Makaatiman Ka ba Gayod sa Usa ka Binuhi?

Sinulat sa koresponsal sa “Pagmata!” sa Denmark

ANG panukiduki sa gitas-on sa kinabuhi tapos sa mga atake sa kasingkasing nagapaila nga mas maayog panglawas ang mga tawong may binuhi kay sa mga walay binuhi. Mopatim-aw nga ang pakig-uban sa dili-manawayng mga hayop may makapakalmang epekto. Ang mga hayop usab daw maayog epekto diha sa may depekto sa lawas ug hunahuna ug mga tawong may sakit sa nerbiyos.

Sa dili pa mohukom sa pagbatog binuhi, adunay mga pangutana nga kinahanglang palandongon—sa imong kaayohan, sa kaayohan niadtong alirong kanimo, ug sa kaayohan sa hayop. Ang dili-madapigong mga tubag motabang nimo sa paglikay nga makahimog grabeng sayop.

Itugot ba sa imong paagi sa kinabuhi ang tukmang pag-atiman sa usa ka hayop? Ikaw ba wala sa balay sa tagdugayng mga panahon? Ang imong mga anak edaran na ba nga makasabot kon unsay kahulogan sa pagbatog usa ka binuhi? Ikaw ba may igong lugar alang sa matang sa binuhi nga imong gihunahuna, o kana ba mabutang sa gamayng lugar sa kadaghanang panahon? Palandonga kining mga pangutanaha sa dili pa magbatog binuhi.

Sa karaang Israel, gihatagan sa Diyos ug tulobagon ang mga tag-iya sa mga hayop sa paagi sa ilang pag-atiman kanila.—Exodo 23:4, 5; Deuteronomio 22:10; 25:4; Proverbio 12:10.

Angay Bang si Dodong Magbatog Binuhi?

‘Maayong ang mga bata makakat-on sa pag-atiman sa mga hayop’ mao ang pagbati nga sagad ipahayag. Ang yawi mao ang pulong “makakat-on”—ang bata kinahanglang edaran na nga makakat-on.

Ang mga bata kaayo dili makaamgo nga ang ilang pagpig-it ug pagkulipat basin sakit alang sa usa ka hayop ug kana basin mosangpot sa permanenteng kadaot. Busa, ang inahan sa usa ka tres-anyos nga batang lalaki nga gustong magbatog guinea pig giingnan sa usa ka beterinaryo nga ang batang lalaki bata pa kaayo aron magbaton nianang galmonon nga hayop. Gisugyot sa beterinaryo nga maghulat ang inahan ug pila ka tuig una hatagag binuhi ang bata.

Ang mga ginikanan basin maghunahuna nga sila daling makataganag mga latid alang sa ilang anak sa pag-atiman nga tukma sa usa ka binuhi. Bisan pa niana, kini kinahanglag dakong panahon ug pailob kay sa ila tingaling gihunahuna, ug kasagaran ang bili sa eksperimento antoson sa binuhi!

Sumala sa nasayran sa mga ginikanan, ang mga bata mahimong mapugsanon kon duna silay gusto. Busa, sa kadaghanang kaso ang mga ginikanan mopahiuyon: “Oh sige, makabaton ka nag binuhi, apan kinahanglang ikaw mismo ang mag-atiman niini.” Ugaling, ang mga bata lagmit mahikalimot sama rang sila sagad mahikalimot sa pagpahid sa ilang mga tiil diha sa pahiran sa pultahan inigsulod sa balay. Peligrosong itugyan ang kaayohan sa usa ka buhing linalang diha sa mga kamot sa usa ka gamayng bata nga wala ang tukmang pagdumala sa hamtong.

Kon unsay mahimong mahitabo giilustrar sa usa ka pamilya sa dihang ang mga bata gitugotan sa pagbuhig mga koneho. Usa ka adlaw ang ilang apohang lalaki nahiagi sa mga tangkal ug nakakita nga ang mga koneho wala mapakaon ug ang mga tangkal wala malimpiyohi sa dugay nang panahon. Ang usa ka koneho napudporan sa iyang ngipon sa pagsulay sa pagkitkit sa tangkal aron siya makagawas sa pagpangitag pagkaon.

