Unsa ang Angay nga Pag-atiman sa May Sakit nga Ikamatay?

SA DILI pa dugay ang paagi sa mga tawo sa pagsagubang sa kamatayon ug pagkamatay nakasinatig kausaban diha sa daghang bahin sa kalibotan.

Sa nangagi nga panahon gidawat sa mga doktor ang kamatayon ingong di-kalikayang sangkoanan sa ilang pag-alagad sa pila ka pasyente​—usa ka sangkoanan nga mapasayon, ug kasagarang atimanon diha sa balay.

Sa bag-o pa, tungod sa pagpasiugda sa teknolohiya ug pag-ayo, ang mga doktor nahidangat sa paghunahuna nga ang kamatayon maoy usa ka kapakyasan o kapildihan. Busa ang pangunang tumong sa medikal nga pagtambal mao ang pagpugong sa kamatayon bisag unsay madangat. Duyog sa maong kausaban miabot ang kaugmaran sa bug-os bag-ong teknolohiya sa pagpabuhi sa mga tawo ug mas taas pa kay sa posible sa nangagi.

Ang medikal nga teknolohiya nagpatunghag di-ikalimod nga mga kauswagan diha sa daghang nasod; bisan pa niana, kini nagpahinabog pila ka seryosong mga kabalaka. Usa ka doktor mikomento: “Ang kadaghanang doktor nawad-an sa mahalong hiyas nga sa nangagi maoy kinaiyanhong bahin sa medisina, ug kana mao ang pagkatawhanon. Ang makinarya, kaepisyente ug katukma nagpalagpot sa kamabination, kaluoy, simpatiya ug kabalaka alang sa indibiduwal gikan sa kasingkasing. Ang medisina karon maoy di-matinagdanong siyensiya; ang makapahimuot nga hiyas niini maoy iya sa laing yugto sa panahon. Ang tawong himalatyon makabatog diyutayng kahupayan gikan sa doktor nga nagsalig pag-ayo sa makina aron sa pagtambal sa pasyente.”

Kana opinyon lamang sa usa ka tawo, ug kini tinong dili tibuok-kalibotan nga paghukom sa medikal nga propesyon. Bisan pa niana, lagmit imong nakita nga daghang tawo ang gituboan ug kahadlok nga magpadayong buhi pinaagi sa mga makina.

Sa inanay ang laing panghunahuna nasugdan sa pagkabati. Kana mao nga sa pila ka kaso ang mga tawo angay tugotan nga mamatay sa kinaiyanhong paagi, uban sa dignidad, ug dili ipailalom sa paghilabot sa waykasingkasing nga teknolohiya. Ang usa ka surbi nga bag-o pang gihimo alang sa magasing Time nagpadayag nga kapin sa tres-kuwarto niadtong gikasulti mibati nga ang usa ka doktor angay tugotan sa pagsibog sa mopalugway-sa-kinabuhing pagtambal alang sa pasyenteng may sakit nga ikamatay. Ang pagtuon nakakab-ot niining konklusyona: “Sa diha nga makadawat na sa butang dili kalikayan, [ang mga tawo] buot mamatay nga may dignidad, nga dili konektado sa daghan kaayong makina diha sa intensive-care unit nga samag usa ka espesimen sa laboratoryo sulod sa bildo.” Mouyon ka ba? Komosta man kana kon itandi sa imong hunahuna bahin sa ulohan?

Gisugyot nga mga Solusyon

Depende sa kagikang kultural o sosyal sa usa ka tawo, lainlain kaayo ang mga paagi sa pag-atubang sa ulohan sa kamatayon ug pagkamatay. Bisan pa niana, ang mga tawo diha sa daghang nasod nagpakitag labaw nga interes sa kahimtang sa may sakit nga ikamatay. Sa miaging pila ka tuig, ang mga espesyalista sa pamatasan, mga doktor, ug ang katilingban nagpasiugda sa mga paningkamot sa pagpasibo sa pag-atiman nianang mga tawong naalaot.

Apil sa daghang lakang nga gisusi sa pagsulbad sa maong isyu, ang usa nga labing kasagarang gipadapat diha sa pila ka ospital mao ang polisa nga “Do Not Resuscitate,” o DNR. Nahibalo ka ba kon unsay nalangkit niini? Human sa mabug-osong mga pakighisgot uban sa pamilya sa pasyente, ug mas maayo uban usab sa pasyente, himoon ang tino abanteng mga plano, ug kini isulat diha sa rekord sa pasyente sa ospital. Kini magsentro diha sa kon unsang mga limitasyon ang ipahamtang sa paningkamot sa pagpabuhi pag-usab sa may sakit nga ikamatay kon ugaling mograbe ang iyang kahimtang.

