Pagpaniid sa Kalibotan

Buhi nga mga Kaliwatan

Kon bahinon mo ang mga Amerikano sa tulo ka kaliwatan gikan sa tungatunga sa mga katuigang 1800 hangtod sa mga katuigang 1920, pila ba ka tawo gikan sa matag kaliwatan ang mabuhi unta sa Tinipong Bansa karong adlawa? Usa ka total nga kapin ug 30 ka milyon, sumala sa Atlanta Constitution. Mipatik kini sa mosunod: Niadtong nangatawo sa mga katuigang 1860 hangtod 1882, adunay 3,000 buhi karong adlawa. Niadtong nangatawo sa mga katuigang 1883 hangtod 1900, adunay 1,100,000 buhi karong adlawa. Ug niadtong nangatawo sa mga katuigang 1901 hangtod 1924, adunay 29,000,000 buhi karong adlawa.

Labing Dakong Pag-us-os sa Iglesya

Ang membro sa kinadak-an Protestanteng denominasyon sa Canada, ang United Church of Canada, nagbaton sa labing dakong pag-us-os niini sa hapit 20 ka tuig, nga namenosan ug 21,000 ka tawo sa miaging tuig. “Ang membro kinatas-an sa ihap niadtong 1965 sa miabot kanag 1,064,033,” mitaho ang The Toronto Star, apan may padayong pag-us-os sa pagsuportar sa iglesya sukad niadto. Ang membro sa iglesya karon maoy 808,441, usa ka pag-us-os nga kapin sa 250,000. Naapil sa mga hinungdan sa pag-us-os mao “ang panaglalis mahitungod sa pag-ordinar ug homoseksuwal” sa pagkaklero, miangkon ang Star. Ang usa ka inilang konserbatibo sa iglesya mihinapos nga may “malangkobong kawalay-kaikag diha sa mga nanguna ug nagdumala sa iglesya.”

Sakit Tungod sa Daotang Kasinatian

Usa sa labing kasagarang mga sakit sa pangisip taliwala sa mga bag-o pang hamtong diha sa mga siyudad tingali mao ang PTSD (post-traumatic stress disorder), maoy taho sa usa ka bag-ong isyu sa Archives of General Psychiatry. Nasayran sa usa ka pagtuon nga gidumala sa U.S. nga mga siyentipiko nga sa 1,007 ka tawo tali sa mga edad nga 21 ug 30 nga nagtinguhag medikal nga pagtagad, mga 40 porsiento, o 394, mitaho nga nakaagi sa labihan ka daotang panghitabo, sama sa pag-atake o panglugos o pagkakita sa usa ka tawong gipatay. Kapig 75 porsiento sa mga edaran nga nakaagi sa maong mga panghitabo dili tantong apektado, apan 9 porsiento nakaagom sa PTSD. Ang tapos-daotang-kasinatian nga reaksiyon tingali magsugod sa daghang adlaw, semana, bulan, o katuigan pa sa ulahi. Ang mga naluwas niana tingali ditinuyong magbuhi pag-usab sa daotang hitabo pinaagi sa balikbalik nga mga pagkadumdom ug mga daman. O ang mga simtoma tingali emosyonal nga pagpalayo sa mga minahal, sobra ka matahapon sa uban, ug kalisdanan sa paghatag bug-os nga pagtagad.

Mga Pangutana sa mga Bata

Ang usa ka surbi sa mga tinamdan sa kabataang Pranses nga gikan sa 12 ngadto 15 anyos nagpadayag nga dakong bahin kanila (57 porsiento) mibati gayod nga nagalungtad ang Diyos o lagmit nagalungtad ang Diyos. Gipadayag usab sa surbi nga 59 porsiento kanila ang nagaampo. Sa gisukna sila kon unsang mga pangutana ang gusto gayod nilang matubag, ang kasagaran kaayong tubag mao: “Unsa ang kahulogan sa kinabuhi?” Ang ubang pangutana mao: “Diin kita gikan, ug asa kita paingon?” “Unsa ang atong mahimo aron himoong makaiikag ang kinabuhi?” “Nganong magkugi sa pagtuon diha sa eskuylahan?” “Unsay buhaton ko sa kaulahian sa akong kinabuhi?” Ang mga sosyologo nga si Françoise Champion ug Yves Lambert, nga naghimo sa surbi, mipahayag nga sa katibuk-an, ang kabatan-onan karong adlawa mibatig “kahaw-ang, makalibog nga kabalaka.”

