Ang Imong Dalunggan​—Ang Dakong Tigkomunikar

IKAW makapiyong sa imong mga mata kon buot mo nga dili motan-aw. Ikaw makapugong sa imong ginhawa kon buot mo nga dili makapanimaho. Apan ikaw dili gayod makatak-op sa imong dalunggan kon buot mo nga dili makadungog. Ang panultihong “magpabungol-bungol” maoy usa ka pasumbingay lamang. Ang imong dalunggan, sama sa pinitik sa imong kasingkasing, padayong nagatrabaho bisan pag ikaw natulog.

Sa pagkamatuod, ang atong mga dalunggan nagaobra sa tanang panahon aron mahibalo kita sa kalibotan nga nagalibot kanato. Sila mopili, moanalisar, ug mohubad sa atong madunggan ug ipaabot kini ngadto sa utok. Sulod sa mga 16 ka kubiko sentimetro, ang atong mga dalunggan makagamit sa mga prinsipyo sa acoustics, mechanics, hydraulics, elektroniks, ug sa higher mathematics sa pagpalampos sa ilang ginabuhat. Kon walay deperensiya ang atong pandungog, palandonga ang pipila ka mga butang nga mahimo sa atong mga dalunggan.

◻ Gikan sa mahinay kaayong hungihong ngadto sa masipang pagdaguhob sa milabay nga ayroplanong jet, ang atong mga dalunggan makaarang sa 10,000,000,000,000 ka pilong deperensiya sa kakusog sa lanog. Sa siyentipikanhong mga termino, kini adunay sukod nga mga 130 ka desibel.

◻ Ang atong mga dalunggan makadungog ug makapunting sa usa ka panagsultihay latas sa usa ka lawak nga puno sa mga tawo o makaalinggat ug usa ka sayop nga nota nga gitugtog sa usa ka instrumento diha sa orkestra sa usa ka gatos ka tawo.

◻ Ang mga dalunggan sa tawo makamatikod sa kausaban sa duha lamang ka grado sa direksiyon sa tinubdan sa tingog. Ilang mahimo kini pinaagi sa pagmatikod sa usa ka minutong deperensiya sa pag-abot sa tingog ug sa gikusgon sa madungog nga tingog sa duha ka dalunggan. Ang deperensiya nga gutlo tingali ingon ka gamay sa napulo ka bahin sa usa ka milyon sa usa ka segundo, apan ang mga dalunggan makaalinggat niini ug ipasa kini ngadto sa utok.

◻ Ang atong mga dalunggan makaila sa deperensiya nga duolan sa 400,000 ka tingog. Ang mga mekanismo sa dalunggan awtomatikong moanalisar sa balod sa tingog ug itandi kini sa napundo nang mga tingog sa atong pundohanan sa memorya. Nianang paagiha nga ikaw makaila kon ang nota sa musika gipatokar sa usa ka biyolin o sa plawta, o kon kinsa ang nagtawag kanimo sa telepono.

Ang “dalunggan” nga atong makita sa kilid sa atong ulo maoy usa ka bahin lamang, ang daling makita nga bahin, sa atong dalunggan. Ang kadaghanan kanato tingalig makahinumdom pa sa panahon sa atong pagtungha nga ang dalunggan nabahin sa tulo ka seksiyon: ang gawas, tunga, ug ang sulod nga mga dalunggan, ingon sa pagtawag kanila. Ang gawas nga dalunggan adunay pamilyar nga “dalunggan” sa panit ug cartilage ug ang kanal sa dalunggan nga paingon sa sulod sa tambol sa dalunggan. Diha sa tunga nga dalunggan, ang tulo ka labing gamayng bukog lawas sa tawo​—ang malleus, incus, ug stapes, nga kasagarang gitawag ug hammer, anvil, ug stirrup​—nagpormang taytayan nga nagsumpay sa tambol sa dalunggan ug sa oval window, ang pultahan sa sulod nga dalunggan. Ug ang sulod nga dalunggan gilangkoban sa duha ka katingalahang tan-awong mga bahin: ang hugpong sa tulo ka linginong mga kanal ug ang pormag-umang nga cochlea.

Gawas nga Dalunggan​—Ang Maayong Tigdawat

Sa pagkamatuod, ang gawas nga dalunggan nagsilbing tigkolekta sa mga balod sa tingog diha sa hangin ug ipasa kini sa sulod nga mga bahin sa dalunggan. Apan kini nagabuhat ug labaw pa niana.

