Pugngan Kanang Pag-atsi?
USAHAY kitang tanan gusto gayong mopugong sa pag-atsi. Tingali kini panahon sa seremonyas sa atong kasal, samtang nagatindog kita nga andam nang mopahayag sa atong mga panumpa. O tingali kini panahon sa usa ka tigom o sa laing ugdang nga okasyon, sa usa pa ka serbisyo sa paglubong.
Hinuon, may panahong ang kusog nga pag-atsi daw kahimut-anan pag-ayo, ug mosunod ang hayahay nga pagbati. Apan ang problema kasagaran maoy kon unsaon pagdumala ang wala-kagustohing pag-atsi.
Dili tanang atsi pareho. Ang pila ka tawo adunay matawag nato nga sadyang-paminawon, kusog kaayong atsi nga madungog sa layo. Ang uban may mas luya nga pag-atsi. Unya anaa ang subsob nga pag-atsi: tulo, upat, lima, o daghan pang pag-atsi nga magsunod. Sa talagsaon kaayong mga kaso, ang mga indibiduwal nakaugmad sa kanunayng pangatsi matag pila ka segundo o minuto samtang nagamata, sa daghang oras, mga adlaw, mga semana, o mga bulan pa.
Unsay makapaatsi kanato? May tino bang paagi sa pagpugong sa atsi? May mga kapeligrohan ba ang pagpugos sa pagpugong sa atsi sa dihang ang siklo nakasugod na? Ug may mga lakang bang mahimo sa pagsanta sa pag-atsi?
Ang Hinungdan sa Pag-atsi
Mopatim-aw nga ang tanan may panahong mangatsi—tigulang ug batan-on, mga hamtong ug mga masuso. Bisan ang mga hayop nasayrang mangatsi. Sa kadaghanang kaso ang hinungdan mao ang langyawng butang (sama sa abog o polbos sa bulak) nga makapakatol sa mga agianan sa hangin. Apan ang atong mga emosyon makapatungha usab sa subsob nga pangatsi. Ang pipila kanato makadiskobre pa nga ang sulaw nga kahayag sa adlaw igo na sa pagpahinabo sa pangatsi. Kini tungod kay ang mga nerbiyos sa mata konektado sa mga tumoy sa nerbiyos sa ilong.
Ang sensitibong mga tumoy sa nerbiyos mosanong sa presensiya sa usa ka makapakatol nga substansiya pinaagi sa pagpadalag mensahe ngadto sa utok. Unya kini magasugo sa ilong sa pagtaganag tubigong pluwido aron motabang sa pagkuha sa wala-kinahanglang butang. Ang utok magpasa usab ug mga mensahe ngadto sa baga mao nga mahanggab ang daghang hangin, dayon ngadto sa kuwerdas bokales aron matak-opan ang agianan sa hangin ug mapugngan ang hangin sa pag-eskapo. Ang kaunoran sa pinakabungbong sa dughan ug tiyan sugoon sa pagpanghugot, sa ingon niana madun-ok ang hangin diha sa mga baga. Sa kataposan, ang kuwerdas bokales mandoan sa pagpangluag, ug ang nadun-ok nga hangin kusog nga mapagawas, nga kasagarang magtangtang sa wala-kinahanglang makapakatol uban sa tubigong pluwido. Kining tanan mahitabong di-tinuyo ug mas madali kay sa gikinahanglan sa pagbasa bahin niini.
Sa kadaghanang kaso, ang kanunay nga pag-atsi maoy simtoma sa kasagarang alerdyi nga gitawag hay fever. Ang polbos sa tanom nagatagana sa makapakatol, ug bisan pag ang ngalang hay fever tingali mosugyot sa dagami o bag-ong naputol nga sagbot ingong mao ang kapasanginlan, kini dili kanunay tinuod. Ang mga nagaantos tingali alerdyik sa ubay-ubayng lainlaing polbos sa tanom, o tingali sa usa lang. Busa sayon ang pagsabot nganong ang mga nagaantos sa hay fever mahadlok sa mga panahon nga mohuros ang kusog, ugang hangin sa daghang adlaw. Sa dihang ang mga agianan sa ilong mokatol ug mosugod ang way-puas nga pag-atsi, ang labing diyutayng abog nga sa kasagaran dili makapakatol daw mopasugod sa biktima sa laing sugmat sa pag-atsi.