Yo-Yo nga Diyeta Peligroso

Ang morag way-kataposang siklo sa pagpaniwang ug pagpanambok sa pila ka tigdiyeta, nga gitawag yo-yo nga pagdiyeta, mahimong may daotan ug makapatay pang resulta labot sa panglawas, mitaho ang usa ka bag-ong pagtuon diha sa The New England Journal of Medicine. Sumala sa The New York Times, si Dr. Kelly D. Brownell, usa ka sikologo ug espesyalista bahin sa timbang sa Yale University nga maoy nangulo sa pagtuon, miingon: “Ang pagpit-os niining katilingban sa pagpaniwang bisan unsay madangat mahimong magpahinabog seryoso nga kadaot.” Ug sumala sa laing pagtuon nga gihimo sa mga Pederal nga Sentro sa Pagpukgo sa Sakit, ang mga tawo nga nagbalhinbalhin tali sa pagkaniwang ug pagpanambok sa kapin ug 11 kilos may dakong riyesgo nga mamatay ug sayo kay sa mga nagapanigarilyo. Mipasidaan si Dr. Brownell: “Ang mga tawo dili angay magdiyeta gawas kon sila andam na kaayo nga dili lang magpaniwang kondili magpadayon niana sa panahong walay tino.”

Kawalay-Puy-anan Nag-uswag Taliwala sa Kabatan-onan

Kada tuig, ang Asosasyon sa Puy-anan sa Batan-on sa Sydney, Australia, miandam ug listahan sa mga batan-on nga walay puy-anan sa siyudad. Duha ka butang nga kabalak-an nadayag sa taho nianang tuiga: (1) Ang gidaghanon sa mga batan-on nga walay puy-anan nagauswag, ug (2) kadtong nagakawalay puy-anan nagauswag diha sa mas batang pangedaron. Dugang pa, sa kapin ug 15,000 ka batan-on nga nangitag puy-anan sulod sa unang katunga sa 1990, mga 6,000 lang ang nakakitag higdaan o temporaryong puy-anan. Ang The Sydney Morning Herald mikutlo sa usa ka tigpamaba sa asosasyon nga miingon nga ang mga numero nagpasibaw sa seryosong mga suliran sa estado. “Ang suliran sa pagkawalay-puy-anan sa batan-on nagpadayon sa pag-uswag,” midugang siya. “Ang kadiyut nga pagpasaka mao lamay bahin sa kasulbaran.”

Wala-Tambali nga Alkoholismo

Ang Hapon adunay suliran sa pag-inom, matud sa Asahi Evening News. Mausbawon nga mingdangop sa pag-inom ang Hapones nga kababayen-an ug kabatan-onan. Ang gidaghanon sa mga palainom sa Hapon mikapin sa doble sa miaging 25 anyos, ngadto sa duolag 55 milyong edaran na. Ang gibanabana nga 2.2 milyong palainom maoy alkoholiko. Sa dihang isulod ang mga pasyente sa mga ospital sa kadaghanan sa unang ang-ang sa alkoholismo, kasagaran sila marekonosir nga may sakit sa atay, hubag nga pancreas, diabetes, o ubang sakit, matud sa balita, sa pagpunting sa pangunang depekto sa pagtambal sa nasod sa mga alkoholiko.

Sayop nga Pagsilot sa Kamatayon

Ang Brazilianong mga awtoridad sa Mato Grosso nagsusi sa kinaugalingong pagsilot sa kamatayon diin ang tulo ka kawatan “gibukbok ug gisunog hangtod nangamatay diha sa kalye sa usa ka nasuko nga panon​—uban sa mga larawan nga gipreserbar pinaagig video.” Ang magasing Veja mikomento: “Kadtong gihukman nga sad-an sa kinaugalingong pagsilot sa kamatayon ug sa pagbuno maoy maayong mga ulo sa pamilya, mga politiko, ug dungganong mga negosyante sa usa ka gamay nga lungsod. Sila nagasimba sa Dominggo, nagabayad sa ilang mga buhis sa tukmang panahon, ug nagaedukar sa ilang mga anak sumala sa estriktong mga sukdanan.” Apan sa dihang ang usa ka panon mangunay sa pagsilot, mahimong mahitabo ang grabeng mga sayop. Ang mantalaan, O Estado de S. Paulo, mitaho: “Nga nasayop, mga 20 ka tawo nagpatay kang Josué Nascimento Silva, 15 anyos, pinaagi sa pagbunal sa batota.” Sa laing kaso ‘ang usa ka 13-anyos nga batang lalaki, nga napamatud-ang walay sala, napatay tungod kay siya nakigsulti lamang sa usa ka gisuspetsahan sa pag-abot sa magubotong panon.’

