Kon sa Unsang Paagi ang Telebisyon Nag-usab sa Kalibotan
SA MIAGING ting-init, gihimo sa TV ang kalibotan nga usa ka tibuok kalibotang dulaanan. Sa Roma, Italya, walay tawo ang kadalanan. Duolan sa 25 ka milyong mga Italyano ang nanan-aw sa World Cup nga bangga sa soccer. Sa Buenos Aires, Argentina, ang kadalanan awaaw usab, sa samang hinungdan. Sa Cameroon, West Africa, ang samang abuhong asul nga siga nga makapanglimbawot nagkipatkipat diha sa mga bintana samtang ang minilyon dungang miabiba. Sa nagusbat-sa-gubat nga Lebanon, nanungha ang mga telebisyon sa ibabaw sa mga tangke aron manan-aw ang mga sundalo. Sa miabot sa tayuktok ang bangga, gibanabana nga usa matag lima sa molupyo sa kalibotan ang nagtan-aw, nga nadani sa kahon nga sama sa pagkadani sa mga anunugba diha sa kalayo, ang ilang nawong nahayagan sa luspad nga siga.
Kining dakong hitabo diha sa TV dili talagsaon. Sa 1985 halos ikatulong bahin sa molupyo sa kalibotan—duolan sa 1,600,000,000 ka tawo—ang nanan-aw sa rock concert nga gitawag Live Aid. Daghang mga satelayt ang misibya sa programa ngadto sa 150 ka nasod, gikan sa Iceland hangtod sa Ghana.
Ang TV—kining bisan asang makitang kahon mao ang dugokan sa dakong kausaban. Ang teknolohiya miuswag gikan sa gagmay, nagkipatkipat nga mga iskren sa tuig 1920 ug 1930 ngadto sa modernong mga iskren karon, nga may buhing kolor ug tin-aw kaayo, nga maoy nagpahinabo sa tibuok kalibotang pagdagsang niini. Sa tuig 1950 kubos sa lima ka milyon ang mga telebisyon sa tibuok kalibotan. Karon, adunay mga 750,000,000.
Ang mga hitabo sama sa bangga sa soccer alang sa World Cup nagpasundayag lamang sa gahom sa TV sa paghiusa sa tibuok kalibotan sa usa ka sistema sa impormasyon. Giusab sa TV ang paagi sa mga tawo sa pagkat-on sa kalibotan sa ilang palibot. Kini nakatabang sa pagpakaylap sa mga balita ug mga ideya, bisan mga kultura ug mga prinsipyo, gikan sa usa ka nasod ngadto sa lain, milapas sa politikanhon ug geograpikanhong mga utlanan nga niadto maoy nakapugong sa maong mga pagbuhagay sa mensahe. Ang TV nag-usab sa kalibotan. Ang uban miingon nga usbon ka usab niini.
Si Johannes Gutenberg kaylap nga giila nga nakahatag dakong kausaban sa komunikasyon dihang ang unang Bibliya migula sa iyang patikanan sa 1455. Karon ang usa ka mensahe dihadihang moabot sa hilabihan ka daghang mamiminaw sa mubo nga panahon, sa kubos kaayo nga bili. Ang mga kagamhanan sa ulahi nakakita sa gahom sa prensa ug gisulayan kini sa pagkontrolar pinaagig mga balaod sa lisensiya. Apan ang pinatik nga mga palumagian sa balita labi pang nakaabot sa mas daghang mamiminaw. Sa sayo nga katuigan sa 1800, ang manalaysay nga si Alexis de Tocqueville miingon nga ang mga mantalaan dunay talagsaong gahom sa pagtanom sa samang ideya diha sa 10,000 ka hunahuna sa usa ka adlaw.
Tagda karon ang telebisyon. Kini makatanom sa samang ideya diha sa gatosan ka milyong hunahuna—sa samang panahon! Ug lahi sa pinatik nga mga panid, wala kini magkinahanglan nga ang mga tumatan-aw niini maedukar sa makuti nga arte sa pagbasa, ni nangayo kini kanila sa paghimog mga hulagway o ideya diha sa ilang mga hunahuna. Ginahatod niini ang mensahe nga may hulagway o tingog ug uban pang mga pangdani nga ilang mahimo.
