikulo nga nagkutlo sa daghang mga edukador sa lugar sa New York nga nag-ingon nga sila ‘tuyong naglikay sa pagsulti sa mga estudyante kon unsa ang matarong ug daotan.’

“Ang artikulo nag-asoy bahin sa usa ka aktuwal nga sesyon sa pagpanambag nga nalangkit ang kinse-anyos sa ikatulo ug ikaupat ka tuig nga mga estudyante sa hayskol. Sa panahon sa sesyon miingon ang mga estudyante nga buang ang usa ka kaubang estudyante tungod sa pag-uli sa $1,000 nga iyang nakita sa pitaka diha sa eskuylahan.” Ang magtatambag nga wala mohatag paghukom bahin sa ilang konklusyon, miingon: “Kon may dapigan ako kon unsa ang husto ug unsa ang sayop, nan ako dili ilang magtatambag.”

Ang komento ni Bennett: “Sa dugay na kaayong panahon kaniadto, mihatag ang magtatambag ug tambag. Iyang gitambagan ang mga estudyante ug daghang mga butang—ug lakip kanila, maoy bahin sa husto ug sayop.”

Kapakyasan sa mga Panimalay, sa Tunghaan, sa Iglesya

Ang panimalay kusog nga nahimong disyerto kon bahin sa pagtudlo sa mga sukdanan. Ang pagkabungkag sa mga pamilya naghimo sa panimalay nga dili-maayong lawak-tunghaan—ang duha ka ginikanan nagtrabaho, nagkabulag, usay-ginikanang mga pamilya nga nagtrabaho ang ginikanan, ang mga anak gibilin sa mga yaya o sa mga tunghaan sa day-care o nag-inusara diha sa walay-tawong balay nga ang TV ray kauban nga ginapakita ang sekso alang sa kalingawan ug nagtudlog kapintasan ingong solusyon sa mga suliran. Ang kolumnista sa mantalaan si Norman Podhoretz mikomento bahin sa mga sangpotanan: “Apil sa mga resulta niini mao ang pagtubo sa kriminal nga kagawian; pagtubo sa paggamit sa droga ug sa alkohol; pagtubo sa pagsabak sa tin-edyer, aborsiyon ug sakit nga ginapasa sa sekso, ug pagtubo sa gidaghanon sa nangamatayng batan-on gikan sa mapintas nga mga hinungdan (pagbuno, mga aksidente sa sakyanan, paghikog). Ang usa ka butang nga daw mius-os mao ang akademikong kalamposan.”

Si Podhoretz mipadayon: “Ang duha ka sosyologo nakakitag malig-ong ebidensiya sa kaihapan nga nahibaloan natong tanan gikan sa pagtan-aw lamang sa palibot. Sila nakakaplag dugang ug dugang tawo diin nga ang ‘pagtagbaw-sa-kaugalingon’ mao ang giuna kay sa ubang mga sukdanan. Sila nakakitag nagkadiyutay ug nagkadiyutayng mga tawo nga nagtuo sa pagsakripisyo sa kaugalingon, o bisan sa ilang kaugalingong kaharuhay, alang sa mga panginahanglan ug ginapangayo sa ilang mga anak. Ang katingalahang dos-tersiya sa tanang Amerikanong mga ginikanan mibati nga ang ‘mga ginikanan angay may kagawasan sa pagkinabuhi sa ilang kaugalingong mga kinabuhi bisan pag nagkahulogan kini sa paggugol ug diyutayng panahon uban sa ilang mga anak.’”

Si John D. Garwood, sa dihang mikomento ang dean sa pagpanudlo sa Fort Hays State University, Kansas, bahin sa pagkawala sa matuod nga mga sukdanan miingon: “Ang kapakyasan sa atong mga panimalay, sa mga tunghaan ug sa mga iglesya sa paghatag ug malig-on, malungtarong sistema sa sukdanan alang niadtong ilang ginaimpluwensiyahan, nakapatunghag daghang suliran karong adlawa. Ang iladong Britanikong manalaysay si Arnold Toynbee makakita diha sa Kasadpang Kalibotan karong adlawa ug pagkawala sa pagkamatinud-anon, kakulang sa nasodnong katuyoan ug malalagong pagpasiugda sa materyalismo, pagkawala sa garbo sa pagtrabaho, sa paghatag pagtagad sa pagbaton ug daghang butang aron sa pagpasiugda sa pagtagbaw sa kaugalingon. Iyang nakita diha sa estilo sa kinabuhi sa atong nasod ang daghang butang nga nagtultol sa pagkapukan sa imperyo sa Roma.”

Ang pagbalibag sa matuod nga mga sukdanan nagbilin niining kalibotana ug walay-kapuslanang pangagpas ug daghan pa sa tanang butang. Dato sa mga butang apan kabos sa espiritu, ang tawo gibiyaang nagkapakapa ug walay direksiyon. Ang iyang kaluwasan nasandig sa pagbalik diha sa tuboran sa matuod nga mga sukdanan.