Usa ka Matinud-anon nga Marka

Ang usa ka gamay nga matinud-anon nga anunsiyo karong bag-o migimaw sa usa ka wala-damha nga dapit​—sa usa ka kahon sa sigarilyo. Sayo ning tuiga, sa Los Angeles, California, U.S.A., ang usa ka klase sa sigarilyo mitungha sa baligyaan, nga giimpake sa lubos itom nga kahon nga nangidlap sa puti nga kalabera sa ulo ug bukog nga nagkurus. Gipatik sa kilid sa kahon sa dagkong puting mga letra mao ang ngalan sa klase: DEATH o KAMATAYON. Sumala sa magasing Newsweek, giangkon sa tagbuhat nga nakabaligyag 25,000 ka kahon, nga walay laing anunsiyo gawas sa talagsaon​—apan husto​—nga ngalan sa iyang produkto. Gilaoman niya nga mouswag ang iyang halin sa tibuok nasod, nga magahaylo sa mga hinabako nga bata pa kaayo o inosente kaayo nga dili mahadlok mamatay. Ang maong mga pumapalit lagmit dili magtagad sa pasidaan diha sa matag pakete sa sigarilyong Kamatayon: “Kon Ikaw Dili Manigarilyo, Ayaw Pagsugod. Kon Ikaw Manigarilyo, Undang.”

Kagul-anan sa Kababayen-an Nagkamenos sa Scandinavia

“Ang Scandinavia mao ang labing maayong dapit nga puy-an sa yuta kon ikaw usa ka babaye,” mipahayag ang senemanang magasin sa London nga The European. Ang pahayag gidasig sa usa ka taho sa Hiniusang Kanasoran bahin sa matang sa kinabuhi alang sa kababayen-an kon itandi sa mga lalaki diha sa kapin sa 160 ka nasod. Ang klasipikasyon gibase sa mga butang sama sa mga katungod sa kababayen-an, kagawasan, panag-angay sa sekso (makataronganon ug dili-madapigon nga pagtagad sa mga tawo bisan unsay sekso), kahigayonan sa trabaho, gidak-on sa suhol, pag-amoma sa panglawas, materyal nga kalipay, ug sosyal nga kahimtang. Nag-una sa listahan mao ang Pinlandia, nga gisundan sa Sweden ug Denmark. Sulod sa Uropa, ang Portugal ug Irlandia mao ang kinalay-an sa panag-angay sa sekso. Sa ubos kaayo sa listahan sa HK mao ang Kenya, diin ang usa ka babaye madahom nga mabuhi lamang ug katunga sa usa ka lalaki.

Batok-Pagtabakong Unang mga Lihok

Ang Australia karong bag-o gidayeg sa usa ka tigpamaba alang sa pundok magtatambag sa World Health Organization bahin sa tabako ug panglawas tungod sa pagpanguna sa kalibotan sa batok-pagtabako unang mga lihok. Ang pagtabako gidili na sa tanang sulod-nasod nga mga ayroplano ug sa publikong mga sakyanan sa mga dapit sa siyudad, ingon man sa tanang ospital ug sinehan. Karon ang kampanya mao sa paghaylo sa mga gobyerno sa estado sa pagdili sa pagtabako diha sa mga restawran. Ang usa ka bag-ong surbi mipadayag nga 92 porsiento sa mga suki sa restawran sa Victoria State mipabor sa maong gisugyot nga pagdili. Ang mantalaang The Australian miingon nga sumala sa ekspertong legal nga opinyon, si bisan kinsang nagakaon nga makaagom ug daotang epekto sa lawas gumikan sa pagkasuyop sa aso gikan sa nagtabako samtang nagkaon sa usa ka restawran may legal nga katungod sa pagkiha sa tag-iyag restawran.

Ang Uropa mahimong mosunod. Ang Korte Konstitusyonal sa Italya, nga mao ang kinatas-ang pundok tighubad sa Konstitusyon, karong bag-o miangkon nga ang mga lungsoranon dunay katungod sa pagpangayog bayad alang sa “mga kadaot nga naagoman tungod sa gitawag pasibo nga pagtabako.” Gilig-on sa korte nga sanglit ang Konstitusyon nagagarantiya sa “katungod sa maayong panglawas,” si bisan kinsa nga magtabako sa publikong mga dapit nagalapas sa “panguna ug malangkobon nga pagdili sa pagdaot sa panglawas sa lain” ug mahimong pabayron sa iyang nabiktima. “Ang bayad,” miingon ang korte, nalangkit “sa tanang kadaot nga lagmit makapugong sa tawo sa pagtagbaw sa iyang kaugalingon ingong usa ka tawo.”