Nakita dayon sa mga politiko ang dakong mahimo sa telebisyon. Sa Tinipong Bansa, abtik nga gigamit ni Dwight D. Eisenhower ang TV sa 1952 nga kampaniya sa pagkapresidente. Sumala sa librong Tube of Plenty—The Evolution of American Television, nakadaog si Eisenhower sa eleksiyon tungod kay usa siya ka kandidato nga mas “maayong modani” pinaagi sa palumagian sa balita. Ang libro nagpakita nga ang TV tingali dunay mas dakong papel sa kadaogan ni John F. Kennedy batok kang Richard M. Nixon sa 1960 nga eleksiyon. Sa nagdebate ang mga kandidato diha sa TV, mas taas ang puntos ni Kennedy kay kang Nixon alang sa nga tumatan-aw. Apan, ang mga mamiminaw sa samang debate sa radyo miingon nga tabla lang kadto. Unsay nakaingon sa kalainan? Si Nixon luspad ug hugo tan-awon, samtang si Kennedy himsog ug pulapula, nga daw masaligon sa kaugalingon ug liksi. Human sa eleksiyon, miingon sa Kennedy bahin sa telebisyon: “Wala unta kitay tsansa kon wala pa kanang maong kasangkapana.”
“Kanang maong kasangkapan” nagpadayon sa pagpabati sa gahom niini sa tibuok kalibotan. Ang uban nagtawag niini nga mao ang ikatulong gahom sa kalibotan. Ang teknolohiya sa satelayt makahimo sa mga brodkaster sa pagsibya sa ilang mga signal latas sa mga utlanan sa nasod ug bisan ngani kadagatan. Gigamit sa mga lider sa kalibotan ang TV ingong usa ka katigoman aron makuha ang internasyonal nga pagpaluyo ug sa pagsaway sa ilang mga kontra. Gigamit kini sa ubang mga kagamhanan sa pagsibya sa mga propaganda ngadto sa kaaway nga mga nasod. Ug sama nga misulay ang mga kagamhanan sa pagkontrolar sa imbensiyon ni Gutenberg dihang nasabtan nila ang gahom niini, gikutohan ug maayo sa kadaghanang kagamhanan ang telebisyon. Sa 1986 halos katunga sa tanang mga nasod nagasibya lamang ug mga programa nga kontrolado-sa-gobyerno.
Ang teknolohiya, hinunoa, naghimo sa TV nga dugang ug dugang nga lisod kontrolahon. Ang mga satelayt karong adlawa nagasibya ug mga signal nga makuha sa mga balay nga dunay gamay pormag platong mga antena. Ang gamay, madaladalang mga video camera ug videocassette, uban sa hilabihan ka daghang bag-ohang mga retratista, nagpatungha ug sagad dili-mapahunong nga pagbaha sa mga talan-awon sa mga hitabo nga takos ibalita.
Ang usa ka organisasyon sa T.B., ang Turner Broadcasting’s CNN (Cable News Network), nagahipos ug mga balita gikan sa mga 80 ka nasod ug nagasibya niini sa tibuok kalibotan. Ang tibuok kalibotan, bayente-kuwatro oras nga pagkobre niini makahimo sa bisan unsang hitabo nga usa ka internasyonal nga isyu dihadiha.
Nagkadugang, ang telebisyon nausab gikan sa pagkatigtala sa mga hitabo sa kalibotan ngadto sa usa ka tighulma sa hitabo sa kalibotan. Ang TV nagdula ug dakong papel sa sunodsunod nga mga rebolusyon nga miuyog sa Silangang Uropa sa 1989. Ang mga panon sa Prague, Czechoslovakia, nagpangayo diha sa mga kadalanan ug “aktuwal nga pagsibya sa hitabo” diha sa TV. Ug samtang ang mga rebolusyonaryo niadto nagpaula ug dugo aron mailog ang edipisyo sa gobyerno, mga kampo, ug mga panalipdanan sa mga polis, ang mga rebolusyonaryo sa 1989 nakigbisog una sa tanan nga mailog ang mga estasyon sa telebisyon! Sa pagkamatuod, ang bag-ong rehimen sa Romania nagsugod sa pagmando sa nasod gikan sa estasyon sa telebisyon! Busa, ang pagtawag sa TV nga ikatulong gahom dili halayo sa tinuod.
