Mga Tejon—Hiligugmaon ug Kinaiyanhong Maalamon
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa South Africa
UNSANG mga linalanga ang ginatawag sa Bibliya nga “kinaiyanhong maalamon . . . dili kusgan, apan nagatukod sa ilang balay diha sa bato”? Kining talagsaong mga gagmayng linalang, nga susamag kadako sa usa ka koneho, gitawag conies, marmots, o rock badgers o mga tejon diha sa lainlaing mga hubad sa Bibliya.—Proverbio 30:24-26.
Ang tejon maoy hyrax, nga hikaplagan lamang sa mga bahin sa Aprika ug sa kinatumyang habagatan-kasadpang Asia. Sa habagatang Aprika, diin kini hikaplagan nga daghan kaayo, kini nailhang rock dassie, usa ka ngalang gikuha gikan sa Olandes nga pulong alang sa “badger.”
Bisan tuod ang dassies susamag dagway sa mga ilaga, sila may mga kinaiyahan nga sa aktuwal “kombinasyon sa tanang butang,” sumala sa siyentipikong si Gerrie de Graaff. “Ang ilang mga bangkil susama sa iya sa mga ilaga, ang ilang mga bag-ang susama sa iya sa rhinos, ang ilang kaugatan sa iya sa mga balyena ug ang ilang mga tiil sa iya sa mga elepante!” Dili katingad-ang nalibog ang mga zoologo!
Kay sila dili man paspas kaayog linihokan nga mga hayop, ni makadepensa pag-ayo sa ilang kaugalingon, ang dassies maalamong nagapuyo sa mga bato ug mga lungag sa nangigdal nga kabatoan o kapangpangan. Kini nagataganag silonganan gikan sa hangin ug ulan, ingon man panalipod gikan sa mga manunukob. Nan, hisabtan nga panagsa ra silang mangahas sa pagpalayo gawas alang sa ilang duha ka dagkong pangaon sa adlaw.
Ug tagsaon kaayong mga pangaon! Bisan pag gagmay kaayong mga linalang, sila nagakaon sa katingad-ang gidaghanon sa talamnon. Labi pang katingad-an mao ang katulin sa paghabhab nianang tanan. Aw, mogugol silag walay usa ka oras sa usa ka adlaw sa pagkaon niana! Ug ang ilang sistema sa paghilis, nga kahibulongang makasugakod sa maong batasan, gibatbat sa zoologong si J. J. C. Sauer ingong “linain diha sa dominyo sa kahayopan.”
Dili Sayon nga Kan-on
Usa ka kasagarang talan-awon sa batoong mga lugar mao ang dassies, nga sama kaayo sa mga bato nga tan-awon, nga nagabulad sa masanagong Aprikanhong kainit sa adlaw. Makapatental kaayo alang sa itom nga agila, nga kinaham ang dassies. Apan ang gamayng linalang dili daling hilimbongan. Ang iyang panan-aw hait kaayo nga makatiktik siyag kalihokan sa usa ka kilometro ang kalayo! Ug bisan pag salipdan sa agila ang adlaw, siya hikit-an sa dassie. Sa unsang paagi kana posible? Ang iyang mga mata nasangkapan sa espesyal nga membrana nga makalusot ang mga silaw sa adlaw, nga makapaarang niya sa pagtan-awng direkta sa adlaw nga dili madaot. Inigkakita gayod sa kaaway ihatag ang pasidaan—inggit nga paghot sa magbalantayng dassie—ug dihadiha ang kabatoan malimpiyo, nga ang tanang dassie nanulod sa mga lungag sa tunga ug sa ilalom sa kabatoan. Ang agila kinahanglang mosulay na usab alang sa iyang pagkaon.
Tigtapoktapok Kaayo
Komunidadnong pamuyo—dako kaayong bentaha kini sa magabii sa dihang mobatig katugnaw ang dassies! Makatabang kaayo nga ikadulog ang kaubang dassies, nga magdip-igay, nga ang tanan magaatubang sa gawas. Ang pipila mopatong nga maglut-od ibabaw sa nagtapok nga pundok hangtod nga may tulo o upat ka hut-ong sa dassie—abot ug 25 sa usa ka panahon—nga nagaambitay sa kainit sa usag usa!
Kini, hinuon, may mga kakulian kay sila agresibong gagmayng kahayopan. Apan motabang kanila ang ilang kinaiyanhong kaalam. Si Dr. P. B. Fourie misaysay: “Sila sa normal nagahigda nga ang ilang mga ulo halayo sa usag usa, dili mokaon nga dug-ol kaayo sa usag usa ug mopagawas sa lainlaing mga tawag sa pag-alam-alam sa dihang mapugos sila sa pag-agi sa usag usa.” Ug kay ang ilang mga tawag kasagarang sa hinay nga tingog ug madungog sa pila ra ka metros ang kalayo, sila makakomunikar sa usag usa nga walay pagdani sa mga manunukob.
Liksi ug Hiligugmaong mga Binuhi
Daghang maniniid ang natingala sa paaging ang dassies makadagan pataas sa usa ka hamis nga nawong sa bato nga halos tul-id. Giunsa nila paghimo kini? Pinaagi sa paghimo sa ilang mga tiil, nga may baga, humok nga mga lapalapa, nga mga pangbutad. Ug kay ang ilang mga tiil kanunay mang umog, nga mao lang ang mga bahin sa ilang lawas nga panington, mas kusog ang hawid.
Kining makadaning mga linalang daling mapaaghop. Ug dili kinahanglang mabalaka sa ilang kahinlo—sila kanunay nga manudlay pinaagi sa usa ka tiil sa luyo, nga may daling-magamit nga gamayng kuyamas nga alang ilabina sa maong katuyoan. Sa iyang librong Born Free, si Joy Adamson miangkon nga nalibog sa sinugdan nga ang binuhi niyang dassie nagbatasan sa pagkawras sa iyang kaugalingon. Sa ulahi naamgohan niya nga pinaagi sa maong kuyamas, ang dassie naghupot nga huping sa iyang balhibo, mao nga walay pulgas o bunhok ang sukad nakaplagan diha niini.
Sa unsang paagi ang usa magbansay sa binuhing dassie sa pagpuyo sa usa ka balay? Dili na kinahanglan. Sa kalasangan, sila nagagahin sa tinong dapit aron gamitong kasilyas sa tibuok nga koloniya. Busa ingong mga binuhi, ang dassies “kinaiyanhong makatuon sa paggamit ug kasilyas,” misaysay si Fourie. “Siyempre, nga walay pagpabanlas sa hugaw!” midugang siya. Ug kana ang nahitabo sa dassie ni Joy Adamson. “Ang iyang mga batasan sa pagkalibang linain . . . Sa balay si Pati tinong motungtong sa ngilit sa lingkoran sa kasilyas, ug busa kataw-anang tan-awon. Sa pangayam diin walay nindot nga mga kasangkapan ang gitagana alang kaniya, siya nalibog kaayo, mao nga sa kataposan mikalot kamig gamayng kasilyas alang kaniya.”
Pagkamakalipay nga sa nahaigong panahon masinating bug-os niini nila ug sa ubang linalang nga gibuhat ni Jehova nga “kinaiyanhong maalamon”!