Kinsa ang Naglaglag sa Tropikal nga Kalasangan?

KANANG pangutanaha kasagarang gitubag pinaagi sa pagbasol sa mga kabos sa kalibotan. Sulod sa daghang kasiglohan, ang mga mag-uuma sa tropikal nga mga nasod nagtikad sa yuta pinaagi sa pagkaingin. Sila mamutol ug kahoy sa usa ka bahin sa lasang ug sunogon kini, ug sa dili pa o human sa pagsunog, kini ilang tamnan. Ang mga abo sa lasang nagsilbing abuno sa mga pananom.

Kining matanga sa pagpanguma dugay nang nakadiskobre ug katingalahang kamatuoran bahin sa tropikal nga kalasangan. Duolan sa 95 porsiento niini nanubo sa palanas nga yuta. Ang lasang kusog kaayong nagaresiklo sa sustansiya nga kini kasagaran ginatipigan diha sa mga kahoy ug sa tanom sa ibabaw sa yuta, nga luwas gikan sa ulan nga mobanlas niini gikan sa yuta. Busa ang tropikal nga lasang moangay gayod sa palibot niini. Ang maong kasayoran dili maayong pamation sa mag-uuma.

Ang Suliran sa Kabos

Sa dili madugay, banlason sa ulan ang mga sustansiya nga mabilin sa abo gikan sa nasunog nga lasang. Sa hinay-hinay, mahimong malisod kaayo ang panguma. Ang usa ka kabos nga mag-uuma sa Bolivia miingon: “Sa unang tuig, gipamutol ko ang mga kahoy ug gisunog kini. Ug taas kaayo ang tubo sa mais ug tam-is nga nanubo diha sa mga abo, ug abi namo nga maayo na ang among pananom sa kataposan. . . . Apan sukad niadto, wala moarang-arang ang kahimtang. Ang yuta nagkauga ug nagkauga, ug wala nay motubo niini kondili mga sagbot na lang. . . . Ug ang mga dangan? Wala pa ako sukad makakita ug hilabihan ka daghan nga matang. . . . Kami nangapildi.”

Sa panahong nanglabay, ang mag-uuma sa yano mamutol ug mga kahoy sa bag-ong mga luna diha sa lasang ug pasagdan ang daang luna sa yuta nga dili una tikaron. Sa dihang mahimong lasang ug balik ang unang luna nga gibaol, pamutlon na usab ang kahoy niini. Aron moobra kining paagiha, hinunoa, ang nahinloang luna sa yuta kinahanglan palibotan sa orihinal nga lasang aron ang mga insekto, mga langgam, ug mga hayop makasabwag sa mga liso ug makapaturok ug bag-ong mga tanom. Kini nagkinahanglag panahon.

Ang pagdaghan sa populasyon nakapabag-o usab sa mga butang. Sa magpunsisok ang mga mag-uuma, ang mga yugto sa dili pagtikad una sa yuta nagkamubo. Sa kasagaran, gipaumaw sa lalin nga mga mag-uuma ang ilang yuta sa pipila ka tuig ug mobalhin ngadto sa lain nga lasang, sunogon ang dakong bahin atubangan niana.

Aduna laing butang nga nakapasamot sa kahimtang. Duolan sa dos tersiya sa mga tawo diha sa mga nasod nga dili kaayo ugmad nagadepende sa kahoy ingong sugnod sa pagluto, ug pagpainit sa balay. Matagan-an lamang sa kapin sa usa ka libo ka milyong mga tawo ang ilang panginahanglan ug sugnod pinaagi sa kusog nga pagpamutol sa kahoy nga igsusugnod kay sa gipananom niini ug balik.

Mas Dako pa nga mga Hinungdan

Sayon lang kaayo ang pagpasangil sa kabos. Apan ang ekolohista nga si James D. Nations ug Daniel I. Komer miingon, nga kini sama ra nga “nagapasangil sa mga sundalo nga maoy nagpahinabo sa mga gubat.” Sila midugang: “Sila maoy yanong mga piyon lamang sa dula sa heneral. Aron masabtan ang papel sa mga lalin sa pag-upaw sa lasang, kinahanglang ipangutana una kon nganong kining mga pamilyaha mosulod pa man sa tropikal nga lasang. Ang tubag yano: tungod kay walay yuta alang kanila sa ubang dapit.”

Diha sa usa ka tropikal nga nasod, duolan sa 72 porsiento sa yuta gipanag-iya sa 2 porsiento lamang sa mga tag-iyag yuta. Kasamtangan, duolan sa 83 porsiento sa mga pamilya sa kaumahan kulang ug yuta nga kabuhian o wala gayoy yuta. Kana nga sumbanan ginasobli sa nagkalainlaing sukod sa tibuok kalibotan. Ang halapad nga yuta nga pribadong gipanag-iya gigamit, dili sa pagpananom ug pagkaon alang sa lokal nga mga tawo, kondili sa pagpananom ug mga tanom nga ikabaligya ngadto sa dato nga nasod sa gawas nga kasarangan ug klima.