Apan labaw pa ang impluwensiya sa TV kay sa natad sa politika lamang. Ginausab na niini karon ang kultura ug mga sukdanan sa kalibotan. Ang Tinipong Bansa giakusar nga sad-an sa ‘kultural nga imperyalismo,’ sa ato pa, sa iyang pagmaniobra sa pagpasa sa kultura ngadto sa kalibotan pinaagi sa telebisyon. Sanglit ang Tinipong Bansa mao man ang unang nasod nga nakaipon ug daghang komersiyal nga mga programa nga dakog kita, sa ulahing mga tuig sa 1940 ug sa 1950, ang Amerikanong mga prodyuser nakahimo sa pagbaligya ug mga programa sa ubang mga nasod sa ubos nga bili sa magasto sa nasod sa paggamag ilang kaugalingong mga salida.
Sa ulahing bahin sa mga tuig 1980, ang Kenya nagapasulod gikan sa gawas ug 60 porsiento sa mga salida niini sa TV; Australia, 46 porsiento; Ecuador, 70 porsiento; ug Espanya, 35 porsiento. Ang kadaghanan niining mga pelikula maoy gikan sa Tinipong Bansa. Ang usa ka Amerikanong salida, ang Little House on the Prairie, gipasalida sa TV sa 110 ka nasod. Ang salidang Dallas gitan-aw sa 96 ka nasod. Ang uban nagreklamo nga ang lumad nga kinaiyahan nagkawala gikan sa mga telebisyon sa tibuok kalibotan, nga ang pagkahimalit ug materyalismo sa Amerikano nagakaylap.
Daghang kanasoran ang nagkaguliyang labot sa ‘kultural nga imperyalismo.’ Sa Nigeria, ang mga tigsibya nagreklamo nga ang pagsulod sa langyawng mga salida nagadaot sa kultura sa nasod; nabalaka sila nga ang mga Nigerianhong mga tumatan-aw mas daghag nahibaloan mahitungod sa Amerika ug Britanya kay sa Nigeria. Susama ang pagbati sa mga taga-Uropa. Sa dili pa dugay nga tigom sa kongreso sa T. B., ang sapiang negosyante sa pagpanibya nga si Robert Maxwell suko nga miingon: “Angay nga walay nasod ang motugot nga sakopon ang kultura niini sa usa ka langyawng kultura.” Busa, ang ubang mga nasod nagsugod sa paglimite sa gidaghanon sa langyawng mga programang ipasalida sa mga estasyon.
Ang ‘kultural nga imperyalismo’ hayan makadaot dili lang sa kultura. Daoton pa niini ang planeta. Ang pagbaton-nianang-tanan-karon nga hilig sa pagpamalit sa Kasadpang katilingban dunay bahin sa paghugaw sa hangin, paghilo sa tubig, ug kinatibuk-ang pagguba sa yuta. Ang The Independent, usa ka mantalaan sa London, miingon: “Ang telebisyon nagdala ngadto sa kalibotan ug usa ka magilakong palaaboton sa kagawasan sa materyal—sa kauswagan sa Kasadpan—nga malalangon, kay kini makab-ot lamang pinaagi sa pagdaot sa kinaiyahan sa atong palibot nga dili na gayod maayo.
Tataw, ang telebisyon nag-usab sa kalibotan karon, ug dili kanunay sa ikaayo. Apan dunay mas tino nga mga epekto kini sa matag usa. Ikaw ba madutlan?
[Blurb sa panid 4]
Ang mga mantalaan makatisok ug usa ka ideya diha sa napulo ka libong mga hunahuna sa usa ka adlaw
[Blurb sa panid 5]
Ang telebisyon makatisok ug usa ka ideya sa gatosan ka milyong mga hunahuna dihadiha