Usa ka Ugdang nga Paglantaw sa mga Uso sa Sapin sa Tiil
NAKATAN-AW ka ba sa bag-o pa sa eskaparate sa usa ka tindahag sapatos? Sa gusto mo o sa dili, tino ang usa ka butang: Ang pagkadaiya sa mga uso sa sapatos, ilabina para sa mga babaye, daw walay kataposan.
Kada tuig, mga 200,000 ka bag-ong desinyo sa sapin sa tiil mugnaon sa Tinipong Bansa lamang, ug ang samang gidaghanon, kon dili man daghan pa, gam-on sa mga desinyador sa Uropa. Apan una makaabot sa baligyaan, mga katunga niana dili dawaton, ug ang nahibiling katunga, mga 25,000 lang ang hisapian. Bisan pa niana, makalilipong kana nga gidaghanon. Dili katingad-ang ang pagpalit ug sapatos makapalipay nga kasinatian alang sa pipila apan hago alang sa uban.
Mga Pagpalain sa Pila ka Pangunang Minugna
Bisag unsay imong pagbati bahin sa walay-kataposang pasunding sa mga uso sa sapin sa tiil, motuo ka ba nga ang tanang libolibong desinyo sa sapatos sa pagkamatuod maoy mga pagpalain sa pila ra ka pangunang matang sa sapatos?
Ang nag-ubang mga ilustrasyon maghatag nimog maayong ideya kon unsa ang pito ka pangunang matang sa sapatos: oxford, botas, pump, clog o bakya, mula, sandalya, ug moccasin. Bisan pag lunopan kita sa libolibong bag-ong desinyo kada tuig—ug ang mga tawong makiuso magpasigarbo nga sagnunot sila sa kinabag-ohan—ang kamatuoran mao nga walay bag-ong pangunang matang sa sapatos ang napailaila sa miaging 350 ka tuig, sukad sa oxford. Ang labing karaang pangunang mga matang, sama sa sandalya ug moccasin, sa literal mobalik sa libolibong katuigan.
Karong adlawa, lupigon sa sapatos sa kababayen-an ang iya sa kalalakin-an sa pagkadaiya ug sa gidaghanon. Bisan pa niana, ang tanang pito ka pangunang matang sa sinugdan gidesinyo pinaagi ug alang sa kalalakin-an. Hinuon, ang dagway, pagkagama, ug materyal dakog kausaban latas sa kapanahonan, apan maoy gikan niining pila ka pangunang estilo nga ang libolibong pagpalain sa minugna nga mga uso naugmad aron sa pagpahimuot sa matag gusto ug paagi sa kinabuhi. Apan sa unsang paagi mitungha kining pito ka pangunang mga estilo?
Pagkahibalo sa Pangunang mga Matang
Ang oxford mao ang labing bag-o taliwala sa pito ka matang. Ang ngalan, nga haom, naggikan sa Oxford, Inglaterra. Maoy didto nga kining linistonang sapatos unang napopular sa mga estudyante sa unibersidad sa tungatunga sa katuigang 1600. Ang boot o botas, nga nauna pa sa oxford, nagsugod ingong duha ka piraso uban sa sapatos sa ubos ug tabon sa batiis sa ibabaw. Ang usa ka teoriya mao nga tungod kay ang hitsura samag timba, ang mga Pranses nagtawag niana nga butt, nga nagkahulogang “timba sa tubig.” Ang pulong sa inanay nahimong boute, ug sa dihang ang Ingles nagsagop sa estilo gikan sa mga Norman sa ika-11ng siglo, gitawag nila kana nga boot o botas.