Nahibulong ka ba kon ang nagkulo nga porma sa gawas nga dalunggan adunay espisipikong kagamitan? Ang mga siyentipiko nakakaplag nga ang lungag sa sentro sa gawas nga dalunggan ug ang kanal niini giporma niining paagiha tungod kay kini mopadako sa tingog, o mopalanog, sulod sa frequency range o tinong sukod nga maabot sa tingog. Sa unsang paagi kana makabenepisyo kanato? Kini tungod kay ang kadaghanan sa importanteng mga kinaiyahan sa paningog sa tawo nahulog sa samang sukod nga maabot sa tingog.⁠a Samtang kining mga tingoga mopanaw agi sa gawas nga dalunggan ug sa kanal niini, sila gipakusgan halos doble sa ilang orihinal nga gikusgon. Kini mao ang kinamaayohang acoustical engineering!

Ang gawas nga dalunggan usab adunay dakong bahin diha sa atong katakos sa pagkasayod sa tinubdan sa tingog. Sumala sa nahisgotan na, ang mga tingog nga mabatian sa wala o tuo nga ulo mailhan pinaagi sa deperensiya sa gikusgon ug sa panahon sa pag-abot sa tingog diha sa duha ka dalunggan. Apan unsay ikasulti bahin sa mga tingog nga gikan sa likod? Sa makausa pa, ang porma sa dalunggan adunay bahin usab. Ang tumoy sa atong dalunggan giporma sa paaging kini moreaksiyon sa mga tingog nga gikan sa likod, nga maoy mopahinabo sa paghinay sa gikusgon sa tingog sa sukod nga 3,000- ngadto sa 6,000-Hz. Usbon niini ang kinaiyahan sa tingog, ug ang utok mohubad niini nga gikan sa likod. Ang mga tingog nga gikan sa itaas sa ulo ginausab usab apan diha sa lahi nga frequency band.

Ang Tunga nga Dalunggan​—Usa ka Pangandoy sa Mekaniko

Ang trabaho sa tunga nga dalunggan mao ang pag-usab sa akostika nga pagkurog sa balod sa tingog ngadto sa mekanikal nga pagkurog ug ipasa kini paingon sa sulod nga dalunggan. Ang mahitabo diha niining samag-gisantes nga gidak-ong luna sa pagkamatuod maoy usa ka pangandoy sa mekaniko.

Sukwahi sa gituohan nga ang kusog nga tingog mopahinabog talagsaong paglihok sa tambol sa dalunggan, himoon lamang kini sa mga balod sa tingog sa mikroskopikong gidaghanon. Kining gamay kaayong paglihok dili pa gani igo nga makapalihok sa dalunggan nga puno ug pluwido. Ang paagi sa pagbuntog niining kaulangan sa makausa pa nagpasundayag nga maayo kaayong pagkadesinyo ang dalunggan.

Ang pagkasumpay sa tulo ka gagmayng bukog sa tunga nga dalunggan dili lamang kay sensitibo kondili episyente usab. Nagaobra ingong sistema sa panimbang, kini mopauswag sa bisan unsang nagasingabot nga mga tingog nga duolan sa 30 porsiento. Dugang pa, ang tambol sa dalunggan maoy duolan sa 20 ka pilo nga mas dako kay sa luna sa footplate sa stirrup. Busa, ang puwersa nga maabot diha sa tambol sa dalunggan natingob sa mas gamayng luna diha sa oval window. Kining duha ka butang mopadako sa presyon diha sa nagauyog nga tambol sa dalunggan sa 25 ngadto 30 ka pilo nga mas kusog kay sa oval window, nga igong mopalihok sa pluwido diha sa cochlea.

Nakamatikod ka ba nga ang sip-on usahay makaapektar sa imong pandungog? Kini tungod kay ang hustong pag-obra sa tambol sa dalunggan nagkinahanglan nga ang presyon sa matag kilid niini timbang. Sa normal kini giatiman sa usa ka gamayng lungag, nga gitawag Eustachian tube, nga nagkonektar sa tunga nga dalunggan diha sa likod sa buho sa ilong. Kining tuboha mobukas sa matag panahon nga kita motulon ug mopagaan sa bisan unsang presyon nga mopundo diha sa tunga nga dalunggan.