Ang industriya sa laging maoy laing iladong tagsala. Gawas sa direkta nga kadaot nga ginahimo niini sa lasang, ang laging nagahimo sa tropikal nga kalasangan nga labi pang delikado sa sunog​—ug sa mga tawo. Ang mga dalan sa laging nga naporma sa buldoser paingon sa lasang nga wala gayod kahilabti nagbukas sa dalan alang sa nagaabanteng mga panon sa lalin nga mga mag-uuma.

Ug sa dihang dili na mabungahon ang kaumahan, nga kasagaran maoy nahitabo, paliton sa mga ransero ang yuta ug himoon kini nga sibsibanan sa baka. Mao kini ang nahitabo sa Habagatan ug sa Sentral Amerika. Ang kadaghanan sa baka nga ilang gibuhi ginabaligya ngadto sa adunahang mga nasod. Ang aberids nga binuhing iring sa Tinipong Bansa nagakaon ug mas daghang karneng baka sa usa ka tuig kay sa aberids nga ginakaon sa taga Sentral Amerika.

Ingong sangpotanan, ang ugmad nga mga nasod mao ang namuhonan sa kalaglagan sa tropikal nga kalasangan​—aron matagan-an ang ilang dili-matagbaw nga mga gana. Ang langyaw nga tropikal nga mga kahoy, ang abot sa uma, ang karneng baka, nga maikagon nilang gipamalit gikan sa tropikal nga kanasoran tanan nagkinahanglan sa pagdaot o pagun-ob sa lasang. Ang kaibog sa Amerikanhon ug Uropanhon sa cocaine nagkahulogan sa paghawan sa ginatos ka libong ektaryang tropikal nga kalasangan sa Peru aron katamnan ug dakog ganansiyang tanom nga coca.

Ang mga Bentaha nga Nadaot

Daghang kagamhanan aktibong nagapasiugda sa pagpaupaw sa lasang. Sila mohatag ug menos nga buhis sa mga ransero, sa mga kompaniya sa kahoy, ug nagaeksportar ug agrikultura. Ang ubang mga nasod mohatag ug usa ka parsela sa yuta sa usa ka mag-uuma kon iyang “pauswagon” kini pinaagi sa paghawan sa lasang. Gipabalhin sa usa ka nasod sa Habagatang Asia ang lalin nga mga mag-uuma sa minilyon ngadto sa hilit nga tropikal nga kalasangan.

Kini nga mga polisa gidepensahan ingong paggamit sa maayong paagi sa mga lasang aron makabentaha ang kabos o kaha sa pagpauswag sa nadaot nga mga ekonomiya. Apan sumala sa pagtan-aw niana sa mga kritiko, bisan kining mubog-abot nga mga bentaha maoy lipat lamang. Pananglitan, ang yuta nga dili maayo sa mga pananom sa mag-uuma dili usab maayo sa baka sa ransero. Ang mga ranso biyaan human sa napulo ka tuig.

Otro usab ang industriya sa troso. Sa dihang pamutlon ang tropikal ang mga kahoy nga gahi gikan sa lasang nga walay paghunahuna sa umaabot, tulin nga magkagamay ang kalasangan. Ang World Bank nagbanabana nga kapin sa 20 sa 33 ka nasod nga nagaeksportar karon sa ilang tropikal nga kahoy mahutdan niini sulod sa napulo ka tuig. Naupawan ug kalit ang kalasangan sa Thailand nga tungod niini ilang gidili na ang paglaging. Kini nagbanabana nga ang Pilipinas bug-os nga mahutdan ug kahoy sa tungatunga sa tuig 1990.

Apan ang mapait nga kasukwahian mao kini: Ang mga pagtuon nagpakita nga ang luna sa tropikal nga kalasangan mohatag hinoon ug mas dakong kita kon kini dili hilabtan ug ang mga produkto niini​—ang prutas ug ang goma, pananglitan​—maani. Oo, dugang kuwarta kay sa pagpanguma, pagranso, o paglaging sa mao ra nga yuta. Apan ang kalaglagan nagpadayon.

Ang yuta dili makaantos niini nga tratasyon sa walay kataposan. Sumala sa pagpahayag niana sa librong Saving the Tropical Forest: “Kon ipadayon nato ang presenteng paglaglag ang pangutana maoy dili kon mahanaw ang tropikal nga lasang kondili kanus-a.” Apan ang kalibotan mag-antos ba gayod kon ang tropikal nga kalasangan malaglag?

[Hulagway sa panid 7]

Mga Elemento nga Makaupaw sa Kalasangan

Pagbaha nga gipahinabo sa mga dam

Pagpamutol ug mga troso

Pagranso

Kaingin