Unsang leksiyon ang makat-onan? Nga kon nagahunahuna ka sa paghatag sa imong anak sa responsabilidad sa usa ka binuhi, hinumdomi nga bisan unsa tingali ka nindot sa usa ka miming o itoy ug bisan unsa ka nagpakiluoy ang mga mata sa imong anak—ang hamtong mao gihapon ang kinalabwang may responsable sa binuhi. Ang kadasig sa usa ka bata basin daling mohupas.

Mga Iring ug mga Iro—Ug Ikaw

Dili tanang hamtong maghunahuna sa mga sangpotanan sa pagdawat ug laing “membro” sa pamilya. Sila dili kanunay makakitang daan sa mga kalisod ug mga responsabilidad nga ihatag sa usa ka binuhi. Kini basin matuod ilabina sa mga Saksi ni Jehova, kinsa puliki kaayo sa ilang Kristohanong ministeryo ug sagad wala sa balay nga nagatambong sa mga tigom ug sa Kristohanong mga kombensiyon. Unya ang suliran sa pagpangitag tawo sa pag-atiman sa binuhi motungha. Sa pagkamatuod, dili angay nga paltahan ang Kristohanong kalihokan tungod sa pagkasobra ka sentimental sa mga hayop.—Hebreohanon 10:24, 25.

Karong adlawa, sa dihang daghan ang mga bana ug mga asawa tua sa sekular nga trabaho sa tibuok adlaw, ang nag-inusarang mga iring ug mga iro diha sa mga apartment sa siyudad maoy nagkadakong suliran. Pananglitan, usa ka babaye miadto sa usa ka beterinaryo aron ang iyang iring pakatulogon sa dayon kay kini milihok nga katingad-anan. Sa nadiskobrehan sa beterinaryo nga ang iring nag-inusara sa apartment sa daghang oras sa usa ka adlaw, siya mihinapos nga kadto lagmit mao ang hinungdan sa laing kagawian. Bisan pag ang kinabuhi sa mga iring malinawon, gikinahanglan nila gihapon ang pakigkontak sa ilang tawhanong “pamilya.” Ang ubang hayop nangadaot sa gipriso sulod sa sakyanan nga walay igong bentilasyon.

Ang mga iro usab nagadalag responsabilidad. Kinahanglan nila ang ehersisyo. Dili igo nga isuroy ang iro kas-a sa usa ka adlaw ug dayon biyaan kana nga nagainusara sa ngitngit nga silong (diin didto na kini sa gabii) o gikadena kini sa mubong hikot. Usa ka pamilya sa Inglaterra may aktibong irong magbalantay sa karnero pero walay karnero! Kadtong iroa nahimong buangon ug gihatag ngadto sa usa ka mag-uuma.

Busa, si bisan kinsa nga gusto gayod ug binuhi angay magpalandong kon kaha siya andam mohimog matag-adlawng mga sakripisyo nga gikinahanglan alang sa himsog nga binuhi. Siya ba may pasilidad alang sa tukmang pag-atiman ug pagtagad? Ug hinumdomi, ang mga hayop mokaon ug ang dagkong mga hayop dakog kaon! Kana makabuslot ug dako sa imong bulsa—lain pang butang nga pagatagdon. Ang mga hayop magsakit, ug basin matingala ka sa gastos sa tambal.