Konsiderasyon sa Uban
Sa dihang magpuot ang mga agianan sa ilong tungod sa grabeng sip-on, ang pag-atsi makahatag ug kahupayan sa nagaantos. Ang pagginhawa mahimong mas sayon sa dihang ang sip-on makuha gikan sa ilong niining paagiha. Apan sa dihang ang pag-atsi dili sampongan, sa unsang paagi maapektahan ang mga tawo sa duol?
Ang mga doktor wala pa moangkon sa pagsabot sa bug-os sa tanang paagi nga masabwag ang sip-on. Bisan pa niana, ang usa ka kusganong sugyot mao nga ang usa ka tawo matakdan sa sip-on pinaagi sa pagginhawa sa mga kagaw nga nasabwag sa hangin pinaagig atsi. Kini ilabinang posible sulod sa mainit nga kuwarto, o sa daghag-tawong tren o bus diin diyutay kaayo ang lab-as nga hangin. Ang ubang sakit, apil ang trangkaso, tipdas, bayook, pulmonya, tesis, ug hutoy gituohang masabwag pinaagi sa atsi.
Ang pila ka panukiduki bahin sa gikusgon sa pagpalagpot sa pag-atsi nagpadayag nga ang mga tinulo sa pluwidong may mga kagaw mapagawas sa ilong ug sa baba sa kapin sa 160 kilometros matag oras ug makapabilin sa mga ibabaw sa butang sa duolag 4 metros ang kalayo. Ang ubang tinulo maglutawlutaw sa hangin makadiyut nga mahanggab sa way-alamag nga lumalabay.
Ang Atsi Mapugngan Ba?
Daghang metodo ang gisulayan nga may lainlaing gidak-on sa kalamposan. Miangkon ang pipila nga nakapugong o nakaputol sa “pagpalagpot” sa atsi pinaagi sa pagduot sa usa ka tudlo nga hugot sa ibabawng ngabil nga ubos gayod sa ilong. Ang kusog nga pagduot giingong makababag sa pipila sa mga nerbiyos nga nalangkit sa siklo o palakaw sa atsi. Ang laing paagi tingali mao ang pagpanikma nganha sa panyo inigbatyag nimo nga ikaw kaatsihon.
Alang sa tagdugayng atsi o subsob nga atake, ang inhalants usahay makahatag ug kahupayan, bisan pag ang suyoponon mao lang ang alisngaw gikan sa init nga tubig. Kini makapatin-aw nganong daghang nagaantos sa hay fever makabatog temporaryong kahupayan samtang maligo sa init nga tubig o maligo sa kuwartong puno sa alisngaw.
Ang lainlaing mga teknik ug mga paagi gisugyot latas sa katuigan, ang pipila makataronganon, ang uban kataw-anan. Ang mga kremang anestesiya sa sulod sa ilong gisulayan nga may diyutayng kalamposan. Ang uban nagaapil sa mga sedatibo, mga ineksiyon, mga patulo, mga pildora, mga ilimnon, sikoterapiya, pagsunog sa mga membrane sa ilong, ug pagsimhot sa ahos o horseradish. Ang labi pang kataw-anang mga sugyot nagagikan sa pagbutang ug pang-ipit sa hinayhay sa ilong ngadto sa pagtindog pinaagi sa ulo, pagsumay sa alpabeto nga balit-ad, o pagpahid sa manteka diha sa nawong.
