Ang Pagpangita sa mga Panakot, Bulawan, mga Kabig, ug Himaya

“TIERRA! Tierra!” (Yuta! Yuta!) Kining masadyaong singgit mibungkag sa kahilom sa takna sa kagabhion niadtong Oktubre 12, 1492. Usa ka marinero sa Pinta nakakita sa hanap nga tabas sa usa ka isla. Ang morag walay kataposang biyahe sa kataposan gigantihan ug kalamposan alang sa mga barkong Santa María, Pinta, ug Niña.

Pagkabanagbanag, si Columbus, iyang duha ka kapitan, ug ubang opisyales miubog patakas sa baybayon. Sila nagpasalamat sa Diyos ug miangkon sa isla sa ngalan sa mga monarkiya sa Espanya, si Fernando ug Isabela.

Ang damgo ni Columbus natuman. Siya karon naglantaw sa unahan sa pagdiskobre ug bulawan (ang mga singsing-sa-ilong nga bulawan sa mga lumad namatikdan) ug pagbalik sa Espanya nga madaogon. Ang kasadpang rota pa-India iyaha, siya naghunahuna, ug ang kapakyasan sa milabayng walo ka tuig mahimo nang kalimtan.

Ang Damgo Nagkaporma

Sa hinapos sa ika-15ng siglo, duha ka palaliton maoy pinangita pag-ayo sa Uropa: bulawan ug mga panakot. Ang bulawan gikinahanglan sa pagpalit ug luhong mga butang gikan sa Oriente, ug mga panakot gikan sa Sidlakan nga makapalami sa sum-ol nga pagkaon panahon sa dugayng mga bulan sa tingtugnaw. Ang Uropanhong mga magpapatigayon gustog direktang agianan ngadto sa mga kayutaan diin ang maong mga palaliton mabatonan.

Ang Portuges nga mga magpapatigayon ug manlalawig puliki sa pagtukod ug monopoliya sa patigayon uban sa Aprika, ug ngadtongadto sila nakakaplag ug rota ngadto sa Sidlakan agi sa Aprika ug sa Cape of Good Hope. Kasamtangan, ang mga hunahuna sa Italyanong manlalawig nga si Columbus miliso sa kasadpan. Siya nagtuo nga ang labing laktod nga rota ngadto sa India ug sa iyang inilog nga mga panakot maoy sa tabok sa Atlantiko.

Sulod sa walo mapikalong mga tuig, si Columbus nagngadto-nganhi gikan sa usa ka harianong korte ngadto sa lain una pa sa kataposan makabatog pagpaluyo sa hari ug rayna sa Espanya. Sa kataposan ang iyang dili matarog nga pagtuo nakadaog ibabaw sa nagaduhaduhang mga soberano ug nagapanukong mga marinero. Ang mga nagaduhaduha dunay ilang mga rason. Ang proyekto ni Columbus dili kay walay kahuyangan, ug siya mapangahasong nangapura nga siya tudloong “Dakong Admiral sa Kadagatan” ug dumalayong gobernador sa tanang kayutaan nga malagmit iyang madiskobrehan.

Apan ang pangunang pagsupak nasentro sa iyang mga kalkulasyon. Niining panahona kadaghanan sa mga eskolar dili na makiglalis nga ang yuta lingin. Ang pangutana mao, Unsang gilapdon sa dagat ang nagaulang sa Uropa ug Asia? Si Columbus naghunahuna nga ang Cipango, o Hapon​—nga iyang nabasahan diha sa mga asoy sa panaw ni Marco Polo sa Tsina​—nahimutang ug mga 8,000 kilometros sa kasadpan sa Lisbon, Portugal. Sa ingon iyang gibutang ang Hapon diha sa karong Caribbeano.a

Sa kinadak-an tungod sa labihang kamalaomon nga banabana ni Columbus sa distansiya nga nagaulang sa Uropa ug sa Halayong Sidlakan, ang harianong mga tinugyanan sa Espanya ug Portugal nagsalikway sa iyang panimpalad ingon nga dili-maalamon. Ang kalagmitan nga tingali dihay dakong kontinente tali sa Uropa ug Asia sa dayag wala mosantop kang bisan kinsa.

