Daghan Kaayong Basura—Ilubong Kaha Kita Niini?
KINI, sa pagkamatuod, maoy usa ka baligho. Kining kaliwatana, ang tawo nagngadto nganhi na sa bulan. Ang labing modernong mga satelayt nga nasangkapan sa layog-abot nga mga kamera ginapadala sa kaliboan ka milyong milya ngadto sa wanang, nga nagpadalag balik ug duol nga mga hulagway sa halayong mga planeta. Ang tawo nakaabot na sa kinailadman sa kadagatan ug nakakaplag sa nangalunod nga mga barko sa daghang katuigang miagi ug gidala diha sa mamala ang ilang gipakahamiling mga bahandi sa panahong dugay nang gikalimtan. Gigamit na sa mga siyentipiko ang maikyasong atomo, sa paghatag ug kaayohan sa tawo o sa pagwagtang sa tanang mga siyudad ug ang ilang mga molupyo gikan sa nawong sa yuta. Diha sa pipila ka gagming nga silicon chip sa kompiyuter nga dili modako sa mga kuko sa tawo, ang teksto sa tibuok Bibliya marekord alang sa dihadihang pagpatokar pag-usab. Apan, sa samang panahon, ang mga tawo nga aduna niining bililhong koleksiyon sa abilidad ug kinaadman dili makalabay sa ilang kaugalingong basura sa balay ug hiposon kini nga husto, sa ingon nagpalibre sa ilang kaliwatan gikan sa kahadlok nga malubong nga buhi niana.
Sa pagsugod, palandonga ang suliran sa basura sa Tinipong Bansa. Gikataho, nga ang mga Amerikano nagalabay ug kapin sa 400,000 ka toniladang basura kada adlaw. Walay labot sa lapok ug basura sa konstruksiyon, nga 160 ka milyong toniladang ginalabay matag tuig—“igong ikatag sa 30 ka andanang gihabugon diha sa 1,000 ka natad-dulaanan sa potbol, nga igong makapuno sa naglinyang mga trak sa basura nga moabot ang distansiya hangtod sa tunga sa bulan,” mitaho ang magasing Newsweek. Kapin sa 90 porsiento niining basuraha ginahakot ngadto sa mga laboganan hangtod ang mga bungdo sa basura moabot ug gatosan ka tiil ibabaw sa lebel sa yuta.
Ang New York City, pananglitan, adunay labing dakong laboganan ug basura sa siyudad sa kalibotan—ang 800 ka ektaryang Staten Island sa New York. Kada adlaw 24,000 ka toniladang basura ang ginahakot ug ginahatod sa tibuok adlaw ug gabii sa mga lantsa ngadto niining bukirong laboganan. Gibanabana nga sa tuig 2000, kining nagtipun-og nga mga basura “mosaka ug katunga na usab sa gitas-on sa Statue of Liberty ug makapuno ug dugang tiil kubiko kay sa labing dakong Great Pyramid sa Ehipto.” Gilaoman nga kon mapuno na ang laboganan, sulod sa dekada, kini moabot sa gitas-ong 150 ka metros. Sa dihang si David Dinkins, ang bag-ong napiling mayor sa New York City, milingkod sa katungdanan, siya gisugat niining mensahea gikan sa komisyonado sa sanitasyon: “Hay. Maayong pag-abot sa City Hall. Lain pay ato, wala kay lugar nga kalabayan sa basura.”
“Ang matag dagkong siyudad sa Tinipong Bansa adunay suliran sa laboganan,” matud sa usa ka eksperto. “Ang mga labayanan ug basura sa Amerika sa yano puno na, ug walay bag-ong mga labayanan ang gitukod,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. “Inigka 1995, ang katunga sa naglungtad nga labayanan mapuno na. Ang kadaghanan wala makasunod sa modernong mga sukdanan sa palibot,” nagpadayon ang taho.
Gibanabana nga sa California ang kasarangang molupyo nagalabay ug halos 1,100 ka kilong basura ug hugaw sa usa ka tuig. “Sa Los Angeles County kami nakapatunghag igong basura sa pagpuno sa Dodger Istadyom ug basura sa matag nuybe ka adlaw o kapin pa,” miingon ang usa ka eksperto sa palibot. Ang mga labayanan sa basura sa Los Angeles gilaoman nga mapuno sa 1995. Komosta man unya? nangutana ang mga lungsoranon niini. Apan ang adlaw sa panudya kalit nga moabot nga dili madahom, ingon sa gipaila sa usa ka tig-amping sa palibot sa California: “Kami adunay mga trak sa basura nga nagalibot sa siyudad sa kada adlaw nga walay lugar nga kalabayan.”