Ang laing butang mao ang panghinlo. Ang dila sa daghang hayop mao usab ang ilang trapo, nga gamiton nila alang sa tanang bahin sa ilang lawas! Samtang ang mga hayop gisangkapan sa pagbuntog sa mga kagaw nga ilang makaon, ang mga bata tingali dili. Busa ayaw idasig sa imong anak ang paghalok sa usa ka hayop. Bisan ang pagtugot sa usa ka hayop sa pagtila sa nawong ug mga kamot sa imong anak basin makaladlad sa bata sa mga suliran sa panglawas, lagmit apil ang mga bitok. Kon mahitabo kana, ang paghugas dayon pinaagi sa sabon ug tubig makasanta sa impeksiyon. Ang mga binuhi angay magbatog kaugalingong mga kan-anan ug angay dili tugotan sa pagtila sa mga platong gigamit sa mga tawo. Ang mga hayop mahimong magdalag pulgas ug ubang “mga dili-tilinguhaon” sa balay. Ang pila ka tag-iya sa mga iro sa maalamon dili motugot kanila sa pagsulod sa ilang mga balay.

Mga Langgam ug mga Isda—Ug Ikaw

‘Apan unya, unsa na man ang usa ka langgam?’ ikaw moingon. ‘Kana mas sayon—ug ibutang nimo kini sa halwa ug pakan-on karon ug unya.’ Ang budgerigars o mga periko popular kaayo ug mabansay sa pagsultig pila ka pulong ug prase. Ang mga kanaryo makalingaw tungod sa ilang masadyaong awit. Apan ang mga langgam nagkinahanglan usab ug dakong pagtagad.

Usa ka konsultant misulat: “Ang budgerigar maoy usa ka buhing linalang ug masadyaon. . . . Sa gutlong makabaton kag langgam, gidawat nimo ang responsabilidad alang sa kaayohan niini. Ang kulang nga kahibalo sa pagpakaon, panginahanglan sa lugar, ubp., ug kakulang sa pagsabot sa kinaiyahan ug mga taras sa langgam latas sa katuigan nakapahinabo sa dimaihap nga mga periko sa pagkinabuhing timawa, nga dili maayong pagkagalam, nga misangpot sa sayo kaayong kamatayon. Busa hunahunaag maayo sa dili pa moadto sa tindahag binuhi.”

Ang gipamulong bahin sa panghinlo sa hayop mapadapat usab sa mga langgam. Ang ilang mga sungo mao ang ilang trapo. Tino nga dili maalamon nga ang usa ka periko palakawlakawon sa lamesa nga manuhik sa asukar ug sa ubang pagkaon; ni maalamon nga pakan-on ang langgam gikan sa imong baba o imong plato. Ug ang langgam nga buhian sulod sa balay basin magbilin sa iyang mga iti diha sa labing makaulaw nga mga lugar.

Unsa na man ang mga isda? Daghang pamilya gustong makabaton ug akuwaryo sa tropikanhon ug langyawng mga isda diha sa sala. Makarelaks ang pagtan-aw kanila. Apan sila ba hinungdan sa menos nga kabalaka? Sa kasukwahi, ang gamayng sayop sa pagkontrol sa temperatura sa tubig, pagbutang ug oksiheno sa tubig, suga, paglimpiyo, o pagpakaon, ug ikaw makabatog tangkeng puno sa patayng mga isda. Oo, ang isda nagkinahanglan usab ug inantigong pag-atiman.

Sentido Komun ug Katimbang

Kon ikaw nagahunahuna nga magbatog binuhi o duna nay binuhi, nan dayag ang pasukaranang kahibalo sa pagkaon ug panginahanglan niini sa panglawas kinahanglanon. Ang pila ka minutos nga instruksiyon dili paigo. Ang kadaghanang publikong librarya dunay basahon bahin sa pag-atiman sa domestikong mga hayop ug mga binuhi, ug ang mga tindahag binuhi kasagarang may makatabang nga mga basahon mahitungod sa pag-atiman sa hayop.

Sa pagkamatuod, kon gusto natong magbatog mga binuhi, takos kini sa ekstrang paghago aron masayran kon unsay ilang gikinahanglan. Dayon ang pakig-uban mahimong makapatagbaw—alang sa tag-iya ug sa binuhi.

[Letrato sa panid 19]

Ang usa ka miming makalingaw, apan ang paghalok niana dili maayo sa panglawas