Ang Iglesya Katolika sa Espanya—Ang Gahom ug ang Pribilehiyo
“Gibilin sa Ginoo kang Pedro ang pagmando dili lamang sa Iglesya apan sa tibuok usab nga kalibotan.”—Papa Inosentes III.
SA GISULAT ni Inosentes III kanang mga pulonga sa sinugdan sa ika-13ng siglo, nakaabot na ang Iglesya Katolika sa edad media sa pungkay sa gahom niini. Apan ang dalan paingon sa yutan-ong gahom giandam sa politikanhon inay sa espirituwal nga mga alyansa. Kini matuod ilabina sa Espanya.
Gisakmit sa Katsilang iglesya ang gahom ug pribilehiyo pinaagi sa pagpakig-anib sa mga puwersa sa Estado.
Relihiyosong Panaghiusa Usa ka Politikanhong Instrumento
Niadtong 1479, human sa kasiglohang pagmando pinaagig nabahin ug natipaktipak nga mga gingharian, halos ang tibuok Espanya nahiusa ubos sa pagmando ni Ferdinand ug Isabella. Apan sa unsang paagi mahiusa sa hunahuna ug katuyoan ang bag-ong napormang nasod? Si Ferdinand nangayog tabang sa iglesya. Niadtong 1478 gitukod ang Inkwisisyon uban sa pagpaluyo sa papa. Sa maong panahon, kay kontrolado sa hari ug gipalihok sa iglesya, kadto napamatud-ang usa sa labing gamhanang mga hinagiban nga sukad namugna aron sumpoon ang relihiyoso ug politikanhong pagsupak. Tungod sa tuling pagpailalom sa tanang bawtismadong Katsilang mga Katoliko sa yugo niini, ang nagpabilin lang nga babag sa panaghiusa mao ang ubay-ubayng milyon nga dili-bawtismado—ang mga Hudiyo ug mga Moro.
Niadtong 1492, sa pagpugos sa Inkwisitor-Heneral nga si Torquemada, gimando ni Ferdinand ug Isabella ang pagpalagpot sa tanang dili-bawtismadong mga Hudiyo gikan sa Espanya. Napulo ka tuig sa ulahi, ang tanang Moro nga midumiling mahimong Katoliko gipalagpot usab. Gibatbat sa prayleng si Bleda ang pinugos nga pagpalagpot sa mga Muslim ingong “ang labing mahimayaong hitabo sa Espanya sukad sa panahon sa Apostoles.” Midugang siya: “Karon ang relihiyosong panaghiusa segurado na, ug ang panahon sa kauswagan hapit na gayong mamanagbanag.” Ang La España Cátolika (Espanya, ang Katolika) nahimong kamatuoran, ug sa pag-ila niini si Isabella ug si Ferdinand ginganlang “ang Katolikong mga Magmamamando” ni Papa Alejandro VI.
Kay nakab-ot na man ang relihiyosong panaghiusa diha sa kaugalingong nasod, gipadako sa Katolikong iglesya ang iyang dominyo. Sa pagpaluyo sa Katsilang mga magmamando, si Columbus bag-o pang nakadiskobreg bag-ong mga kayutaan ug katawhan sa mga Amerika. Nga mikuyog sa mga konkistadores, ang Dominicano ug Franciscanong mga prayle milayag paingon sa Bag-ong Kalibotan, nga determinado sa pagdala sa mga pagano nganha sa sabakan sa simbahan.
Si Cortés, ang magpupukan sa Mexico, giingnan nga ang pangunang tumong sa iyang ekspedisyon mao ang pag-alagad sa Diyos ug pagsabwag sa Kristohanong pagtuo. Bisan pa niana, sa prangka iyang giadmitar: “Mianhi ako alang sa bulawan.” Tingali ang kinabag-an sa mga konkistadores may nagkasagol nga mga tuyo, nga susama sa gipahayag sa usa kanila: “Nanganhi kami dinhi aron sa pag-alagad sa Diyos ug sa pagpakadato usab.”
Una mosugod sa pagpukan sa usa ka rehiyon, ang konkistadores nagbasang kusog sa usa ka kasulatang nag-ulohang Los requisitos—nga nadungog o wala sa mga nitibo—nga sumala niana ang mga nitibo gibaoran sa pag-ila nga ang iglesya nagmando sa kalibotan ug ang hari sa Espanya mao ang hawas niini. Ang dili pagdawat niana igo na sa pag-isip sa militaryong pagkolonisar nga usa ka “makataronganong gubat.”
Milyonmilyong nitibo ang nabawtismohan, nga daghan dihadiha tapos mapukan. Human niadto, ang mga pari ug mga prayle nakigtambayayong sa Katsilang mga magmamando sa pagmando sa mga koloniya. Sumala sa giingon sa historyano sa simbahan si Paul Johnson: “Ang Iglesya Katolika maoy usa ka departamento sa Katsilang gobyerno, ug kana matuod ilabina sa mga Amerika. . . . Sa baylo, gipangayo sa Iglesya ang panalipod, pribilehiyo, ug ang dimatarog nga debosyon sa hari ngadto sa ortodoksong relihiyon.”
Busa, sa pagkatapos sa ika-16ng siglo, ang iglesya sa Espanya nahimong labing gamhanang nasodnong iglesya sa Kakristiyanohan. Nagpatuman kadtog absolutong relihiyosong gahom sa tibuok nga Espanya ug sa luag kaayong bahin sa Bag-ong Kalibotan. Apan ang walay-samang gahom ug pribilehiyo nga napahimuslan niini misangpot gayod sa mga pangabusar nga labi pang ilado kay sa didto sa ubang kayutaan.
[Blurb sa panid 5]
“Nanganhi kami dinhi aron sa pag-alagad sa Diyos ug sa pagpakadato usab”