Usa ka Pagduaw sa Great Barrier Reef

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia

Ang sadyang estorya sa mga turista mikusog samtang sa kataposan mihinay ang lantsang pasaheroan sa iyang 29 kilometrong biyahe gikan sa Cairns. Ang mananakod nga agik-ik sa usa ka grupo sa mga batan-ong babaye nagpadayag sa ilang kahinam​—hapit na silang makatunob sa Green Island, usa ka dakong atraksiyon sa Great Barrier Reef sa Australia.

‘Apan unsa ba ang barrier reef o kagaangan?’ ikaw tingali mangutana. ‘Ug unsay nakapadako niini nga angay nianang tituloha?’

Dako​—Dili Pagpasobra

Ang Great Barrier Reef mao ang labing dakong kagaangan sa kalibotan. Kini moabot sa mga 2,000 kilometros ubay sa baybayon sa Queensland, amihanang estado sa Australia. Ang tinagsa ka gaang magkadaiya kaayo sa gidak-on, apan ang pipila sa mga dagko moabot ug 2 kilometros sa gilapdon ug 24 kilometros sa gitas-on. Ang kinatibuk-ang luna sa Great Barrier Reef Marine Park maoy 349,000 kilometro kuwadrado, nga may mga distansiya gikan sa baybay sa Australia nga gikan sa 16 kilometros ngadto sa kapig 300 kilometros.

Ang terminong “barrier” gigamit aron sa pagbatbat sa kagaangang nagaubay sa baybay apan tua sa layolayo kay sa mas duol nga gaang sa daplin. Ang laing matang sa gaang mao ang atoll, nga mailhan tungod sa kaamgiran niini sa donat, kay pormag singsing nga dunay lanaw sa sentro.

Ang klima sa Barrier Reef talagsaon​—igang sa mga bulan sa tingtugnaw, nga ang nahibilin sa kainit sa tropiko sa tuig mapaarang-arang sa makapapreskong huyohoy sa dagat. Ang pag-angkon sa pagkadako maglakip usab sa papel sa kagaangan isip dako kaayong sangtuwaryo sa mga langgam ug mga hayop sa dagat. Ilado kini tungod sa nagkadaiyang isda nga makaon, sama sa bariles, lapulapu, ug coral trout, nga walay paghisgot sa iyang bingwitonong mga isda​—itom nga malasugi, dugso, rumpi, ug iho.

Ang pipila sa labing talagsaong mga kinhason sa kalibotan makita sa kagaangan​—mga dagko usab. Ang higanteng mga tuway nga motimbang ug kapin sa 230 kilos maoy kasagaran. Ug pipila sa kinadagkoang mga takubo sa kalibotan giani gikan sa kagaangan. Bisan ang tipay gipanginhas usab ubay sa amihanang seksiyon niini.

Talagsaon ilabina ang nindot kaayong kolor sa kagaangan mismo. Nakig-indig niini mao ang sulawong mga kolor sa tropikanhong mga isda nga daghan sa katubigan niini: magilakong mga panag-atbang sa asul ug kahilon, itom ug bulawan, bisan pula ug berde. Makapatingala usab mao ang katingad-ang mga porma sa maong mga isda, nga iladong gipasundayag samtang sila mokilab sa pag-agi o mohanoy sa paglangoy sulod ug gula sa matahom, makutihong mga gambalay sa koral.

Ang Kahibulongang Koral

Ang koral mao ang apogon nga “balay,” o tigbalayon, nga gigama sa usa ka gamitoyng hayop sa dagat nga gitawag polyp. Samtang buhi, kini nagagama sa koral nga “balay.” Inigkamatay sa gamay nga polyp, magbilin kini sa tigbalayon, nga magbilin niana nga panulondon sa umaabot nga mga kaliwatan. Sa pagkatawo ang gamitoyng larva sa polyp molangoylangoy, apan sa dili madugay motapot sa koral nga gibilin sa mga mag-uuna niini. Kini, nga sa maong panahon hugot nga naangkla, motubo ngadto sa samag-tubo nga porma, nga may baba sa tumoy sa tubo nga motubo niana ang gagmayng mga gaway. Unya mosugod ang polyp sa iyang pagkaon, nga gilangkoban sa hayop nga mga sangkap sa plankton, nga sa pasukaranan maoy gagmayng mga kasag ug pasayan ug gagmayng mga isda.

Sukad sa maong punto, kini magtukod nga makugihon, nga magkuhag calcium salts o asin gikan sa tubig sa dagat ug magpagulag gahi, samag-apog nga substansiya aron mapormang batoong tasa sa iyang “tiilan,” o punoan. Ang mosunod nga mga kaliwatan magtukod sa maong samag-tasang mga tigbalayon, nga may lainlaing mga porma ug mga kolor sumala sa matang sa koral nga nagatukod.