Apan si Columbus, gipaluyohan sa mga higala diha sa korte sa Espanya, wala mohunong, ug ang mga hitabo misangpot sa iyang pabor. Si Rayna Isabela sa Castile, usa ka mainitong Katoliko, nadani tungod sa higayon sa pagkabig sa Sidlakan ngadto sa Katolikong pagtuo. Sa dihang ang Granada nahulog ngadto sa Katolikong mga soberano, sa tingpamulak sa 1492, ang Katolisismo nahimong relihiyon sa tibuok Espanya. Ang yugto morag angay na alang sa pagrisgo ug pipila ka kuwarta diha sa panimpalad nga malagmit moganansiya ug dako, sa relihiyoso ug sa ekonomikanhong mga paagi. Si Columbus nakakuha sa harianong pag-uyon ug sa kuwarta nga iyang gikinahanglan.

Ang Biyahe Ngadto sa Wala Masayri

Usa ka gamay nga plota sa tulo ka mga barko sa madali gisangkapan, ug uban sa katibuk-ang komplemento sa mga 90 ka lalaki, si Columbus mibiya sa Espanya niadtong Agosto 3, 1492.b Human hulipi ang mga abiyo sa Isla sa Canary, niadtong Septiyembre 6 ang mga barko mipadulong sa kasadpan ngadto sa “India.”

Ang biyahe masulayon alang kang Columbus. Mga paglaom ipataas ug unya ihugno sa maayo ug daotang mga hangin. Bisan pa sa malaomong pagkakita sa mga langgam sa dagat, estriktong nagpabiling awaaw ang kasadpang kapunawpunawan. Kinahanglan nga kanunay palig-onon ni Columbus sa pagpadayon ang iyang mga marinero pinaagig mga saad ug yuta ug bahandi. Sa dihang sila, sumala sa “personal nga kalkulasyon,” ni Columbus, mga 3,200 kilometros sa lawod sa Atlantiko, iyang gihatag sa piloto sa barko ang gilay-ong 2,819 kilometros. Unya gisulat niya sa talaan sa barko: “Wala nako itug-an kini nga gilay-ona [3,413 kilometros] sa mga tawo tungod kay sila mahimong makuyawan, nga makakaplag sa ilang kaugalingon nga tuman kalayo gikan sa balay.” (The Log of Christopher Columbus, gihubad ni Robert H. Fuson) Sa daghang mga okasyon mao lamay iyang matubayong determinasyon ang nakapugong sa mga barko sa pagbalik.

Samtang ang mga adlaw nag-aginod, ang mga marinero samot ug samot nga nalugotlugot. “Ang akong desisyon wala makapahupay sa mga tawo, tungod kay sila nagpadayon sa pagbagutbot ug pagreklamo,” sulat ni Columbus. “Bisan pa sa ilang mga pagbagulbol ako nangupot ug lig-on pakasadpan.” Pag-abot sa Oktubre 10, human sa kapig usa ka bulan sa dagat, ang mga reklamo nagakadaghan sa tanang tulo ka barko. Ang mga manlalawig nalukmay lamang pinaagi sa saad ni Columbus nga mobalik subay sa agi kon walay yutang maabtan sulod sa tulo ka adlaw. Sa mingsunod nga adlaw, hinoon, sa dihang sila nakapunit ug usa ka berdeng sanga nga may mga bulak pa, ang pagsalig diha sa ilang admiral mingbalik. Ug sa dihang mibukas ang banagbanag sa sunod adlaw (Oktubre 12), ang gikapoy sa dagat nga mga marinero nalipay sa pagkakita sa malabong tropikonhong isla. Ang ilang makasaysayanhong biyahe nakaabot sa iyang tumong!