Ang Sulod nga Dalunggan​—Ang Kataposang Pag-obra sa Dalunggan

Gikan sa oval window, kita modangat sa sulod nga dalunggan. Ang tulo maoy nagsug-ang nga mga lukon, nga gitawag linginong mga kanal, nga nakahimo kanato sa paghupot sa panimbang ug koordinasyon. Diha sa cochlea hinunoa, nga ang obra sa pandungog magsugod.

Ang cochlea (gikan sa Gregong ko·khliʹas, suso) maoy usa ka bangan sa tulo ka punog-pluwidong tubo-tubo, o kanal nga nalukot samag kabhang sa suso. Ang duha sa tulo ka tubo-tubo konetakdo sa apex o kinatumyan sa linukot. Sa dihang ang oval window, diha sa punoan sa linukot, palihokon sa stirrup, kini molihok pasulod ug pagawas samag piston, nga mopahinabog hydraulic pressure waves diha sa pluwido. Samtang kining mga balora moagi ngadto nganhi sa apex, mopakino kini sa mga bungbong nga nagbahin sa mga tubo-tubo.

Diha sa usa niining mga bungbonga, nga nailhang basilar membrane, mao ang sensitibo kaayong organo nga Corti, nga ginganlan gikan kang Alfonso Corti, kinsa niadtong 1851 nakadiskobre niining tinuod nga sentro sa pandungog. Ang dakong bahin niini gilangkoban sa mga linya sa sensory hair cells, nga adunay duolan 15,000 o kapin pa. Gikan niining samag buhok nga mga selula, dalhon sa linibo ka lanot nga nerbiyos ang impormasyon sa frequency, gikusgon, ug tuno sa tingog ngadto sa utok, diin ang pagbati sa pandungog mahitabo.

Ang Misteryo Nasulbad

Kon giunsa sa Corti nga organo sa pakigkomunikar niining komplikado nga impormasyon ngadto sa utok nagpabiling usa ka misteryo sa dugay nang panahon. Ang usa ka butang nga nahibaloan sa mga siyentipiko mao nga ang utok dili mosanong sa mekanikal nga mga pag-uyog kondili sa elektro-kemikal nga mga kausaban. Kinahanglang usbon sa corti nga organo sa pipila ka paagi ang nagkino-kino nga lihok sa basilar membrane ngadto sa katugbang nga elektrikal nga mga impulso ug ipadala kini ngadto sa utok.

Nakagugol ang siyentipikong Hungariano si Georg von Békésy ug 25 ka tuig sa pagsulbad sa misteryo niining gamay kaayong organo. Ang usa ka butang nga iyang nadiskobrehan mao nga ang hydraulic pressure waves mopanaw diha sa mga tubo-tubo sa cochlea, sila mokusog samtang nagapanaw pa ug itulod ang basilar membrane. Ang mga balod nga gipagawas sa tingog nga hataas ug frequency motulod sa membrane duol sa punoan sa cochlea, ug ang mga balod nga ubos ug frequency motulod sa membrane duol sa apex. Busa, si Békésy mihinapos nga ang tingog nga adunay espisipiko nga frequency mopatunghag mga balod nga mopiko sa basilar membrane sa espisipiko nga dapit, ug moagda sa samag buhok nga mga selula sa pagsanong ug mopadalag mga signal ngadto sa utok. Ang lokasyon sa samag buhok nga mga selula katumbas sa frequency, ug ang gidaghanon sa napalihok nga samag buhok nga mga selula motumbas sa gikusgon.

Kining maong katin-awan maayo lamang alang sa yano nga mga tingog. Apan, ang mga tingog sa kinaiyahan, dili yano. Ang kalakala sa baki lahi kaayo sa tingog sa tambol bisan tuod nga managsama ang frequency niini. Kini tungod kay ang matag tingog adunay pundamental nga tuno ug daghang klase nga mga tunada. Ang gidaghanon sa mga klase sa tunada ug sa gikusgon niini mohatag sa matag tingog ug lahi nga kalidad, o kinaiya. Mao kini ang paagi nga atong mailhan ang mga tingog nga atong madunggan.