Ang pump karong adlawa mao ang makiurog, way-adorno sa dapit sa mga tudlo, kutob-buolbuol nga sapatos uban sa nipis nga lapalapa ug mubong tikod. Kini dayag gigamit sa panahon ni Elizabeth I. Gisugyot sa uban nga ang pump sa sinugdan gisul-ob sa mga sulugoon sa karwahe, si kinsa kinahanglang magsikad sa mga pedal sa karwahe pinaagi sa ilang mga tiil. Kadto inanay naugmad nga sapatos alang sa mga babaye ug nahimong popular nga uso, nga gisul-ob sa pormal, hamili, ug kontodong bisteng mga okasyon. Tungod niadto, nagtuo ang pila ka awtoridad nga ang ngalan naggikan sa Pranses nga pulong pompe, nga nagkahulogang “pasigarbo, kaambong, pagkasolemne, katahom, pagawal.”
Nga may petsa nga mas karaan, ang clog o bakya nagkuha sa ngalan niini gikan sa daang Ingles nga pulong nga nagkahulogang “blokeng kahoy.” Kini tungod kay ang unang mga clog gikulit man gikan sa kahoy. Sila gisul-ob sa mga mamumuo ug mga obrero kay barato kana nga gam-on. Karong adlawa, daghang tawo ang gustong mosul-ob sa clogs o bakya uban sa panit nga pang-ibabaw nga gitaod sa kahoy o sa ubang materyales. Walay likod sama sa clog o bakya mao ang mule, gawas nga kini mas pulido ug kasagarang isul-ob sulod sa balay. Ang desinyo niini gipasidungog ngadto sa mulu sa mga Sumerianhon, nga maoy usa ka matang sa isul-ot-dayon nga sinelas, o lapad-lapalapang sinelas. Ang modernong bersiyon maoy tinaorag tikod ug nahimong modernong sapatos.
Ang labing karaan sa pito ka matang mao ang sandalya ug moccasin. Sa duha, ang sandalya ang labing gigamit ug mao ang kasagarang sapin sa tiil panahon sa Bibliya. Kadto sa yano maoy usa ka pirasong kahoy o panit nga gibugkot sa tiil pinaagi sa mga estrap. Ang moccasin, sa laing bahin, nainila tungod sa mga Indian sa Amerika del Norte, nga maoy mihatag niana sa ngalan, nga yanong nagkahulogang “tabon sa tiil.”
Sa sunod panahong ikaw makakitag usa ka parisan sa sapatos, maila ba nimo kon hain kana sa pito ka matang? Sa unang pagtan-aw kini tingali dili sayon. Tungod kini kay ang pangunang mga matang gipasibo latas sa katuigan sa pagpahimuot sa mabalhinong mga gusto ug mga uso. Apan ang suod pang pagtuon makapaarang nimo sa pag-ilang tukma niana. Pananglitan, ang sapatos pang-jogging tingali daw walay kasamahan sa bisan hain sa pito ka pangunang matang, apan sila maoy mga oxford lamang nga ginama sa laing materyales. Ang bukas-ug-likod nga sapatos sa babaye sa pagkamatuod maoy usa ka mule nga may gidugang nga estrap, ug ang Loafer sa panguna maoy moccasin nga may mas lig-ong lapalapa.
Kon sa Unsang Paagi Gilansad ang mga Uso sa Sapatos
Sa gatosan ka mga tuig, ang mga uso sa sapin sa tiil estriktong iya sa mga dato ug aristokratiko. Alang sa kasagarang mga tawo, ang mga sapatos mao lamay mga sapatos—tabon ug proteksiyon sa mga tiil—ug ang pangunang gihunahuna mao ang kagamitan; diyutayng pagtagad ang gihatag sa hitsura niana. Ang tibuok nga ideya, ug ang negosyo, sa modernong sapatos sumala sa atong nasayran kini karong adlawa bag-o pa kaayong nagsugod.