Pagkadiskobre ug Pagkapalaw

Ang Bahamas maoy makapahimuot nga talan-awon diha sa iyang kinaiyanhong kayano. Ang hubo nga mga lumad, sulat ni Columbus, maoy “maayog-lawas nga mga tawo, may maayog barog ug maayo kaayong mga nawong.” Apan human sa duha ka semana nga pagtagamtam sa tropikonhong mga prutas ug pagbayloay ug mga butang uban sa mahigalaong nga molupyo, si Columbus mipadayon. Siya nagpangita ug bulawan, dakong-yuta sa Asia, mga kabig, ug mga panakot.

Pila ka adlaw sa ulahi, si Columbus nakaabot sa Cuba. “Ako wala pa gayod makakitag bisan unsa nga tuman kanindot,” siya namulong sa dihang mikanaog sa isla. Sayo niana siya nagsulat sa iyang talaan: “Ako karon segurado nga ang Cuba maoy Indianhon nga ngalan alang sa Cipango [Hapon].” Mao nga, siya nagpadala ug duha ka mga hawas sa pagpakigkita sa khan (ang magmamando). Ang duha ka mga Espanyol wala makakita ug bulawan ni Hapon, bisan pa sila nagdalag mga taho labot sa tagsaong batasan sa mga lumad, ang pagpanabako. Si Columbus dili mapugngan. “Sa walay duhaduha dunay daghan kaayong bulawan dinhing nasora,” siya mipasalig sa iyang kaugalingon.

Ang paglaaglaag nagpadayon, karong panahona padulong sa sidlakan. Siya nakadiskobreg usa ka dako bukirong isla duol sa Cuba nga iyang ginganlag La Isla Española (Hispaniola). Ug sa kataposan ang mga Espanyol nakakaplag ug ubay-ubay nga bulawan. Apan mga pila ka adlaw sa ulahi, may daotang nahitabo. Ang iyang flagship ang Santa María nasangyad sa balas ug dili na mapalutaw. Ang mga lumad andam nga mitabang sa mga tripulante sa pagsagop sa tanang butang kutob sa mahimo. “Sila nahigugma sa ilang mga silingan sama sa ilang kaugalingon, ug sila dunay kinalumingan ug kinalumoang mga tingog sa kalibotan ug kanunay nagapahiyom,” matud ni Columbus.

Si Columbus nakahukom sa pagtukod ug gamay nga balangay sa Hispaniola. Sayo pa, siya sa mahulgaon nagpahayag sa iyang talaan: “Kining mga tawhana dili gayod hanas sa mga hinagiban. . . . Pinaagig 50 ka mga lalaki ikaw makasakop sa tanan ug makamando kanila kon unsay buot nimo.” Siya usab nagpanlantaw ug relihiyosong pagkolonisar: “Ako dunay dakong paglaom diha sa Atong Ginoo nga ang Inyong mga Kamahalan mokabig kanilang tanan ngadto sa Kristiyanidad ug silang tanan mahimong inyoha.” Sa dihang ang balangay naorganisar sa dapit iyang gitawag ug La Villa de la Navidad (Ang Lungsod sa Natawohan), si Columbus mihukom nga siya ug ang pila sa iyang mga tripulante modalidalig balik sa Espanya dala ang balita sa ilang dakong diskobre.

Nawalang Paraiso

Ang korte sa Espanya nalipay sa dihang ang balita sa diskobre ni Columbus sa kataposan nakadangat kanila. Siya gipaligoan ug mga pasidungog ug giaghat sa pag-organisar ug ikaduhang panaw sa labing madali. Kasamtangan, ang mga diplomatikong Espanyol milihok dayon sa pagkuha gikan sa Espanyol nga papa, si Alejandro VI, ug katungod sa pagkolonisar sa tanang kayutaan nga nadiskobrehan ni Columbus.