Pahimatngon: Dili kanunay maayong ideya ang pagpugong o paghawid sa atsi. Ang pinugos nga pagpugong sa kusog nga pag-atsi nasayrang nakapahinabog sunggo ug basin makapaduso sa hinungdang bakterya ngadto sa mga sinus, nga makapasabwag sa impeksiyon. Sa talagsaong mga okasyon, ang mga bukog sulod ug palibot sa ilong nabali, ug ang usa ka bukog sa tunga sa dalunggan nalisa.
“Panalanginan Ka Unta!”
Sa daghang kayutaan batasan na niadtong nagatindog sa duol sa pag-ingong “panalanginan ka unta” ngadto sa tawong mangatsi. Diin ba gikan ang maong batasan?
Sumala sa librong How Did It Begin? ni R. Brasch, ang mga karaang tawo nagtuo nga inigpangatsi sa usa ka tawo, siya labing duol sa kamatayon. Si Brasch midugang: “Ang kahadlok gipasukad sa sayop apan kaylap gituohang ideya. Ang kalag sa tawo giisip nga mao ang diwa sa kinabuhi. Ang kamatuorang ang mga tawong patay dili na moginhawa misangpot sa bakak nga pangagpas nga ang iyang kalag nagaginhawa. . . . Mao nga dili katingalahang sukad sa labing karaang mga adlaw ang mga tawo nakatuon sa pagtubag sa usa ka atsi uban ang kahadlok ug mainitong panghinaot sa nangatsi nga ang Diyos magatabang unta ug magapanalangin ug magaluwas sa iyang kinabuhi. Sa usa ka paagi sa edad media kining karaang sinugdanan sa batasan nahikalimtan gayod kay si Papa Gregorio nga Bantogan mao ang gipasidunggan sa pagpailaila sa panultihong ‘Panalanginan ka unta sa Diyos,’ kang bisan kinsa nga nangatsi.”
Ang mga Aleman nagaingong “Gesundheit!” nga nagapasabot nga ang atsi nagauna sa sip-on, mao nga ang usa manghinaot sa nangatsi sa “maayong panglawas kanimo!”
Palihog Hinumdomi ang Imong Panyo
Basin matingala ka nga mahibalong ang pag-atsi gigamit sa krimen. Oo, ang mga manlalapas nakamugnag mga paagi sa paggamit, o paggamit nga sayop, sa pangatsi alang sa daotang mga katuyoan. Duolag usa ka gatos ka tuig kanhi, ang pila ka kawatan sa Inglaterra gitawag nga sneeze-lurkers. Labayan nilag binukbok nga tabako ang nawong sa usa ka estranghero. Dayon, samtang siya malinga ug atakehon sa kusog nga pangatsi, ang mga kawatan mangawat sa iyang mga mahalong butang.
Kadaghanan kanato dili gayod mangatsi nga ipahinabo sa nawong nga napunog binukbok nga tabako. Apan kon kaha hiapsan sa kalit nga atsi o tagdugayng atake sa pangatsi, ang tawong mahunahunaon kanunay nga mogamit ug panyo o lig-ong tisyu sa pagtabon sa iyang ilong ug baba. Dili lang nga kini pasundayag sa maayong pamatasan kondili kini usab makataronganong panagana. Kini nagatabang sa pagbantay batok sa pagsabwag sa kahanginan sa punog-kagaw nga mga tinulo nga nagahulat lamang nga mahanggab sa sunod wala-matahap nga tawo nga moabot. Ang gugma sa silingan magdiktar usab nga maningkamot kita sa pagpanalipod sa uban gikan sa sakit pinaagi sa pagbuhat sa tanan nga atong mahimo sa paglimite sa pagpakaylap sa mga kagaw.
Mahimong dili maalamon o posible ang pagpugong sa atsi. Apan pabilhan gayod ug dako sa uban ang imong konsiderasyon—ug imong paggamit ug panyo—sa pagpugong sa maong atsi!