Giatubang sa Chicago ang pagkapuno sa iyang 33 ka labayanag basura sa unang katunga niining maong dekada. Ang ubang dagkong mga siyudad nga giatubang sa hampak sa basura yanong naghakot sa ilang mga hugaw saylo sa ilang mga utlanan ngadto sa laing mga laboganan. Kini nakapukaw ug kasuko sa mga estadong nagadawat sa gikaproblemahang mga basura sa ubang mga tawo. Ang 28,000 ka toniladang basura ginahakot diha sa mga haywey sa Amerika kada adlaw samtang may nagapangitag dapit nga kalabayan niini. Gikataho nga nagaeksportar ang New York, New Jersey, ug ang Pennsylvania ug walo ka milyong toniladang basura kada tuig. Mahal gayod nga paagi sa paghipos sa basura. “Grabe pa,” misulat ang Newsweek nga magasin, “ang ubang mga tighakot nga nagahakot ug karne ug ubang mga produkto ngadto sa Silangan diha sa mga trak nga may reprihidora mobalik nga nagadala ug basura nga giulod ngadto sa Kasadpan sa mao gihapong mga trak.” Ang kongreso nagplano sa pagbando niining batasana tungod sa dayag nga kapeligrohan sa panglawas.
Ang krisis sa basura dili lamang suliran sa Tinipong Bansa. Ang ubang mga nasod usab nameligro sa daghang basura. Ang Hapon, pananglitan, nagapaningkamot sa pagsulbad sa suliran sa basura niini. Gibanabana nga sa tuig 2005, ang Tokyo ug ang tulo ka silingang siyudad niini adunay kapin sa 3.43 ka milyong toniladang basura. Nagplano usab sila sa pag-eksportar niini. “Ang basura maoy usa ka eksportasyon sa mga Hapones nga walay pumapalit,” miingon ang usa ka magsusulat.
Samtang ang ubang mga nasod wala pa hampaka sa suliran sa paghipos sa basura sa balay, giatubang sa kadaghanan ang problema kon unsay buhaton sa ilang hugaw sa industriya. Ang mga nasod, pananglitan, nga adunay dagko kaayong mga sunoganan aron masunog ang ilang basura nagaatubang sa linibong mga tonilada sa abo, ang pipila niini labihan ka makahilo. Ang NIMBY (Not in my back yard o dili sa akong nataran) mao ang nagdakong singgit gikan sa ilang mga lungsoranon dihang giatubang ang problema sa paghipos sa basura diha sa ilang kasilinganan. Kon unsay buhaton sa biya nahimong makalibog nga pangutana alang sa hingtungdan. Ang mga lantsa nga nagkargag linibo ka toniladang makahilong hugaw naglutawlutaw sa kadagatan nga nagapangitag “nataran” diha sa langyawng kabaybayonan. Ang kadaghanan giabog. Sila nagkabangga uban sa determinadong NIMBY nga simtoma.
Sa katuigang dili pa dugay, ang nagakaugmad nga mga nasod nahimong laboganan alang sa linibong mga tonilada sa gikaproblemahang basura. Ang pila niini gilabay na lamang diha sa mga banwa sa mga tawong mapasagaron. “Ang mga Uropanhon ug mga Amerikano nakadiskobre nga ang pagpanalipod sa ilang palibot nagkahulogan sa paghugaw sa yuta sa ubang mga tawo,” misulat ang magasing World Press Review.
Ang The German Tribune sa Oktubre 1988 nagtaho nga ang Zurich, Switzerland, nagaeksportar niadto sa iyang sobrang basura ngadto sa Pransiya ug nga ang Canada, ang Tinipong Bansa, Hapon, ug Australia nakakaplag ug mga laboganan diha sa “nataran” sa Silangang Uropa.
Ug busa kini nagapadayon. “Ang krisis sa basura lahi sa uban pa nga atong giatubang,” miingon ang usa ka opisyal sa T.B. “Kon may hulaw, ang mga tawo magdaginot sa tubig. Apan niini nga krisis, kita yanong nagpatunghag dugang basura.”
[Blurb sa panid 4]
‘Igong makapuno sa naglinyang mga trak sa basura nga moabot ang distansiya hangtod sa tunga sa bulan’
[Blurb sa panid 5]
“Ang basura maoy usa sa eksportasyon sa mga Hapones nga walay pumapalit”