Halos ang tanan nag-ila nga ang labawng tagdon sa maong lisod nga mga desisyon angay maoy “Unsay gusto sa pasyente nga buhaton?” Hinuon, ang makapahimo niini nga seryosong problema mao nga ang pasyente kasagaran walay panimuot o sa laing paagi walay katakos sa paghimog may-kasayoran personal nga mga desisyon. Kini nagpatungha sa usa ka kasulatan nga matawag testamento sa pagkabuhi. Kini gidesinyo aron matugotan ang mga tawo sa pagtino daan kon unsang pagtambal ang gusto nila sa kataposang mga adlaw sa ilang kinabuhi. Pananglitan, ang maong testamento tingali mabasa:

“Kon ugaling ako may sakit nga dili na maayo nga magpahinabo sa akong kamatayon sa mubong panahon, maoy akong tinguha nga ang akong kinabuhi dili palugwayan pinaagi sa paggamit sa nagapabuhi nga mga aparato. Kon ang akong sakit maoy ikamatay ug ako dili makaapil sa mga desisyon bahin sa akong medikal nga pagtambal, gimandoan ko ang doktor nga nag-atiman kanako sa pagpugong o pagsibog sa mga metodo nga magpalugway lamang sa palakaw sa pagkamatay ug dili kinahanglanon alang sa akong kaharuhay o pagkadili masakitan.” Ang maong mga kasulatan mahimo pang magtino kon unsang matang sa mga terapiya ang gusto o dili gustong ipadapat sa usa ka kahimtang nga may sakit nga ikamatay.

Ang maong mga testamento sa pagkabuhi, bisan pag dili legal nga ikapatuman sa tanang sirkumstansiya, giila diha sa daghang dapit. Ang gibanabanang lima ka milyong tawo sa Tinipong Bansa naghimog medikal nga mga testamento sa pagkabuhi. Daghang awtoridad sa maong nasod nag-isip nga kini mao ang labing maayong paagi nga magamit sa pagtino nga ang gusto sa usa pagatahoron ug pagasundon.

Unsang Matang sa Pagtambal o Pag-atiman?

Komosta ang aktuwal nga pag-atiman sa may sakit nga ikamatay? Tingali ang labing dakong mugna mao ang ideya nga gitawag hospice, nga mausbawong giila na sa tibuok nga kalibotan. Unsa ba gayod ang “hospice”?

Inay magkahulogan nga usa ka dapit o tinukod, ang hospice niining kahulogana nagtumong gayod sa usa ka pilosopiya o programa sa pag-atiman sa may sakit nga ikamatay. Kini kinuha gikan sa edad-media Pranses nga pulong alang sa usa ka dapit nga pahulayan sa mga peregrino. Ang hospice naghatag bug-os nga pagtagad sa paagi sa pagtambal sa usa ka tem (mga doktor, mga nars, ug mga boluntaryo) nga nagabuhat sa pagseguro nga ang usa nga may sakit nga ikamatay makomportable ug dili mobatig kasakit, nga labing maayo diha sa balay mismo sa pasyente.

Bisan pag ang pila ka hospice nagsukad sa mga ospital, ang daghan maoy independente. Ang kadaghanan nagpahimulos sa mga kahinguhaan sa komunidad, sama sa tigbisitang mga nars, mga nutrisyonista, mga ministro, ug mga kiropraktor. Inay gamiton ang dagkong medikal nga mga lakang, ang hospice nga pag-atiman nagpasiugda sa dakong kaluoy. Inay sa mapamasinong pagtambal sa sakit sa pasyente, kini nagahatag bug-os nga pagtagad sa mapamasinong paghupay sa kalisdanan sa pasyente. Usa ka doktor nagsaysay niini ning paagiha: “Ang hospice dili menos nga pag-atiman o walay pag-atiman o baratohong pag-atiman. Kini sa bug-os lain rang matang sa pag-atiman.”

Unsa ang imong reaksiyon sa maong ideya? Ang mao bang metodo daw sama sa usa nga gibati nimo angay ipakigsulti sa usa sa imong mga minahal nga tingali girekonosir ingong nag-atubang sa sakit nga ikamatay, ug tingali sa doktor nga nalangkit?

Bisan pag ang hospice nga pag-atiman dili pa mabatonan diha sa inyong dapit karon, lagmit kini mabatonan sa umaabot, kay ang hospice nga kalihokan nagauswag sa tibuok nga kalibotan. Sa sinugdan giisip nga paningkamot batok sa naandang medikal nga pag-atiman, ang hospice nga pag-atiman inanay nakasulod sa pasukaranang panambal, ug karon giisip nang dinawat nga kapaingnan alang sa may sakit nga ikamatay. Pinaagi sa mga teknik niini, ilabina ang tukmang paggamit sa mga tambal nga pangpatay sa sakit, ang hospice nakaamot ug pila ka iladong kauswagan sa pag-atiman sa lawas.

Sa usa ka sulat ngadto sa New England Journal of Medicine, si Dr. Gloria Werth mibatbat sa pagkamatay sa iyang igsoong babaye diha sa hospice: “Walay panahon nga ang tambal, pagkaon, o likido gipugos diha sa akong igsoon. Siya libre nga mokaon, moinom, . . . o motomar ug tambal sumala sa iyang gusto . . . Apan ang labing maayong butang bahin sa hospice mao nga ang among mga handumanan sa pagkamatay ni Virginia mao makapalig-on kaayo ug makalipay. Unsa ka subsob ikasulti kini tapos sa kamatayon diha sa usa ka intensive-care unit?”

[Blurb sa panid 5]

“Ang medisina karon maoy di-matinagdanon nga siyensiya; ang makapahimuot nga hiyas niini iya sa laing yugto sa panahon. Ang tawong himalatyon makabatog diyutayng kahupayan gikan sa doktor nga nagsalig pag-ayo sa mga makina sa pagtambal”

[Blurb sa panid 6]

Ang mga hospice naghatag bug-os nga pagtagad sa mapamasinong paghupay sa kalisdanan sa pasyente inay sa mapamasinong pagtambal sa sakit mismo