Ang resulta mao ang talagsaon nagkadaiya matahom nga koral, nga nagapatungha sa mahulagwayong mga ngalan sama sa les koral, uhong nga koral, sungay-lagsaw nga koral, bituong koral, ug utok nga koral, sa pagngalan ug pipila lamang. Ug ang labihan ka nindot nga mga kolor sa buhing koral mamahimong puti, dalag, berde, brawon, kahilon, rosas, pula, purpura, asul, o itom.

Busa kini ang blokeng igtutukod sa Great Barrier Reef: buloknon, makalingawng koral. Ug bisan pag ang pangunang mga matang nga hikaplagan didto mao ang linginong bituon ug utok nga mga koral ingon man ang tandogong sungay sa lagsaw, giingong adunay labing menos 350 ka lainlaing matang sa koral diha sa kagaangan! Kadaiya ang gibag-on sa koral nga mapormang kagaangan. Duha ka bangag nga gikalot sa usa ka islang koral nakaabot sa giladmong 120 metros una makakaplag ug balas.

Ang Katahom Nailadman sa Tubig

Ang koral sa ibabaw dili kaayo madanihon, kay gilangkoban lamang sa patay ug buak nga koral. Ang buhing koral sa mas lalom nga mga lanaw ang dunay nindot kaayong kolor. Busa, ang tinuod nga katahom sa kagaangan makita lamang pinaagi sa bildog-sampot nga sakayan o pinaagi sa snorkeling ug scuba diving.

Ang tubig sa palibot sa kagaangan maoy tin-aw sama sa kristal, mao nga ang mga bahin nga abot sa giladmong 30 metros daling makita sa mahinganghang mga pasahero nga naglingkod libot sa mga ngilit sa dakong pliego sa bildo diha sa salog sa mga sakayang gigamang linain. Bisan ang kinalalomang koral daling makita gikan sa ibabaw sa tubig, kay ang kagaangan labing maayog tinuboan diha sa tubig nga gidan-agan sa adlaw, ug ang pagtukod sa kagaangan mohinay samtang ang tubig mas lalom kay sa 11 metros.

Ang mga Kaaway sa Kagaangan

Ang tawo mismo usahay mao ang kinadak-ang kaaway sa mga kahibulongan sa kinaiyahan sama sa Barrier Reef. Busa, daghan ang nahimuot nga ang Australianhong gobyerno sa pagkakaron nagdili sa pagkutkot alang sa aseite diha sa kagaangan, bisan tuod nahimo ang diyutayng pagkutkot aron sa pagsusi.

Ugaling lang, adunay usa ka “kaaway” nga dili dali mapukgo: usa ka bituon sa dagat nga nailhang korona sa mga tunok. Ang ngalan niini naggikan sa dagway niini; kini may abot sa 23 ka bukton nga nagsukad sa usa ka lawas sa sentro, samag mga rayos sa ligid. Ang tibuok nawong niini nalukop sa libolibong hait nga mga tunok nga makahilo sa mga tawo. Kini usa sa kinadagkoang mga bituon sa dagat sa kalibotan, nga makaabot ug 70 sentimetros sa tunga niini.

Ang korona sa tunok nga bituon sa dagat maningaon sa buhing koral, nga mao, sa buhing mga polyp nga nagagama pa sa koral, ug nakadaot kinig dako sa mga bahin sa kagaangan. Ang maong bituon sa dagat mao ang ulohan sa init nga panaglantugi sukad kini unang napanid-an sa 1962.

Ang pipila nagbaton sa makapakurat nga opinyon nga ang tibuok Barrier Reef nameligro, ug sila nagahatag sa mga pasidaan sama sa ‘Walay Kagaangan sa Tuig 2000.’ Sa laing bahin, adunay mga siyentipiko nga nangangkon nga ang maong pag-atake maoy kinaiyanhon ug kinahanglanon, nga nagtandi niini sa layog-abot nga mga benepisyo sa mga sunog sa kabugangan o kalasangan. Gipunting nila nga sa pagkakaron ang mga pag-atake sa bituon sa dagat limitado ra sa un-tersiya sa kagaangan.

Bisan unsa man ang personal nimong hunahuna bahin niining tunokon nga bituon sa dagat ug sa kadaot nga ginahimo niini nganha sa kagaangan, ang kadaghanan mouyon nga gikinahanglan ang labi pang bug-os nga pagtuki nga siyentipikanhon. Busa, latas sa miaging pila ka tuig, ang gitawag labing bug-os nga pagtuon sa usa ka hayop sa dagat nga sukad gihimo sa katubigan sa Australia nagpadayon na. Kon unsa unya ang sangpotanan, panahon lamay magtug-an. Kasamtangan, kon ikaw makaarang sa pagbiyahe ngadto sa yuta sa ubos, ang pagduaw sa makalingaw ug buloknong Great Barrier Reef sa Australia pihong magpalalom sa imong apresasyon alang sa mga kahibulongang linalang.

[Mapa/Mga hulagway sa panid 24, 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Great Barrier Reef

AUSTRALIA

[Credit Line]

Mga hulagway sa koral: Pinaagi sa kortesiya sa Australian Overseas Information Service