Ang ikaduhang panaw, sa pagka 1493, maoy usa nga ambisyoso. Usa ka armada sa 17 ka mga barko nagdala ug kapin sa 1,200 ka mga kolonyalista, lakip mga pari, mangunguma, ug mga sundalo​—apan walay babaye. Ang katuyoan mao ang pagkolonisar sa bag-ong kayutaan, kabigon ang mga lumad sa Katolisismo, ug, unsa pa, bisag unsang bulawan o panakot nga tingali madiskobrehan mas labing dalawaton. Si Columbus usab nagtuyo sa pagpadayon sa iyang pagsuhid alang sa dagat agianan ngadto sa India.

Bisan tuod dugang mga isla ang nadiskobrehan, lakip ang Puerto Rico ug Jamaica, ang kapakyasan nadugangan. Sa La Navidad, ang orihinal nga kolonya sa Hispaniola, daghang nangamatay tungod sa mapait nga panag-away tali sa mga Espanyol mismo, ug unya kini hapit puoha sa mga taga-isla, kay nasuko pag-ayo sa kahakog ug imoralidad sa mga kolonyalista. Si Columbus nagpili ug maayong dapit alang sa dako, bag-ong kolonya ug unya mipadayon sa iyang pagpangita alang sa rota pa-India.

Human mapakyas sa pagpanakayan-libot sa Cuba, siya nakahukom nga kini seguro ang dakong-yuta sa Asia​—tingali Malaya. Ingon sa gihubit diha sa The Conquest of Paradise, si Columbus “mihukom nga ang tanang tripulante modeklarar ilalom sa panumpa nga ang ilang gipamaybay . . . maoy dili iyaha sa usa ka isla kondili sa pagkatinuod ‘ang dakong-yuta sa sinugdanan sa Indies.’” Sa pagbalik sa Hispaniola, si Columbus nakakaplag nga ang bag-ong mga kolonyalista minglihok nga walay kalainan sa mga nag-una, nga nanglugos sa mga babaye ug nag-ulipon sa mga lalaki. Si Columbus mismo nakadugang sa kasuko sa mga lumad tungod sa pagtigom sa 1,500 kanila, diin 500 ang gipadala sa Espanya ingong mga ulipon; silang tanan namatay sulod sa pila ka katuigan.

Duha pa ka dugang mga biyahe ngadto sa Kasadpang Indies wala gayoy natabang sa pagpauswag sa kalamposan ni Columbus. Ang bulawan, mga panakot, ug ang agianan ngadto sa India tanantanan idlas kaniya. Bisan pa, ang Katolikong Simbahan nakabaton sa iyang mga kabig, sa usa o laing kapaagihan. Ang katakos ni Columbus sa pagdumala ubos kaayo kaysa iyang abilidad ingong manlalawig, ug ang nagkadaot nga panglawas nakapahimo kaniyang mahariharion ug ngani mangtas ngadto kanilang dili makapahimuot kaniya. Ang mga soberano sa Espanya naobligar sa pagpuli kaniya ug labing takos nga gobernador. Iyang nadaog ang kadagatan apan nagsusapinday sa dihang siya mitakas sa baybay.

Sa wala madugay human makompleto ang iyang ikaupat nga biyahe, siya namatay sa panuigon nga 54, usa ka bahandianon apan mayugtanon nga tawo, sa gihapon moinsister nga siya nakadiskobre sa rota sa dagat padulong sa Asia. Gibilin sa umaabot nga mga kaliwatan aron pagtugyan kaniya sa dumalayong himaya nga iya gayong gitinguha sa tibuok niyang kinabuhi.

Apan ang mga rota nga iyang gimapahan nakabukas sa dalan alang sa pagdiskobre ug pagkolonisar sa tibuok kontinente sa Amihanang Amerika. Ang kalibotan nausab ug hilabihan. Kini ba alang sa maayo?

[Mga footnote]

[Mapa/Hulagway sa panid 6]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon.)

BIYAHE NI COLUMBUS SA PAGDISKOBRE

ESPANYA

APRIKA

Dagat Atlantiko

TINIPONG BANSA

Bahamas

Cuba

Hispaniola