Ang basilar membrane mosanong sa tanang klase sa tonada sa tingog nga dungan ug makamatikod sa gidaghanon ug unsang klaseha sa tunada ang anaa, busa mailhan ang tingog. Ang mga matematiko nagtawag niining maong paagi nga Fourier analysis, nagngalan niini gikan sa utokang ika-19 ka siglong matematikong Pranses nga si Jean-Baptiste-Joseph Fourier. Bisan pa, gigamit na sa dalunggan kining abanteng teknik sa matematika nga dugay na sa pag-analisar sa mga tingog nga madunggan ug ipasa ang impormasyon ngadto sa utok.

Bisan gani karon, wala gihapon makatino ang mga siyentipiko kon unsang matanga sa mga signal ang ginapadala sa sulod nga dalunggan ngadto sa utok. Ang mga pagdukiduki nagpakita nga ang mga signal nga gipadala tanang mga samag buhok nga selula sama ra ang kalawigon ug kakusgon. Busa, nagtuo ang mga siyentipiko nga dili ang unod sa mga signal kondili ang yanong mga signal mismo ang nagapasa sa mensahe ngadto sa utok.

Aron masabtan ang kahulogan niini, hinumdomi ang dula sa mga bata diin ipasa ang usa ka estorya gikan sa usa ka bata ngadto sa laing linya. Ang nadunggan sa usa ka bata sa tumoy kasagarang walay kalabotan sa orihinal. Kon usa ka kodigo, sama sa usa ka numero, ang ipasa imbes usa ka komplikado nga estorya, segurado nga kini klaro. Ug kana, tingali, ang ginahimo sa sulod nga dalunggan.

Makaiikag, ang teknik nga gigamit karong adlawa sa abanteng sistema sa komunikasyon, nga gitawag pulse code modulation, nagaobra sa samang prinsipyo. Imbes nga ipadala ang mga detalye sa usa ka hitabo, ang kodigo nga nagahawas sa hitabo ang ipadala. Kini mao ang paagi nga gipadala ang mga hulagway sa planetang Mars dinhi sa yuta, sa binary bits, o ang paagi sa pag-usab sa tingog nga mga tipik nga mga impormasyon alang sa paghimog-plaka ug sa pagpatokar. Apan, sa makausa pa, ang dalunggan nakauna niini!

Usa ka Obra-Maestra sa Kalalangan

Ang atong mga dalunggan dili tingali mao ang labing hait o labing sensitibo sa mga dalunggan, apan dayag nga takos sa pagtagana sa atong labing dakong mga panginahanglan​—ang panginahanglan sa pakigkomunikar. Kini gidesinyo sa pagsanong ilabina sa mga kinaiyahan sa mga tingog sa tawo. Ang mga masuso nagkinahanglan nga makadungog sa tingog sa ilang mga inahan aron makatubo nga husto. Ug samtang sila magdako, sila nagkinahanglang makadungog sa mga tingog sa ubang mga tawo aron maugmad ang ilang mga abilidad sa pagsulti. Ang mga dalunggan motabang kanila sa pagsabot sa tonada sa matag pinulongan sa tukma aron sila managdako nga makasulti niining larino samag mga lumad.

Kining tanan dili maoy resulta sa buta nga ebolusyon. Hinunoa, utang nato kining atong kahibulongang mga sangkap sa igdulongog gikan sa atong mahigugmaong Maglalalang, si Jehova. (Proverbio 20:12) Ang atong mga dalunggan sa pagkamatuod maoy mga obra-maestra sa kalalangan ug kapahayagan sa kaalam ug gugma sa atong Magbubuhat. Pinaagi kanila makakomunikar kita sa atong isigkatawo. Apan labaw sa tanan, atong gamiton sila sa pagpatalinghog sa kaalam nga gikan sa Pulong sa Diyos, aron nga kita makakat-on gikan sa atong langitnong Amahan, si Jehova nga Diyos.

[Footnote]

[Diagram sa panid 19]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

GAWAS NGA DALUNGGAN

Dalunggan

Lungag sa dalunggan

Tambol sa dalunggan

TUNGA NGA DALUNGGAN

Hammer

Anvil

Stirrup

Eustachian tube

SULOD NGA DALUNGGAN

Lingonong mga kanal

Oval window

Cochlea

[Diagram sa panid 20]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Dibuho nga nagpakita sa tulo ka tubo-tubo nga wala malukot

COCHLEA

Vestibular canal

Tubo-tubo sa cochlea

Tympanic canal