Usa ka hinungdan nga nakapugong sa pag-usbaw sa negosyo sa sapatos mao nga sa kasiglohan ang sapatos maoy ginama sa kamot. Kinahanglag panahon ang paggama kanila, ug kana mahal. Ang kadaghanang tawo dili makaabot sa pagbatog bag-ong parisan sa sapatos sa dihang gusto nila. Ang nakapausob nianang tanan mao ang pagpailaila sa makina sa paggamag sapatos sa Tinipong Bansa sa tungatunga sa katuigang 1800. Sa usa ka gabii, ang binuhat sa kamot nahimong industriya. Ang sapatos dili lang nahimong mabatonan sa haluag nga dapit apan sayon usab nga maabot. Ugaling, ang duha ka laing hitabo ang nakapasugod sa mga uso sa sapatos: ang pagpasaka sa Volstead Act sa 1919 (nga nailhan usab nga Prohibition) ug ratipikasyon sa 1920 sa enmiyenda sa Konstitusyon nga nagagarantiya sa katungod sa mga babaye sa pagbotar.
Ang maong mga hitabo nakapadali sa dagkong kausaban sa Amerikanhong katilingban. Ang Prohibition mipatunghag bag-ong mga matang sa kalingawan, sayaw, ug musika. Ang mga babaye, tungod sa ilang bag-ong naangkon nga kagawasan, nagbuhat sa maong gitawag nagapahigawas-sa-kaugalingon nga mga kalihokan ug nangagpas sa tanan nga bag-o ug lahi. Uban sa kosmetiks, mas mugbong sayal, ug bag-ong mga kopyur miabot ang pagkaikag sa mga uso sa sapatos. Ang masukolong “Flapper Age” nakakuha sa iyang ngalan gikan sa mga batan-on nga tinuyong wala magtaod sa bilya sa ilang sapatos. Iniglakaw nila, ang ilang sapatos “magkayabkayab” nga kusog, sa ingon magadapit sa pagtagad sa kababayen-an ug sa ilang kawsa.
Kadtong tanan mimugna sa dako kaayong panginahanglan sa elegante ug maabot nga sapatos. Kini, inubanan sa bag-ong mga teknik ug materyales nga gigamit sa paggamag sapatos, mipasulbong sa mga uso sa sapatos sa kahimtang niini karong adlawa. Karon, sa unang panahon sa kasaysayan, ang suno-sa-uso nga sapatos dili na katungod sa dato ug naa sa gahom kondili maabot na sa halos tanan.
Katingad-an, bisan pa sa tanang sigaw bahin sa uso ug desinyo sa sapatos sa nangaging kasiglohan, ang pito ka pangunang matang nagpabiling wala mausob. Bisan pa niana, ang way-kataposang kadaiyahan ug libolibong desinyo ug dagway sa sapatos nga mabatonan karong adlawa nagapamatuod sa kamamugnaon sa mga anaa sa negosyo. Kining labihang pagkadaiya nagapakita usab nga ang mga gusto ug mga uso maoy mabalhinon kaayong mga butang nga daling mabiktima sa mga kapritso niadtong nanguna nianang mga butanga.
[Kahon sa panid 26]
Karaang mga Estorya Bahin sa Sapatos
◻ Aron mahuwasan sa labad sa ulo, ang karaang mga Ehiptohanon magsunog sa sandalya ug maghanggab sa aso.
◻ Aron maayo ang sakit sa tiyan, ang pila ka unang Amerikanong mga lalin mohigda ug magbutang sa parisan sa bug-at nga botas diha sa pus-on.
◻ Sa usa ka panahon, ang usa ka lalaking Arabe makadiborsiyo sa iyang asawa pinaagi sa yanong pag-itsa sa iyang sapatos sa gawas sa pultahan, sama ra sa iyang paglabay ug gubang sinelas.
◻ Ang labing iladong estorya sa sapatos pihong mao ang estorya ni Cinderella. Adunay ginatos ka bersiyon sa maong estorya nga giasoy sa mga katawhan sa tibuok nga kalibotan, nga ang labing karaang napatik maoy Ininsek. Kana natala sa ikasiyam nga siglo, mga 800 ka tuig una sa popular nga bersiyon sa Kasadpan.
[Mga hulagway sa panid 26]
Sandalya
Pump
Botas
Oxford
Clog
Mule
Moccasin